Aristọtulu ìre ogwu uga ifuk-ibot ònan̄a me ido Giris mgbọ ukot ikaan̄. Ọmọ ochili Laisiọm [Lyceum] mè iyaka ire ogwu ibot me otu-ogbo ebi uga ifuk-ibot "Peripatetik"; ọmọ si oyaka isa "orọmijọn̄ ke Aristọtulu" inu. Ọmọ melek kè Puleto, ogwu òkijeen̄ ọmọ inu, ke egbaan̄ igwen "Nte uga ifuk-ibot eyi agan̄ Ichep-ura." Ebi kè ikpa mè inu îgebe mîre lek owuwa atagọọk-njeen̄. Îgbaan̄ esese uga ifuk-ibot òkukup sabum eyi kan̄ iriaak me otu oniin̄ òkeke ebi ene chieen̄. Îre nan̄a me ubọk ijeen̄-inu kan̄ ke ebi agan̄ Ichep-ura ebọkọ usem ema ekisa ìkpa ifuk-ibot kiban̄, mè ubọk ekisa iwọlọ inu iriọọn̄. Eya orọ, uga ifuk-ibot kan̄ îtet ebi agan̄ Ichep-ura ijeen̄ oniin̄; mè ikpọkpọk ikire ibot-ikọ me ukpatu ebi uga ifuk-ibot chereyi.

Kperiọọn̄ owuwa inu ifolek ugwem kè Aristọtulu. Eman ọmọ me acha 384 SK me Sitagira [Stagira] me Giris Agan̄ Inyọn̄. Ama ya isa akọp kilo go mè go (55 km) ida ibọkọ me lek ama Tesaloniki òrere ama-ile me Giris cherekeyi. Ogwute, Nikomakọs [Nichomacus], ìre ofia inyi Amintas ogwu ubọọn̄ ido Mesidọn. Ogwute mè ogwuga mîkwu mgbọ ọmọ orebe akọp mè acha ita. Prozenọs [Proxenus] ogwu Ataniọs [Atarneus], òrere nlom ngwan̄ kè Aristọtulu ogwu ugane, onenikpukpo ọmọ isibi. Prozenọs îjeen̄ ọmọ inu acha inen mè inen sabum îniria ọmọ isi Uwuikpa ke Puleto me Atens mgbọ ọmọ ojotbe akọp acha ge mè jaaba (sà ìre akọp mè jeeta). Aristọtulu îkup me uwuikpa ya inire mgbọ îkanabe akọp acha ita mè jaaba. Mgbọ Puleto onikwu, ikafiin̄, Filip ogwu òso iba, ogwu ubọọn̄ ido Mesidonia ogwegwen ọmọ ibe inijeen̄ gwun̄ kan̄ inu. Arisitọtulu oneninan̄a me Atens inisikijeen̄ Alikisenda Ogwu Ilile inu me ibebene acha 343 SK. Îgbaan̄ ofifi nsabọn ìkukup me uwu-ubọọn̄ ya melek kè Alikisenda ijeen̄ inu cha. Ene iba melek kiban̄ cha - Tolemi mè Kasanda - enenikana ubọọn̄ si kire Alikisenda.

Aristọtulu îsa me ikeya ichili agwut-ikpa me Laisiọm. Eya onenitap ubọk inyi ọmọ inyi ige efit efit ikpa kan̄ me lek akpa osùkut. Ubọk geelek îrebe ke îge owuwa inu ifolek esese atagọọk-njeen̄ echi mêkọtbe igon kubọk ikpa, inu òsolek irek ge me ita (1/3) gaalek me lek otutuuk inu îgebe okup mgbọ keyi. Echichi ọmọ kpòkoben me ejit ibe egon.

Inu cha îgebe me emen ikpa kan̄ ifolek sayensi echi chieen̄ okimun̄ [physical science] îsak ebi ene oniin̄ me sayensi me akarake ukot ikaan̄ inire emen Oyò Ichili-chieen̄ [The Age of Enlightenment] òkobebene me akọp mè senturi jeeta [18th century]. Ikpa kan̄ si ire eyi òdadasi ijeen̄ inu ifolek lọjik (ikekeek inu inyi itat mè iwuwut ifan̄a me lek inu ikanenge).

Îluk inu òsolek akọp acha gweregwen mè iba (62) sabum inikwu me Yuboya [Euboea] me Mesidonia. Sabum înikwu, înyi ida ibe efuun̄ ọmọ eriaak lek nwa kan̄.

Erieen̄ yi, Aristọtulu, inan̄a me usem Giris ukot ikaan̄. Ìsibi "ǹkeek ònwọnwọn ichit."

Nrọnnye