Wp/ann/Kebi
Kebi (òrere Kebbi me ubọk ige-inu ebikaan̄ ama) ìre ama-mkpulu me agan̄ inyọn̄ ichep-ura me Naijiria. Kebi ìkup igba Sokoto me agan̄ mbum-ura, Zamfara onenikup igba ọmọ me agan̄ inyọn̄, mè ikup igba ama-mkpulu Naija me agan̄ osiki, agan̄ ichep-ura kan̄ onenikup igba ido Bènè mè ido Nijê. Egwen ọmọ ibak ama-ibot kan̄ mè ama-ile òmimin ichit me ama-mkpulu ya, òrere Birnin-Kebbi. Ama-mkpulu Kebbi ikpọkọ inan̄a me lek ama-mkpulu Sokoto me òso usen 27, me òso onyan̄ Ọgọs me acha 1991.
.jpg)
Me etete ama-mkpulu 36, Kebbi ore òso akọp me òmimin ichit, mè ire òso 22 ene ewabe ichit me emen. Otu-ifuk ene ìluluk me emen môso efie 4.4 me acha 2016.
Inu ukpọ-chieen̄ òkup me Kebbi ìre Okwaan̄ Sokoto òkilibi itibi emen ama-mkpulu yi isi inin̄ Okwaan̄ Naija mè ilibi ikeya ifo agan̄ osiki sabum ònore lek Oyô Kainji. Melek ogbogbo inu okup me Kebbi, mîkaan̄ esese isi irin̄ eyi ekisan̄a isa ifit ifit me mgbọ Ijọk Itet-irin̄ eyi Agungu, mè ndidie si, mè <manatee> eyi Afirika agan̄ Ichep-ura, mèlek si ogbogbo eniin̄.
Ama-Mkpulu Kebbi ìre ere ebi ekitumu esese otu-usem elukbe, ebi Fulani, Hausa, mè Zama [Zarma] ekiluk ikana otutuuk lek-ijọn̄ Kebbi, me mgbọ ebi Achipawa, Boko-Bala, Dendi, Dukawa, Kambari, Kamuku, Lela, Puku, mè Shanga ekiluk ifo agan̄ osiki mè ichep-ura. Me agan̄ erumfaka, owuwa ebi ìluk me Kebbi ire ebi ìkigọọk erumfaka Isilam, 80% ire Musilim, 10% ìre ebi Kiristien, sà 10% ekigọọk Erumfaka Orọmijọn̄.
Me mgbọ mkpulu-usun̄ ìkabebene, ere ekigwen Kebbi mgbọ keyi, ema ekakup me irak mkpulu Ama-ubọọn̄ Kebbi, ebi Awusa Banza Bakwai abayaage isi ire aya-otu acha 1800, mgbọ ebi akọn̄ Fulani egak ema ibọkọ usini ijọn̄ kiban̄ mè ikisa isasa ema itap igbaalek Mkpulu Emia eyi Gwandu [Gwandu Emirate], òkup me irak Kalifet Sokoto. Me ogbogbo acha òraraka ebi mkpulu Kebbi mîkitim akọn̄ me lek Sokoto ogbogbo mgbọ abayaage isi ire acha 1900 mè 1910, mgbọ ebi Biriten ebọkọbe mkpulu ere ya kubọk ge me lek <Protectorate> Naijiria agan̄ Inyọn̄, eyi ònigọọk ikana Naijiria eyi Biriten me mgburudun̄, sabum Naijiria onikaan̄ lek me acha 1960.