Wp/sdh/ئاگرمەلۊچ

ئاگرمەلۊچ ئافریقایی

ئاگرمەلۊچ جوورێگ مەل لە بنەماڵەێ ئستارلینگە ک ئافەت گەورەێگ ئەڕاێ میوە و ھەلەێوا کولەسە. باڵەیل، دۊ و ملی سیەس و پەلەیل باقی جەستەی بوور تووخ تێکەڵ وە گەورە و ژێر سینگی سوور ڕووشن و پەلەیل بان سەری وە تایوەت لە ڕەزگەێ نێر تووخترەکە و ھەلەیوا لە بان سەری پرچ کولێگ دێرێدن. باڵاێ چەن ئستارلینگەیل عادییە و پایلی بڵێن و سیەس و ناخونەیلی درێژە. ئاگرمەلۊچ لە گشت شوون کوردستان لە وەرز ڕەسین میوەێ دار تۊ سەرڕەسێد و تا دۊاییەیل وەرز ئەنگۊر یاقووتی مێنیدن. فرەتر ١٥ تا ٢٠ ڕووژ وسێد و کووچ کەێد، وەلێ دۊاێ مانگێگ وەگەرد وەچکەیلی ھەڵەوگەردێدن. وەچکەێ ئاگرمەلۊچ یەێدەس وە ڕەنگ گەورسیەس و وە دۊاێ یەێ ساڵ وە دۊاێ وەداڵگبۊنی ھە ڕەنگ خوەی گرێدن. ئاگرمەلۊچ شەوان دۊاێ یە ک دەس لە خواردن میوە کیشا وە بان ویشەێ دارەیل وەتایوەت دار سپێدار ئاشاز کەێدن. نێر و ماێ ئاگرمەلۊچ وە گووڕەێ سەری دیارە:ː سەر نێرەیل زلتر و خڕە، لە حاڵێغ ک سەر ماێەیل تەسک و بۊچگترەکە.

ئاگرمەلۊچ کولەخوەرە و ئەڕاێ بووتگ بڕین لە ئافەت کولە وەکار چوود، وەلێ خوەی ئافەت میوەس. ژینگەێ ناوەندی ئاگرمەلۊچ لە بیجاڕ، قەزوین و لوڕستانە و لە ناو مەردم باوەرێگ ھەس ک ھەرجێیگ ئافەت کولە بیەێدە لێ، بایەد کەمێگ لە ئاو ئەورە باریەێد و ئەی مەلە وەگورجییەو وە شوون ئەو کەسێگ ک ئاوەگە ھاوردیە کەفێد و وە کوومەڵ ھۊژم تیەرنە ئەو ناوچە ک کولە داسە لێ. ئاگرمەلۊچ ھەر کەڕەت وە دۊاێ خواردن کولە زۊ خوەی دەێدە ناو ئاو یا سەری کەێدە ناو ئاو. مەردم لە سەر ئەی باوەرن ک لە خواردن کولە ژارێگ لە ناو جەستەێ دەرچوود، وەلێ لە ڕاسییەو شێرە و چەوریێگ ک لە خواردن کولە وە دی تیەێد کونایل دەنۊک و جەستەێ کپەو کەێد و نیەھیلێد ھناس بکیشێد و مەلەگە ناچارە وەگەرد ئاو لۊت و جەستەێ خوەی بشوورێدن. وە ئەو ئاوە، ئاو ئاگرمەلۊچ یا ئاو ئەو شوونە ئۊشن ک نەریتەگە وەڕێەوچوود.

لە باوەرەیل مەردم لە ویەردەوە ھاوردن ئاو ئەڕاێ ئاگرمەلۊچ ئاداب و نەریتێگ داشت؛ بەسبار ئاوھار نەبایەد ئەلکول خواردۊ، زنا نەکردۊ، یا نەبایەد تواشاێ پشت سەری کردیاد. تەنانەت وەتیان ئەگەر کەسێگ ئاو ھاورد و مەلەیل وە پشت سەری ناتن بایەد وە چوو بیانە لێ تا ھەر وەختێگ ک مەلەیل دیارەو بوون. حەمدوڵڵا موستۆفی لە کتاو نەزھەتولقولووب ک لە ساڵ ٧٤٠ کووچی مانگی نۊسریاس ئاماژە وە ئاداب و نەریت ھاوردن ئاو ئەڕاێ ئاگرمەلۊچ لە سمیروم لە لوڕستان کردیە و وەتیە پەیوەندی ناوەین ئاگرمەلۊچ و کولە لە سولەیمان پەیغەمبەر بەنی ئسراییل گیریاس ک وەگەرد کولە مەرج بەساس ک دی خراوکاری نەکەێد و ئاگرمەلۊچیش ئەرکدار کردیە ک ئەگەر کولە پەیمانەگە شکان بەرپرس بەرگری و بووتگ بڕین کولەیل بوود.

وە ئاگر مەلۊچ لە کوردی لەکی ئاگرمەلیچ، لە سۆرانی ئاگرەمەلووچک، ئایلەمەن، عایلەمەن یا خەزایی، لە کرمانجی سارەک بەلەک، لە لوڕی خورمووەیی تەش مەلیچ، لە لوڕی ملایری ئۏدرمەلیچ یا ئۏدەرمەلیچ و لە فارسی (سار ابلق) یا (مرغ ملخ خوار) ئۊشن.

سەرچاوە

• فرھنگ نام ھای پرندگان در لھجه ھای غرب ایران (لھجه ھای کُردی) و تطبیق آنھا با نام ھای فارسی و لھجه ھای دیگر محلی ایران، تألیف محمد مکری، تھران: امیرکبیر، چاپ سوم: ١٣٦١؛ صص ١٩-٢١.