Wp/rki/မိုက်ကယ် ဖာရာဒေး
| မိုက်ကယ် ဖာရာဒေး Michael Faraday | |
|---|---|
 ၁၈၂၀ ခုနှစ်တွင် ဝီလီယံ ဟင်နရီမှ ပုံတူဆွဲဆားပီးပုံ | |
| မွီးဖွား | ၂၂ စက်တင်ဘာ၊ ၁၇၉၁ နယူဝီတန်ဘက်၊ ဆူးရီ၊ အင်္ဂလန်နိုင်ငံ။ |
| ဆုံးပါး | ၂၅ ဩဂုတ်၊ ၁၈၆၇ (အသက် ၇၅) ဟန်တန်ကောက်၊ ဆူးရီ၊ အင်္ဂလန်။ |
| နီထိုင်ရာ | အင်္ဂလန်။ |
| နိုင်ငံလူမျိုး | ဗြိတိသျှလူမျိုး |
| နယ်ပယ် | ရူပဗေဒ နန့် ဓာတုဗေဒ |
| အဖွဲ့အစည်းဌာန | ရွိင်ယယ် အင်စတီကျူးသျှင်း |
| ကျော်ကြားမှုအရင်းခံ | ဖာရာဒေး လျပ်စီးခြင်း နိယာမ လျှပ်စစ်ဓာတုဗေဒ ဖာရာဒေး သက်ရောက်မှု ဖာရာဒေးဧ အီလက်ထရိုလိုက်ဆစ် နိယာမ ဖာရာဒေး ဝိရောဓ ဖာရာဒေး ရိုတေတာ Faraday-efficiency effect ဖာရာဒေး လှိုင်း ဖာရာဒေး လှည်းဘီး Lines of force |
| သူ့အပေါ် ဩဇာလွှမ်းမိုးသူတိ | Humphry Davy William Thomas Brande |
| ထင်ပေါ်ကျော်ကြား ဆုတံဆိပ်တိ | Royal Medal (၁၈၃၅၊ ၁၈၄၆) Copley Medal (၁၈၃၂၊ ၁၈၃၈) Rumford Medal (၁၈၄၆) |
လက်မှတ်  | |
လျှပ်စစ်သိပ္ပံတီထွင်သူ မိုက်ကယ် ဖာရာဒေး (Michael Faraday) ရေ ဗြိတိသျှလူမျိုး ဓာတုဗေဒနန့် ရူပဗေဒပညာသျှင် ဖြစ်ရေ။ ဖာရာဒေးကို ၁၇၉၁ ခုနှစ်တွင် ဆာရီးနယ် နယူအင်တန်ဗတ်မြို့တွင် ဖွားမြင်ရေ။ ဖခင်ဖြစ်သူ ဂျိမ်း ဖာရာဒေးရေ ပန်းပဲဆရာ ဖြစ်ရေ။ သို့ရာတွင် အလုပ်အကိုင် မကောင်းသဖြင့် မိုက်ကယ်ရို့ မိသားစုရေ ဆင်းရဲနွမ်းပါးစွာ နေထိုင်ကြရရေ။ အသက် ၅ နှစ်သားတွင် မိုက်ကယ်အား ကျောင်းထားကေလည်း ကျောင်းမကောင်းသဖြင့် ၁၃ နှစ်သား အရွယ်တွင် ကျောင်းထွက်လိုက်ရေ။
ကျောင်းမှ ထွက်ပြီးနောက် မိုက်ကယ် ဖာရာဒေးရေ ရီဗောဆိုသူ စာအုပ်ရောင်းသမားထံ အလုပ်သင်အဖြစ် ဝင်ရောက်လုပ်ကိုင်ရေ။ အလုပ်သင်ဘဝတွင် သိပ္ပံစာပေတိကို ဖတ်ရှုယင်း သူရေ လျှပ်စစ်အကြောင်းကို မှတ်သားထားရေ။ တဖြည်းဖြည်း စာပေအခြီခံ ရင့်သန်လာရေအခါ လက်ပီးအလုပ်ရေ တစ်ကိုယ်ကောင်း အလုပ်သာဖြစ်ရေ။ အတိကောင်းဖို့နန့် လွတ်လွတ်လပ်လပ် လုပ်ကိုင်ရရေ အလုပ်ကို လိုက်စား လုပ်ကိုင်တော့မည်ဟု စိတ်ပြဋ္ဌာန်းကာ ၁၈၁၂ ခုနှစ်တွင် လက်ပီး အလုပ်ကိုစွန့်ပနာ ဓာတုဗေဒပညာသျှင် ဆာဟန်နရီ ဒေဗီထံ၌ အလုပ်လျှောက်ရေ။ ဆာဒေဗီဧ ဟောပြောပွဲတိ တက်ရောက်နားထောင်နေစဉ်က ရီးယူထားရေ မှတ်စုတိနန့်အတူ အလုပ်လျှောက်လွှာ ပို့လိုက်ရေအခါ ဆာဒေဗီက ၁၈၁၃ ခုနှစ်တွင် သူ့လက်အောက်၌ ရက်သတ္တတစ်ပတ်ကေ ၂၅ သျှီလင်ပီးပနာ လက်တွေ့စမ်းသပ်ခန်းတွင် လက်ထောက်အဖြစ် ခန့်ထားရေ။
ဒေဗီနန့် ဖာရာဒေးရို့ရေ လူကို ဥပဒ်ဖြစ်စီရေ ကလိုရင်း ဓာတ်ငွေ့ကို ဖော်ယူစမ်းသပ် ကြည့်ကတ်ရေ။ ၁၈၁၃ - ၁၅ ခုနှစ်အတွင်း ဖာရာဒေးရေ ဒေဗီဇနီးမောင်နှံနန့်အတူ ဥရောပတိုက်သို့ လားရောက် လည်ပတ်လေ့လာရေ။ ပြန်လာရေအခါ တော်ဝင်အသင်း၌ အလုပ်ရသဖြင့် သိပ္ပံနည်းသစ်တိကို ရှာဖွီစမ်းသပ်ယင်း အတွေ့သစ် အမြင်သစ်တိကို တစတစ တွေ့မြင်လာရေ။ ကလိုရင်း စရေ ဓာတ်ငွေ့တိကို ဓာတ်ရည်ပြုလုပ် အောင်မြင်ခရေ။ ကာဗွန်နန့် ကလိုရင်းဓာတ် ပေါင်းစပ်ရေ ပစ္စည်း ၂ မျိုးကိုလည်း တွေ့သေးရေ။ သံမဏိလောဟာတိကို စမ်းသပ်ကြည့်သည့်အပြင် မျက်မှန်သုံးမှန် အသစ်အဆန်းတိကိုလည်း တီထွင်ခရေ။
၁၈၂၃ ခုနှစ်တွင် ဖာရာဒေးရေ တော်ဝင်အသင်းဝင် ဖြစ်လာရေ။ ၁၈၂၅ ခုနှစ်၌ ယင်းအသင်းတွင် လက်တွေ့စမ်းသပ်ခန်း ညွှန်ကြားရီးမှူး ဖြစ်လာပနာ ၁၈၃၃ ခုနှစ်တွင် ဓာတုဗေဒ ပါမောက္ခဖြစ်လာရေ။
ဖာရာဒေးဧ ဓာတုဗေဒ တွေ့ပီးမှုကြီးမျာကို မကြာမီ လျှပ်စစ်နန့် စပ်လျဉ်းရေ တွေ့ပီးမှုကြီးတိက ဆောင်လာလီရေ။ လျှပ်စစ်ဓာတ်နန့် စပ်လျဉ်းရေ စမ်းသပ်မှုတိကို စတင်လုပ်ကိုင်ပြီးနောက် ၁၀ နှစ်အကြာ ၁၈၃၁ ခုနှစ် ဩဂုတ်လ ၂၉ ရက်နိတွင် သူဧ အထင်ရှားဆုံး တွေ့ပီးချက်ဖြစ်ရေ လျှပ်စစ်စီးကြောင်း ညှို့ခြင်းကို အောင်မြင်စွာ တွေ့ပီးရေ။ လျှပ်စစ်စီးကြောင်း ညှို့ခြင်းကို အခြီခံပနာ တယ်လီဖုန်း၊ ဓာတ်မီးနန့် သံကြိုးရိုက်ခြင်းတိ ပေါ်လာရေ။
သံလိုက်ဧ ဝင်ရိုးနှစ်ခုကားတွင် ချပ်ဝိုင်းကို လှည့်ပီးခြင်းဖြင့် လျှပ်စစ်ဓာတ် ဖြစ်ပေါ်နည်းကိုမှီးပနာ ဒိုင်နမိုကို တီထွင်ခရေ။ ၁၈၃၃ ခုနှစ်တွင် ဖာရာဒေးရေ သိပ္ပံဆရာကြီးတိ တွေ့ပီးခရေ လျှပ်စစ်ဓာတ် အမျိုးမျိုးရေ တစ်မျိုးနန့် တစ်မျိုး တတူတူပင်ဖြစ်ကြောင်း အထောက်အထားတိပြနိုင်ခရေ။ ၁၈၃၄ ခုနှစ်တွင် ဓာတုလျှပ်စစ်ပြိုကွဲခြင်း အချိုးတူညီပုံကို စမ်းသပ်တွေ့ပီးရေ။ ၁၈၃၈ ခုနှစ်တွင် လျှပ်စစ်ငြိမ်ညှို့ခြင်းကို တွေ့ပီးပနာ လျှပ်စစ်နန့် သံလိုက်ဓာတ်အားရို့ ဆက်သွယ်ပုံကို ထုတ်ဖော်နိုင်ခရေ။
ဖာရာဒေးရေ အလုပ်လုပ်ရာတွင် စိတ်ထက်သန်စွာ ဇွဲကောင်းကောင်းနန့် လုပ်တတ်ရေ။ နှစ်တဖဲ့ချေ အတွင်း၌ပင် သိပ္ပံနည်းပညာနန့် သက်ဆိုင်ရေ စာတမ်းပေါင်း ၁၅၇ စောင် ရီးသားခပနာ စမ်းသပ်မှုပေါင်း ၁၆၀၄၁ မျိုး ပြုလုပ်နိုင်ခရေ။ သို့ရာတွင် ဖာရာဒေးရေ စီးပွားဖြစ် အလုပ်လုပ်သူမျိုး မဟုတ်သဖြင့် ငွေကြေးကြပ်တည်း ချို့တဲ့စွာ နေထိုင်ရရေ။
၁၈၃၅ ခုနှစ်တွင် ဗြိတိသျှအစိုးရက ဖာရာဒေးအား တစ်နှစ်ကေ ပေါင် ၃၀၀ ကျ ဆုအဖြစ် အသက်ထက်ဆုံး ချီးမြှင့်ရေ။ ၁၈၅၈ ခုနှစ်တွင် ဝိတိုရိယ ဘုရင်မကြီးက ဟမ်ပက်တန်ကုတ်ရပ်ကွက်တွင် အိမ်တစ်လုံးပီးရာ ၁၈၆၇ ခုနှစ် ဩဂုတ်လ ၂၅ ရက်နိတွင် ယင်းအိမ်၌ပင် ကွယ်လွန်ရေအထိ နေထိုင်ခလီရေ။