Wp/kjj/Каьтиш

Каьтиш, Хыналыкъ — йашайыши маьнтаьгъаьдиш

ЦIу джину йикусу гагьгъи Каьтши соа Къуба райунур атти Шаши ахар-бахарти коксур, даьрйагьи саьвиййаькьилли 2300 метр гьуьндуьруьр аткоармаь. Даь соа Авропе аьн гьуьндуьр йашайыши маьнтаьгъаьдиш сажмаь.

Райуни маьркаьзилли Каьтиш 60-65 ваьрс кIоар тидаьмаь. Каьтиш акусу даь кIоар Къуба-Къусари шоссейлли Алпан, Гаьре, Узунмаша, Цоц, КIалчидкIала собырыллы латтыкоармаь. Цоци соллы гьаь кIоар мыдади кьакьалыр аччыфийаь кIыцIаччин къыврылмышфи-къыврылмышфи 10-12 ваьрс тик аччыфакоармаь. Машын даь тик лаьгьилдаьмишкуи-лаьгьилдаьмишкуи анджагь пийада хIаьдмиччин аччакоармаь.

Таьбиаьт

Каьтиш сое таьбиаьт фуьсункаржмаь. Гьуьндуьр мыде чаьмаьннигирдири саьил ихер аттивал сацыхкиртомаь ки, гьала кона заманадырыллы са чаьмаьннигирдирир мал-къарайаь чIувал-кIу вакъкъынтарма. ЧчозмыкIы кагъи хIаьлтир саьил алпи чаьмаьннигирдирйаь уттагъырдыр, гьаьмим мыде йамаджырдыр ал-аьлван нишри, нагъылдырыр чIирисеччин гуьал-гуьли, буьлбуьлим-буьлбуьли саскитармаь.

Каьтши соа гьаьгьаь гьанымсеччин ки, джину сицIийаь битиндаьсу ухшамышкусаьш ынхъкусеччин Шаши, Туфани, Кьубли аьгьатаьр сыгъынмышийаь муьдафаь коармаь. Мыдадим саьил паьнахI чикагъйаь сыгъынмышкьи даь кона уба пыте баьбаьгиччин йакъкъындаьтоа. КIу таьраьф йаслан, кIу таьраьфим ихер азазыл са таьпе мыкIыр маьскаьн ликьуи Каьтиш сое цIытабыр ади челагъи кIачIынышилли гаьчши кIу маьртаьбаь атти бинайырдырмаь. Бинайи тини кIачIын гьанымсеччин ки, таьбиаьти кутилли уставалыллы машаркьижмаь. ЦIытабыр сар-чинаьсу гьаным микьел гаьчшижмаь ки, чинаьсе айван тисе гис заччыкоармаь. Гусыллы-гус гаьчшисеччин дахи гьаь цIытабыр 1961-жи уьсуьр саьил кIийаь кагъи халкъи шаир Раьсул Рзим птоллы чаьпижи, гьиним Каьтши цIытабыр гусыллы-гус гаьчши къартали йуваду ухшашкуи.

Тарих

Са хIаьйардаь мыде сое тарих ихер-ихер узагъырдырыр лагьийаь логта. Седиришилли сажи мицIи къаьрибаьвалйаь йашайыши саьвиййе конавал гьинаьнеш моьхIкаьм йакъкъинжи Каьтши сомаь. Ихер-ихер кона аьсрдири нишангагьырдыр Каьтиш йеццининдаькьагъым урта аьсрдиру айид Хыдыр Наьби туьрбаь, Низами доьвришилли йадигаркьи Пираьжмаьри абидаь, Аба Муьслими маччыг са сор йакъкъынынкьи урта аьсри абидаьдмаь. Сое буто пшоа таьраьф аьгьатаь кири къаьбристанныгъырдырым Каьтши гьаькъикъим кона соа кьивалу даьлалаьт кирикъомаь. Саьил атти инкI къаьбристанныгъи ихерседирир зийартырдыр 3-4 къат сарчинаьси гус йегIитомаь. Вичебири ихержитим куфи хаьт наькъшкири хIаьраьбйаь гьинаькьилли къабагъыр аткьи аьлифбейилли сицIтомаь. Зийартырдыр гьинаьне дахивалыллы аьки зийартырдырыкьилли ихаьйаь генгтомаь. Гьанымсеччин ки, са зийартырдыри гьаьрсер аьфсанаьви къаьгьримандыри саду хIуьссабкуи Гьеракл джуьссаьти паьгIливан лыкIыдмаь. Анджагъ йунани тарихчи Страбони, йадам джуьраь са хIаьдми фикру къысылмышфи кире йурд-йуве латтахижи там ашкар кирвал йимаь.