Wp/yua/Temploil Kukulkán

From Wikimedia Incubator
< Wp‎ | yua
Wp > yua > Temploil Kukulkán
Temploil Kukulkán

U Temploil Kukulkán wa u Muulil K'uk'ulkaan, kaj oolta’an xaane’ u k’aabaile’ “El Castillo”, le lela’ ala’ab men le españolo’obo’ ti u sigloil XVI, ku kaxta’al u k’aasbeyil arquitectónica k’aaj oolta’an te continente Europeo’. Le temil meyajta’an bejla’ meyajta’ab tu siglo’il XII, men maya itzáesi tu úuchbenil u kajtalil Chichen Itzá, yáax meyajta’an men le kajtal jela’ tu sigloil VI d.C. tu lu’umil u Yucatán.

U diseñoile yaanti jump’éel forma geometricail piramidal, yaanti’ bolon yaalmanyalil wa basamentoilo’ob, kan p’éel noj fachadailo’ob cada jump’éele yaan junp’éel escalinatail tu chúumuk yéetel junp’éel plaaforma tu kanalil ku k’aalaj yéetel junp’éel templeteil.

Te meyaja’ me ta’ab culto ti k’u maaya K'uk'ulkaan (tu t’aanil maya: kak’an yaan u k’uk’mal) tu yòosale’ ku k’anankunsàal meta’al u yòochel kaan ti’ el decoración arquitectónica. Yan xan simbolismosi’ ku yèesik le xokolo’ob jach k’abeto’ob ku meyajta’al te calendario ja’ab (calendario solar agrícola), le calendario tzolkin (calendario sagrado) yéetel xook k’ino’ob wa le k’aajootaan rueda calendarica. U tsolol u meyajilo’ob le muulo’ob ku tsik u pajtalil u yila’al ya’ab balo’ob ku yuchulo’ob ti sàasil yéetel èejoch’èenilo’ob, ku meyajku u winkililo’ob ti’ equinoccios yéetel solsticios ti’ cada ja’ab.

Tu ja’abil 1988, u kuchil ti’ Organización de las Naciones Unidas para la Educación la Ciencia y la Cultura (Unesco), tu ts’áa ojeltbil toi u maaya kajil Chichen Itzá bey u Patrimonio’il Humanidade’. Yaan 20 ja’abil tso’oke, le cineasta suizo Bernard Weber tu yòolal New Open World Corporation tu metaj jump’éel yeylajil tu lakal yòok’ol kaab, ti’al u kaaxta’al u tumben malo’ob ba’al yok’ol kab (nuevas maravillas del mundo), le noj maya kaajo’ alabe’ tu naajalta, tu yoosale’ desde’ 7 ti julio tu jaabil 2007 alabe’ junp’éel ichil le ukp’éel malo’ob meyajo’ob tu yok’ol kab tumbeno’obo’. U muulil kukulkane’ leti’ u noj kuchil te lu’umo’.