Wp/arn/Chile
República de Chile Chile | |||
---|---|---|---|
| |||
| |||
Ñidol waria | Santiaw | ||
Dungun | wingkadungun | ||
Ñi mapu | 756 102,4 km² | ||
Ñi che | 17 819 054 |
Chile ta kiñe mapu mülelu willi Awiayala mew. Tichi wüzalmapu Arkentina, Folifia, Peru fülmawküley, ti ñidol waria Santiaw pingey.
Kuyfi dungu[edit | edit source]
Fachi mapu ta Wall Mapu ñi ngulu mapungey, rangi ka pikum püle müley ti mapuche. Kake che mülelu tichi mapu ta Cono, Chillwe Wapi ñi willi püle, fey ka ti Kaweskar ka ti Aonekenk. Yagan ka Selknam kafey. Pikum püle, ti Kechua konlu, fey puwi Mawle ḻewfü.
Piam ti wüne wingka perkefi feychi mapu ta Magallane, 1520 mu. Pegro Faltifia kontuy ti mapu mu, malotuy, weychatuy ti lof, welu wewngey ka ḻangümngey. Ti Kilin Koyagtun mew wüdaltükuy ti mapu Fiwfiw mew.
1810 mew llituy ti kisungünewün weychan, wüdalturkey kuyfike cheyem ñi lof, kiñeke rey ñi ingkan mew, kake awkangelu ñi ingkan mew. Ti awkangelu wewi, fey mew ti wüdalmapu wüldunguy ñi kisungünewün. Welu ti Wall Mapu petu felengerkey, Fiwfiw willi püle. Fey 1880 mew, pu chileche kontuy Wall Mapu mew, tuy mapuche ñi mapu
Mapu ñi ad[edit | edit source]
Rume wifngey ti wüdalmapu, rume arengey ka angkengey ñi pikum püle, rangi mew müley waw, kümey ketran mapungey. Willi püle müley fentren wapi. Ngulu mew müley kiñe fütra ḻafkeṉ, puel püle müley feychi Pire Mawida (Tripanantü mawida pingey ka)
Chedungun[edit | edit source]
Tañi ofisial dungun ta wingkadungun. Mapudungukey pu mapunche petu. Müley kechuazungun ka, kake chezungun kafey.
Fill troy mapu[edit | edit source]
N.º | Troy mapu | Waria | Mapu | Che | |
---|---|---|---|---|---|
XV | Arika ka Parinacota | Arika | 16 873,3 km² | 187 348 | |
I | Tarapaka | Ikike | 42 225,8 km² | 300 301 | |
II | Antofagasta | Antofagasta | 126 049,1 km² | 561 604 | |
III | Atakama | Copiapó | 75 176,2 km² | 276 480 | |
IV | Kokimbo | La Serena | 40 579,9 km² | 698 018 | |
V | Valparaiso | Valparaíso | 16 396,1 km² | 1 720 588 | |
RM | Metropolitana | Santiaw | 15 403,2 km² | 6 745 651 | |
VI | O'Higgins | Rankagua | 16 387,0 km² | 866 249 | |
VII | Maule | Talka | 30 296,1 km² | 991 542 | |
VIII | Viu Viu | Konsepsion | 37 068,7 km² | 2 009 549 | |
IX | Arauko | Temuko | 31 842,3 km² | 953 835 | |
XIV | Los Ríos | Valdivia | 18 429,5 km² | 376 704 | |
X | Los Lagos | Puerto Montt | 48 583,6 km² | 815 395 | |
XI | Aysen | Koyaike | 108 494,4 km² | 102 632 | |
XII | Magallanes y Antártica Chilena (1) | Punta Arenas | 132 297,2 km² | 157 574 | |
TOTAL | 756 102,4 km² | 16 763 470 |