Wp/kum/Уцми Хасай Мусаны уланы

Уцми Хасай Мусаны уланы (Хасай-бек, Хасай-хан), (22 оьрткий 1808 й, Эсги Яхсай, Къумукъ вилаят, Арасей Императорлукъ — 21 яйсан 1867 г., Воронеж, Воронеж губерна, Арасей Императорлукъ) — Русияны къумукъ генерал-майору, Къарабагъ ханлыкъны ёлбашчысы.

Таржума гьалы

1808-нчи йылда Эсги Яхсайда тувгъан. Чагъы етишгенде Тифлисде асгер къуллугъун кютген. 1838-нчи йылда Хасай Муса огълу Петербургда кадет корпусну битдирген сонг Парижде Сен-Сирек деген асгер охув ожакъда охугъан, онда элчиханда Хасай пачаны асгерини Тифлисдеги штабында чалышгъан.

Онда Хасай белгили Азербайжан шаири тилмач Мурза Фатали Ахундов булан танышгъан ва ювукълашгъан. Ону булан къатнай туруп, Хасай Къарабагъны ханыны къызы, азербайжан шаири Натеван Хуршид Бануну таныгъан. Ону булан аралыкъ тутгъан, къумукъ бий де, Къарабагъ элини бийкеси де бир-бирин ушатгъан ва уьйленген. Шо уьйленивден Хасай бийге улан Магьтикули ва къыз Фатима бийке тувгъан.

Тифлисде Хасай Уцми Кавказны сардары генерал Воронцовну адъютанты болуп къуллугъунда чалышгъан. Ол Бакюде де яшагъан. Шо вакътиде ону ожагъына къонакълай белгили франс язывчу романист Александр Дюма гелген. Ол рус тилде Тифлисде чыгъартгъан "Кавказ" деген асарында: "Бий Уцми отуз беш чагъында бек исбайы адам, огъар "таза парижли" демеге ярай. Ол франс тилни де биле" деп яза. 1860-нчю йылда Хасай бий элине къайта, тек олжасы Натеван ону булан къумукъ элге гелмей, аявлу Къарабагь ватанында къала ва шаирлик саниятын давамлай.

Хасай-хан ррус генерал ва тарихчи Ростислав Фадеевны Кавказ халкъланы сёгеген сёзлени ушатмай ону дуэлге чакъыра. Терик областны башчысы Лорис-Меликов булан эришип, Тюркиягъа гетме айлана, амма орус администрация огъар тыш паспорт бермеген, сонг ону Воронежге сюргюнге йибере. Онда ол 1867-нчы йылда оьлюп гетди.

Байланывлар

• Кумыкский энциклопедический словарь. — Махачкала, 2009
• Список генералам по старшинству на 1866 год. — СПб. — 1866. с. 562
• Список полковникам по старшинству. 1859. — СПб., 1859, с. 114
• Э. Э. Исмаилов. Золотое оружие с надписью «За храбрость». Списки кавалеров 1788—1913. — Москва, 2007, с. 214
• Литературные и культурные контакты Х. Уцмиева И М. Ф. Ахундова, Гусейнова Л.Д. Гаджиева С.А., 2014
• Alexandre Dumas, Le Caucase, 1859