Wp/kus/Eastern Region

From Wikimedia Incubator
< Wp‎ | kus
Wp > kus > Eastern Region
Eastern Region
region of Ghana
CountryGhana Dɛmisim gbɛlima
CapitalKoforidua Dɛmisim gbɛlima
Located in the administrative territorial entityGhana Dɛmisim gbɛlima
Located in time zoneGreenwich Mean Time Dɛmisim gbɛlima
Coordinate location6°30′0″N 0°30′0″W Dɛmisim gbɛlima
Email addressmailto:easternghana@yahoo.com Dɛmisim gbɛlima
Official websitehttp://www.easternregion.gov.gh/ Dɛmisim gbɛlima
Map

Eastern Region bɛnɛ Ya-ya’aŋ Ghana sʋ’ʋlim ka anɛ  administrative regions piiga nɛ ayuobu banɛ bɛ Ghana la yinnɛ. Eastern region Ya-Ya’aŋ titɔdig anɛ Lake Volta kuom la, ka li datiʋŋ an Bono East RegionAshanti region, ka li Ya-tuona titɔndig lɛn an Ashanti region, ka li dagɔbʋg an Central region nɛ Greater Accra Region. Akans buudi la an banɛ zu'oe bɛ Eastern region, ka Akan, Ewe, Krobo, Hausa nɛ na’asaal an buudi pian’ad banɛ ka nidib bɛdegʋ pian’ad ani. Eastern Region tɛmpʋʋg anɛ is Koforidua. Eastern region ka Akosombo dam bɛ ka linɛ sʋŋidi ba da’a diib anɛ na’asaa bugum linɛ buon electricity generation la. Eastern region tɛŋgbaʋŋ bɛn anɛ 19,323 square kilometres, ka lin anɛ wʋʋ anii nɛ pʋdigir yinne kɔbʋga pʋʋgin (8.1%) Ghana tɛŋgbaʋŋ sʋ’ʋlim wʋsa.[1][2][3]

Ku’om tʋʋma

Na’asaa bugum, Akosombo kuom la bɛdegʋ yitnɛ zin’is atan’ bama: the Black Volta;  White Volta nɛ Red Volta ka Akosombo kuom nwa pʋbʋdi kpɛ’ɛd Gulf of Guinea linɛ bɛ Atlantic Ocean.[4] Akosombo Dam da si’iŋ tʋʋma nɛ yʋʋm tusir, kɔbʋs wai, nɛ pisyuobu nɛ anu 1(965), li da anɛ Volta River dim tʋʋma. Kɔlʋg la zuluŋ anɛ nɔbir yakir kɔbʋs naasi nɛ pisnaasi nɛ anaasi (440 ft same as134 m). Li kuom la mɔr paŋi yaŋidi vɛ’ɛgid na’asaa bugum wʋʋ kɔbʋs wai nɛ piiga nɛ ayi’ (912 megawatts). Kɔlʋg la vɛ’ɛgid na’asaa bugum kɛn tɛŋkanɛ ka da’ diib zu’oe ani’ linɛ an Tema la.

Akosombo na’asaabugum tʋʋma la zu’oeya: hydroelectric dam bɛ Lake Volta, Akosombo ni la, Eastern region, Akosombo canyon. Ban da maal kɔlʋg Volta Basin la da kɛ ka li nya’aŋ ka ba da maal Lake Volta. Lake Volta anɛ dunia wʋsa kɔlʋg tita’ar kanɛ ka ninsaal maal ka lin lus tɛŋ bɛn siem anɛ tusanii, kɔbʋs nu, nɛ ayi’ (8,502 square kilometres bɛɛ 3,283 sq mi), ka lin anɛ atan’ nɛ pʋdigir ayuobu kɔbʋga pʋʋgin (3.6%), Ghana tɛŋgbaʋŋ pʋʋgin.[5]

Gbaʋŋ zamisʋg

Senior High School nam

·        Abetifi Presbyterian senior High School

·        Abetifi technical school

·        Abetifi vocational institute

·        Abuakwa state college

·        Abuakwa State College

·        Aburi Girls' Senior High School

·        Aburi Presby Senior High

·        Adeisu Presbyterian Senior High School

·        Adonten Senior High School

·        Adukrom Presbyterian Senior High Technical School

·        Akim Oda Senior High School

·        Akim Achiase Senior High School

·        Akim Swedru Senior High School

·        Akro Senior High Technical School, Odumase Krobo

·        Akwamuman Senior High School

·        Akosombo International School

·        Anum Presby Senior High School

·        Asafo senior high

·        Asamankese Senior High School

·        Asesewa Senior High School

·        Akuse methodist senior high school

·        Akro senior high School

·        Asuom Senior High School

·        Begoro Presbyterian Senior High School

·        Benkum Senior High School

·        Boso Senior High Tech School

·        Donkorkrom Agric Senior High School

·        Ghana Senior High School, Koforidua

·        H'Mount Sinai Senior High School

·        Islamic girls senior high

·        Kibi Secondary Technical Senior High School

·        Kibi Technical Institute

·        Klo Agogo Senior High School

·        Koforidua Senior High Technical School

·        Krobo Girls Senior High School

·        Kwabeng Anglican Senior High and Technical School

·        Legacy Girls' College, Akuse

·        Mangoase Senior High School

·        Manya Krobo Senior High School

·        Methodist Girls' High School (Mamfe)

·        Akuse Methodist Senior High Technical School

·        Mpraeso Senior High School

·        New Abirem Senior High School

·        New Juaben Senior High Commercial School

·        New Nsutam Senior High School

·        Nifa Senior High School

·        Nkawkaw Senior High School

·        Nkwatia Presby Senior High School

·        Nsawam Senior High school

·        Ofori Panin Senior High School

·        Okuapeman Senior High School

·        Osino Senior High School

·        Oti Boateng Senior High School

·        Oyoko Methodist Senior High School

·        Presbyterian Senior High School, Akuapim-Mampong

·        Presbyterian Senior High Technical School, Adukrom

·        Pope John Senior High School and Minor Seminary

·        Saint Francis Senior High School

·        Saviour Senior High School

·        Sekyere SDA Senior High School

·        Somanya Senior High Technical School.

·        St Fidelis Senior High School

·        St Matins Senior High School

·        St Paul's Senior Secondary School

·        St. Peter's Boys Senior High School

·        St Roses Senior High (Akwatia)

·        St Stephens senior and technical

·        St Thomas Senior High Technical School, Asamankese

·        Suhum Presbyterian Senior High School

·        Suhum Senior High and Technical School

·        W.B.M.Zion Senior High School, Old Tafo,

·        Yilo Krobo Senior High School

Pʋ’ʋsim la na nyaŋi nwɛ’ɛ nyɔ’ɔg ye ba mɔr sakurnam ka sieba an Hecta School Complex, linɛ da pin’il nɛ yʋʋm tusir, kɔbiswai nɛ pisyuobu nɛ ayi’ (1962), ka sieba lɛn paas.

Kɔliginam

·        Kibi Presbyterian College of Education

·        Presbyterian College of Education, Akropong

·        Presbyterian Women's College of Education

·        Mount Mary College of Education, Somanya

·        Seventh Day Adventist College of Education, Asokore

·        Abetifi Presbyterian College of Education

University nam

·        Ashesi University

·        All Nations University

·        University College of Agriculture and Environmental Studies

·        Koforidua Technical University

·        Presbyterian University College (Abetifi Kwahu)

·        Presbyterian University college (Akropong)

District nam

District tia’asʋg

Ba da nwaae Achiase District nɛ yi Birim South District linɛ da bɛ la ka pin’il o tʋʋma yʋʋma tusayi’ nɛ piiga nɛ awai, yʋʋm paal nwadig, dabisa pisi nɛ ayi’ daar (22 February 2019).[6] Afram Plains District mɛ pʋdʋg nɛ zin’is ayi’ ka ba tiaki li yʋ’ʋr yɛ Kwahu Afram Plains North District ka li tɛnpʋʋg an Donkorkrom, nɛ Kwahu Afram Plains South District ka li tɛnpʋʋg an Tease. Akuapim South District, East Akim DistrictKwahu West Districts nyɛ nɔbigiri yʋ’ʋn anɛ Municipal ka Birim Central Municipal District linɛ nan an paal la. Districts paala sieba an Akyemansa District nɛ Kwahu East District. Manya Krobo District mɛ pʋdʋgnɛ yʋ’ʋn an Lower Manya Krobo District nɛ Upper Manya Krobo District.[7]

Din pu' si'em

Region la tʋmmi li tʋʋma nɛ dɔlisid local government system. Ka lin pa’al siem la anɛ yɛ, region la pʋdʋg nɛ MMDA's ban pistan’ nɛ atan’ (33), ka nidib la mɛŋ gaŋi ba kpɛɛm. MMDA's la da nɔbigi yii awai nii paae piiga nɛ anu (9 to 15), yʋʋm tusir, kɔbʋs wai nɛ pisnii nɛ anii la (1988); ka lɛn nɔbigi yi piiga nɛ anu la nii kɛŋ piiga nɛ ayɔpɔi (15 to 17) yʋʋm tusayi’ nɛ anaasi la (2004); ka lɛŋ yi piiga nɛ ayɔpɔi kɛŋ paae pisi nɛ ayinne (17 to 21) yʋʋm tusayi’ nɛ anii la (2008); li da lɛn nɔbigi yi pisi nɛ yinne la kɛŋ paae pisi nɛ ayuobu (21 to 26) yʋʋm tusayi’ nɛ piiga nɛ ayi’ la (2012); li pʋ yʋʋgɛ ka li yi pisi nɛ ayi’ kɛŋ pistan’ nɛ atan’ (26 to 33) yʋʋm tusayi’ nɛ piiga nɛ anii la (2018).

District Capital Constituency Member of Parliament Party
Abuakwa North Municipal Kukurantumi Abuakwa North Gifty Twum Ampofo NPP
Abuakwa South Municipal Kibi Abuakwa South Samuel Atta Akyea NPP
Achiase Achiase Achiase Kofi Ahenkorah Marfo NPP
Akuapim North Municipal Akropong Akropong Nana Ama Dokua Asiamah Adjei NPP
Akuapim South Aburi Akwapim South Osei Bonsu Amoah NPP
Akyemansa Ofoase Ofoase-Ayirebi Kojo Oppong-Nkrumah NPP
Asene Manso Akroso Manso Asene Akroso Manso George Kwame Aboagye NPP
Asuogyaman Atimpoku Asuogyaman Thomas Nyarko Ampem NDC
Atiwa East Anyinam Atiwa East Abena Osei Asare NPP
Atiwa West Kwabeng Atiwa West Kwesi Amoako Atta NPP
Ayensuano Coaltar Ayensuano Teddy Safori Addi NDC
Birim Central Municipal Akim Oda Akim Oda Alexander Akwasi Acquah NPP
Birim North New Abirem Abirem John Frimpong Osei NPP
Birim South Akim Swedru Akim Swedru Kennedy Osei Nyarko NPP
Denkyembour Akwatia Akwatia Henry Yiadom Boakye NDC
Fanteakwa North Begoro Fanteakwa North Kwabena Amankwa Asiamah NPP
Fanteakwa South Osino Fanteakwa South Kofi Okyere-Agyekum NPP
Kwaebibirem Municipal Kade Kade Alexander Agyare NPP
Kwahu Afram Plains North Donkorkrom Afram Plains North Betty Crosby Mensah NDC
Kwahu Afram Plains South Tease, Ghana Afram Plains South Joseph Appiah Boateng NDC
Kwahu East Abetifi Abetifi Bryan Achemapong NPP
Kwahu South Mpraeso Mpraeso Davis Ansah Opoku NPP
Kwahu West Municipal Nkawkaw Nkawkaw Joseph Frimpong NPP
Lower Manya Krobo Municipal Krobo Odumase Lower Manya Ebenezer Okletey Terlabi NDC
New Juaben North Municipal Effiduase New Juaben North Kwasi Boateng Adjei NPP
New Juaben South Municipal Koforidua New Juaben South Michael Okyere Baafi NPP
Nsawam Adoagyire Municipal Nsawam Nsawam Adoagyiri Frank Annoh-Dompreh NPP
Okere Adukrom Okere Daniel Botwe NPP
Suhum Municipal Suhum Suhum Kwadjo Asante NPP
Upper Manya Krobo Asesewa Upper Manya Bismark Tetteh Nyarko NDC
Upper West Akim Adeiso Upper West Akim Frederick Obeng Adom NPP
West Akim Municipal Asamankese Lower West Akim Charles Acheampong NPP
Yilo Krobo Municipal Somanya Yilo Krobo Albert Tetteh Nyakotey NDC

Zin'ivɛnlla

  • Aburi Botanical Garden
  • Adomi Bridge
  • Akaa Waterfalls
  • Ghana Bike and Hike Tours
  • Kwahu plateau
  • Akwawa Mountain Peak

Nintitada banɛ yi region la ni

Famous native citizens of Eastern region
# Citizen Settlement
1 Nana Akufo-Addo Kibi
2 Seth Terkper Krobo Odumase
3 George Boateng Nkawkaw
4 Dr. J. B. Danquah Kibi
5 Samuel Wilberforce Awuku-Darko Suhum
6 Frederick W. K. Akuffo Akropong
7 Thomas Teye Partey Krobo Odumase
8 Okyehemaa Nana Dokua Adutwumwaa Kibi
9 Osagyefuo Amoatia Ofori Panin Kibi
10 Ken Ofori-Atta Kibi
11 Samuel Atta Akyea Kibi
12 Hackman Owusu Agyemang Koforidua

Gbanvɛɛnsa

  1. https://web.archive.org/web/20170704052607/http://ghana.gov.gh/index.php/governance/regional-ministers
  2. https://hdi.globaldatalab.org/areadata/shdi/
  3. https://web.archive.org/web/20130118104039/http://www.ghanadistricts.com/region/?r=4
  4. https://en.wikipedia.org/wiki/Eastern_Region_(Ghana)#CITEREFFobil2003
  5. https://www.britannica.com/topic/Akosombo-Dam
  6. https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Newly-created-Achiase-district-inaugurated-725396
  7. https://web.archive.org/web/20130324201647/http://www.ghananation.com/Eastern/