Wp/kus/Savanna Region

From Wikimedia Incubator
< Wp‎ | kus
Wp > kus > Savanna Region
Savannah Region
region of Ghana
ContinentAfrica Dɛmisim gbɛlima
CountryGhana Dɛmisim gbɛlima
CapitalDamongo Dɛmisim gbɛlima
Located in the administrative territorial entityGhana Dɛmisim gbɛlima
LocationGhana Dɛmisim gbɛlima
Coordinate location9°5′0″N 1°49′0″W Dɛmisim gbɛlima
Contains the administrative territorial entityWest Gonja Municipal District, East Gonja Municipal District, Central Gonja District, North East Gonja District, Bole District Dɛmisim gbɛlima
Map

Savanna Region anɛ sʋ’ʋlim, Region kanɛ an sʋ’ʋlim paala la yinne, regions of Ghana ni, amaa ka an sʋ’ʋlim kanɛ yalimɛ gat sʋ’ʋlim nam la wʋsa teŋgbaʋŋ nwa. Sʋ’ʋlim la naamʋg la dⴢlis nɛ fabʋlʋg ka Gonja Traditional Council, kanɛ ka Yagbonwura Tumtumba Boresa Jakpa I n da gaad tuon. Fabʋlʋg la da gban’ae nidib la ya’am Northern Region sʋ’ʋlim la, ka ba da pin’a sʋm li yɛla (ba da bɛŋ sʋ’ʋlim la yis) Brobbey Commission la ni (Commission la tʋʋm da anɛ li naam sʋ’ʋlim paala), ba da vⴢⴢti li yɛla, yʋʋm tusa ayi  nɛ piinɛ anii la, samanpiid nwadig la da piinɛ ayⴢpⴢi ni, a referendum was conducted on 27th December 2018 ka banɛ da siak da zɛmis nɛ 99.7%. Zugraan, President of the Republic of Ghana da tiki o nu’ugu li zug, Constitutional Instrument (115) ka zaŋi li tis Yagbonwura Jubilee House la ni, Accra yʋʋm tusa ayi nɛ piinɛ awai la, Fulumfug nwadig la dapiinɛ ayi daar. Zuŋir la daar la Gonjaland nidib la da yinɛ sʋ’ʋŋa keŋ malʋŋ la la’asʋg la ni, la’am nɛ MP banɛ nan zin’i ba kʋgʋs zut nɛ MP kʋda, MDCEs nɛ gobina kpɛɛmnam banɛ kpin nɛ Gonjaland. Ba da gaŋ Damango ye li an Savanna Region la tempʋtita’ar, capital. Li bɛnɛ Ghana teŋgbaʋŋ la ya-datiʋŋ. savanna Region la pʋdig nɛ distrikt nama ayⴢpⴢi (7); Bole, Central Gonja, North Gonja, East Gonja, Sawla/Tuna/Kalba, West Gonja, North East Gonja ka mⴢri Constituencies nama ayⴢpⴢi (7); Bole/Bamboi, Damango, Daboya/Mankarigu, Salaga North, Sawla/Tuna/Kalba nɛ Yapei/Kusawwgu. Bole la tempʋtita’ar anɛ Bole; East Gonja anɛ Salaga; West Gonja district anɛ Damango; Sawla Tuna Kalba distriks anɛ Sawla; Central Gonja anɛ Bupei; North Gonja anɛ Daboya; ka Nurth East Gonja mɛ an Kpalbe.

Pin’ilʋg

Yʋʋm tusa ayi nɛ piinɛ anii la, Samanpiid nwadig la da pisi nɛ ayⴢpⴢi vⴢⴢtʋg la da pa’al pa’al nɛ nyain ye ba siak ye ba naamim Savannah Region, nɛ vⴢⴢtnam 206.350 (99.52%), ka CI 115 la lɛɛ da mⴢr 81.77%, yʋʋm tusa ayi nɛ piinɛ awai la Fulumfug nwadig dapiinɛ ayi la ni.

Bɛllim nɛ li zin’ig

Li zin’ig  nɛ li zɛmisim

Savannah Region la pʋdig, bordered ka ya’ad nɛ Upper West Region n lɛbis ya-datiʋŋ ka bɛ ya-tuonn nɛ Ghana-Code d’Ivoire international border, ka bɛ ya- dagⴢbʋg nɛ BonoBono East sʋ’ʋlim nam, ka North EastNorthern sʋ’ʋlim nama, li bɛnɛ ya-tuon. Savannah sʋ’ʋlim la mⴢr nɛ district nama 7.

Sibitinam banɛ bɛ teŋin la

  • ·       West Gonja Haspital
  • ·       St Anne’s Catholic Hospital

Climate and vegetation

Savannah Region la anɛ teŋgnaʋŋ kanɛ kʋdʋg hali gat zin’is banɛ bɛ ya-dagⴢbʋg,Ghana,  lin li’el nɛ Sahel Sahara temis la zug. Teŋgbaʋŋ la faalʋ la bɛdigʋ pil nɛ mⴢⴢd, kas-kas Savannah teŋin la ka tiis banɛ pʋ zⴢt kuonuud woo tɛ’ɛkandig, baobabs bɛɛ acacias. Samanpiid nwadig la ti paae vaala nwadig la an ʋʋn, dry season (saŋ kanɛ ka saa pʋ niida). Ka sɛɛng, wet season (saa nib saŋa) bɛ Moraʋg nwadig la paae Sapal nwadig la ni ka sakuom yʋʋm pʋʋgin an 750 to 1050mm (30 to 40 inches). Tʋʋlʋg ye bɛ hali nɛ ʋʋn naar bɛn la saŋa, Samanpiid nɛ Yʋʋmpaal nwadis la ni ka waad bɛ. amaa, Sahara Harmattan pɛbis tʋʋl la nwɛdi ken ani nɛ Samanpiid nadig nɛ Fulumfug nadig la pin’ilʋg. tʋʋlʋg la tun’oe tiaki an 14 C (59 C) yʋ’ʋŋ, ka an 40 C (104 F) dabisir saŋa.

Gⴢⴢndim nɛ di’ema zin’is

Kpikpiʋŋ tʋʋma ni

Li anɛ tens banɛ kuod zʋʋd banɛ du’ad agⴢla (cereal) nɛ zʋʋd banɛ nyɛ’ɛd teŋin (tuber) la yinne, Ghana. Ba ya’a paam sʋŋirɛ ba tʋʋm kaŋa nwa ni, li na tisi ba tʋʋma ka sʋŋ ka ba nⴢŋ bu’oe. Sʋ’ʋlim la teŋ faalʋ kanɛ pʋ zaŋi kuo bɛɛ gʋ’ʋl kⴢnbid zɛmnɛ 6.29 million hectares.

Teŋ la kʋ’ʋlim la bɛnɛ li kⴢn ka an sʋm zɛmis hali nɛ pineapple kuob (number one non-traditional export crop in Ghana), yams (second most important non- traditional export crop) cassava and maize

Nidib la an si’em

Savannah Region nidib la pʋ zu’oe la’am nɛ na’asaal, official language of English, nidib la tita’am pin’ad nɛ Oti-Volta pin’ad la yit Niger-Congo language family, woo Gonja, Dagbani, Mamprusi, or Tamprusi.

Ieb nɛ mⴢrim ni

Wina’am pʋ’ʋsim

Nidib la tita’am Savannah Region anɛ Muslims

Gbaʋŋ-zamisʋg sakuya

  • ·       Buipe Senior High School
  • ·       Damongo Senior High School
  • ·       Salaga Senior High School
  • ·       Sawla Senior High School.
  • ·       Daboya Community Day Senior High School
  • ·       Kpembe Nurses and midwifery collge
  • ·       Damongo Health Assistance college

Sʋ’ʋlim la zanlim

Nidib la mɛŋi vⴢⴢtidi gaansidi ba tuon-gattib, local government system la ni. Nɛ’ɛ nwa ni, sʋ’ʋlim la pʋdig ni MMDA’s nama ayⴢpⴢi (ban nii, Metropolitan kai, Municipal naman ayi, nɛ Ordinary Assemlies. District, Municipal bɛɛ Metropolitan Assemlywʋsa mⴢr Chief Executive, onɛ zi’e gobina nⴢba zug, ka lɛɛ kɛlisid ka di’ed iku nɛ Assembly la kpɛɛm an presiding member onɛ ka nidib la mɛŋ gaŋ la san’an. Teŋ la an si’em nwa.