Wp/qug/Arawi

Arthur Rimbaud-manta shuk killkashka arawi

Arawikuna (kastilla shimipi poesías), sumak rimaykunami kapan. Arawik runakuna sumak rimayta yachan, wakinpi paykuna mushuk arawikunata yuyashpa killkan, wakinpi ñawpak pachamanta arawikunata yachashpa kutin chay arawikunata rimanata ushan. Tawka takikkunaka arawikunata uyachin.

Abya Yala allpamamapi, ñawpak pachapi, Inka runakuna, Mishika runakuna, Maya runakunapash arawikuna uyachirka. Mishika runakuna, Maya runakunapash chay arawikunata killkarkami, chaymanta paykunamanta kunan pachapi tawka arawikunata yachanchik. Inka runakuna mana killkayta usharkachu, shinapash Ispañulkuna Inka runakunapash Kunkista kipa Inka pachamanta arawikunata killkarka, chaymanta wakin Inkakunapak arawikunata yachanchikmi.

Kunan pachapi, Runa shimipi, wakin runakuna arawikunata killkan, shinami Ariruma Kowii. Payka 1988 watapi shuk mutsuktsurini niskami arawikunayuk kamuta killkarka. Shinami, Ecuador mamallaktamanta ñawpak pachamanta pushak Luis Cordero Crespo runa shimipi arawikunata killkayta usharka. Payka shuk ashtawan yuyashkami arawita killkarka, chay arawika Rinimi llagta nishkami kan :

¡Rinimi, Llagta, rinimi
may carupi causangapa;
mana quiquin llagtashina
cuyanguichu runataca!

Huarmi, churita saquishpa,
ayllucunata cungashpa,
cay tata, quilla llugshigpi,
ñanta japinimi, Llagta.
...

Ayllu llaktakunapi, kunan pachakaman, llakta runakuna tawka tawka arawikunata yachan, kuyay arawikunata kakpipash, asichik arawikuna kakpipash. Shuk kuyaymanta arawi shinami kapan :

Wakcha urpiwashina
shitashpa riwanki
Kutishuk llaktapi
ñukata kunkanki

Chayshuk arawika tarukamantami kapan :

Kachusapa taruka,
Yurak chupa taruka
Yana ñawi taruka
Sumak wampra taruka
Kutzi, kutzi puridora,
Wayrashina kalpadora,
Puyushina iluspidor,
Mayman rinki taruka,
Ura kinkrita katishpa ?
Allkukuna katikrikpi
Hatun urkuta muyunki,
Ama gussupi urmanki,
zapalla tarukitalla.
Urkumanta mana llukshiy,
Allkukunami kaninka
Chankakunata chukrishpa.
Tukuy punchata mashkani,
Kanta tarisha nishpa,
Kanka kalpashpa rinki,
Osogoche ñanta katishpa

Hawa tinkikuna

• Kastilla, Kichwa shimipi harawikuna (PDF, 5,2 MB)
• Ch'aska Anka Ninawaman: Runasimipi puymamanta (Qusqu qhichwa shimipi)
• Robert Beer: Qhichwa, Kichwa shimipi harawikuna