Wp/rki/သဘာဝအရင်းအမြစ်တိ
သဘာဝအရင်းအမြစ်တိ (စီးပွားရေးအရ မြေကြီးသို့မဟုတ် ကုန်ကြမ်းပစ္စည်းတိကို ရည်ညွှန်းရေ) ရေ။ ပတ်ဝန်းကျင်အတွင်းတွင် သဘာဝအလျောက် ဖြစ်ပေါ်နေပြီး လူသားရို့ဧ နှောင့်ယှက်ဖျက်ဆီးခြင်းကို အတော်အတန် မခံရပဲ သဘာဝ ပုံစံဖြင့် တည်ဟိရေ။ သဘာဝ အရင်းအမြစ် တစ်ခုကို ဂေဟ စနစ် မြောက်မြားစွာ အတွင်းတွင် ဟိရေဇီဝမျိုးကွဲတိ ပမာဏ ဖြင့် ထူးခြားရေသွင်ပြင်လက္ခဏာကို ဖော်ပြရေ။ သဘာဝ အရင်းအမြစ် တိရေ ပတ် ဝန်းကျင် မှ ဆင်းသက်လာရေ။ ၎င်းရို့အနက်မှ တိစွာရေ အကျွန်ရို့ဧဆက်လက်သျှင်သန်မှုအတွက်အရေးပါပြီးအချို့မှာအကျွန်ရို့ဧလိုအင်ဆန္ဒတိကို ဖြည့်ဆည်းရန် အသုံးပြု ခြင်းခံရရေ။ သဘာဝ အရင်းအမြစ်တိကို ထပမံပနာကွဲပြားခြားနားရေနည်းမျိုးစုံဖြင့် အမျိုးအစား ခွဲခြားနိုင်ရေ။
အမျိုးအစား ခွဲခြားခြင်း[edit | edit source]
မူရင်း ဇာစ်မြစ် ပေါ်တွင် အခြီခံပနာ၊ အရင်းအမြစ်တိကို ခွဲခြားနိုင်ရေ -
- ဇီဝသက်ဟိ နန့်ဆိုင်ရေ- ဇီဝသက်ဟိ နန့်ဆိုင်ရေအရင်းအမြစ်တိမှာ သစ်တော တိ နန့်၎င်းရို့ဧ ထုတ်ကုန်တိ၊ တိရစ္ဆာန်တိ၊ ငှက်တိ နန့်၎င်းရို့ဧ ထုတ်ကုန် တိ၊ ငါး နန့်အခြား ရေ သတ္တဝါတိ ပိုင့်ရေဇီဝဝန်းကျင် မှ ရဟိရေ။ ဓာတ် သတ္တု လောင်စာတိ ဖြစ်သည့် ကျောက်မီးသွီး နန့်ရေနံ ရို့ရေ ဒေ အမျိုးအစား တွင် ပါဝငခြင်းမှာ ၎င်းရို့ရေ ဆွေးမြေ့နေရေဇီဝအခြီခံ အရာတိမှ ဖြစ်ပေါ်လာ ခြင်းကြောင့် ဖြစ်ရေ။
- ဇီဝသက်ဟိ နန့်မဆိုင်ရေ- ဇီဝသက်ဟိ နန့်မသက်ဆိုင်ရေအရင်းအမြစ်တိတွင် သက်ဟိ မဟုတ်ရေအရာတိပါဝင်ရေ။ ဥပမာတိမှာ မြေကြီး၊ ရေ၊ လေ နန့်ရွှေ၊ သံ၊ ကြေးနီ၊ ငွေ အစဟိရေသတ္ထုရိုင်း ရို့ ဖြစ်ရေ။
၎င်းရို့ဧ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှု အဆင့်ကို ထည့်သွင်းစဉ်းစားခြင်းဖြင့် သဘာဝ အရင်းအမြစ်တိကို အောက်ပါနည်းလမ်းတိသို့ ရည်ညွှန်းနိုင်ရေ-
- အလားအလာဟိရေအရင်းအမြစ်တိ - အလားအလာဟိရေအရင်းအမြစ်တိမှာ နယ်မြေဒေသ တစ်ခုအတွင်းတွင် တည်ဟိပြီး အနာဂတ်တွင် အသုံးပြုကောင်း ပြုနိုင် မည်။ ဥပမာ- ရေနံ ရေ အိန္ဒိယနိုင်ငံဧ နီရာအတော်တိတိတွင် တည်ဟိနေပြီး အနည်ကျ ကျောက်တိဖြစ်ကေလည်း ၎င်းကို အမှန်တကယ် တူးယူပြီး အသုံးပြု သည့် အချိန်တိုင်အောင် အလားအလာဟိရေအရင်းအမြစ်တစ်ခု အဖြစ် ဆက်လက် တည်ဟိ နေရေ။
- အမှန်တကယ်ဖြစ်ရေအရင်းအမြစ်တိ ရေ ၎င်းရို့ဧ ပမာဏနန့်အရည်အသွီး ရို့ရေ ကြည့်ရှုစစ်ဆေးပြီးဖြစ်ကာ လက်ဟိအချိန်တွင် အသုံးပြုရန် ဆုံးဖြတ်ပြီးဖြစ် ရေ။ အမှန်တကယ်ဖြစ်ရေအရင်းအမြစ် တစ်ခုဧ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ခြင်း ဖြစ်သည့် သစ်သားကို နည်းစနစ်တစ်ရပ်ဖြင့် ထုတ်လုပ်၊ စီမံ၊ ပြုပြင်ခြင်း ရေ ရဟိနိုင်ရေနည်းပညာနန့်ကုန်ကျစရိတ်ပေါ်တွင် မူတည်ရေ။ ရဟိနိုင်ရေနည်းပညာဖြင့် အကျိုးအမြတ်ရရန် တိုးတက်မှုကို ဆောင်ရွက်နိုင်သည့် အမှန်တကယ်ဖြစ်ရေအရင်းအမြစ်ဧ ထိုအစိတ်အပိုင်းကို အရန် ဟု ခေါ်ရေ။ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှု အနေအထားပေါ်တွင် အခြီခံပနာ ၎င်းရို့ကို အလားအလာဟိရေအရင်း အမြစ်တိ၊ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ပြီးရေအရင်းအမြစ်တိ၊ သိုလှောင်ထားခြင်း နန့်အရန်တိ ဟူပနာ အမျိုးအစား ခွဲခြားနိုင်ရေ။ ပြန်လည်ပနာ အသစ်ဖြစ်ပွားနိုင်မှုအရ၊ သဘာဝ အရင်းအမြစ်တိကို အောက်ပါအတိုင်း အမျိုးအစား ခွဲခြားနိုင်ရေ -
- အသစ်တစ်ဖန်ပြန်ဖြစ်နိုင်သည့် အရင်းအမြစ်တိ ရေ အလွယ်တကူ ဖြည့်တင်းနိုင်ရေသို့မဟုတ် ပြန် လည်ထုတ်လုပ်နိုင်ရေအရာတိဖြစ်ရေ။ ၎င်းရို့အနက်မှ အချို့ဖြစ်ရေနေ ရောင်ခြည်၊ လီထု၊ တိုက်ခတ်ရေလေ အစဟိရေရို့ရေ အမြဲမပြတ် ရနိုင်ပြီး ၎င်းရို့ဧ ပမာဏမှာ လူရို့အသုံးပြုခြင်းကြောင့် ထိခိုက်ခြင်းမဟိနိုင်ပါ။ မြောက်မြားစွာရေအသစ်တစ်ဖန်ပြန်ဖြစ်နိုင်သည့် အရင်းအမြစ်တိမှာ လူရို့အသုံးပြုခြင်းကြောင့် ကုန်ဆုံးလားနိုင်ကေလည်း ဖြည့်တင်းနိုင်မှု ဟိခြင်းကြောင့်လည်း စီးဆင်းမှုတစ်ခုကို ထိန်းသိမ်းထားရေ။ စိုက်ပျိုး ရေး ဆိုင်ရာ ကောက်ပဲသီးနှံတိပိုင့်ရေအချို့မှာ ပြန်လည်ပနာ အသစ်ဖြစ်ရန် အချိန် စကေ့ချေသာယူရေ။ ရေပိုင့်ရေအချို့မှာ နှိုင်းယှဉ်ကြည့်ကေပိုပနာ အချိန်ယူ ပြီး သစ်တောပိုင့်ရေအချို့အရာတိမှာ ပိုပနာ ရှည်ကြာရေအချိန်ကိုယူကတ်ရေ။
- အသစ်တစ်ဖန်ပြန်မဖြစ်နိုင်သည့် အရင်းအမြစ်တိ ရေ အလွန်ရှည်လျားရေဘူမိဗေဒ ဆိုင် ရာ ကာလအပိုင်းအခြားတိ အတွင်းတွင် ဖြစ်ပေါ်ရေ။ ဓာတ်သတ္ထုတိနန့်ရှေး ရုပ် ကြွင်းလောင်စာတိရေ ဒေအမျိုးအစားတွင် ပါဝင်ရေ။ ၎င်းရို့ဖြစ်တည်မှု နှုန်း ရေ အလွန်နှေးအတွက်နန့် ၎င်းရို့ ကုန်ခန်းလားရေနန့်တစ်ပြိုင်နက် ပြန်လည်ဖြည့်တင်း ခြင်း မဖြစ်နိုင်ပါ။ ၎င်းရို့အနက် သတ္ထုဓာတ်ပါရေတွင်းထွက်ပစ္စည်းတိကို ပြန်လည် အသုံးပြုနိုင်ရေ။[1] ယကေလည်း ကျောက်မီးသွီး နန့်ရေနံကို ပြန်လည်ပနာ အသစ်စီမံပြု လုပ်ခြင်း မပြုနိုင်ပါ။
ဥပမာတိ[edit | edit source]
သဘာဝ အရင်းအမြစ်တိဧ အချို့ရေဥပမာတိတွင် အောက်ပါရို့ ပါဝင်ရေ-
- စိုက်ပျိုးရေး—သီးနှံစိုက်ပျိုးရေးပညာ ရေ အစားအစာ၊ လောင်စာ၊ တိရစ္ဆာန်အစာ နန့်အမျှင်ရို့အတွက် အပင်ရို့ကို အသုံးပြုခြင်းဧ သိပ္ပံနန့်နည်းပညာ ဖြစ်ရေ။
- လီထု၊ တိုက်ခတ်ရေလေ နန့်ကမ္ဘာ့လီထု
- သစ်ပင်တိ
- တိရစ္ဆာန်တိ
- ကျောက်မီးသွီး၊ ရှေးရုပ်ကြွင်းလောင်စာတိ၊ ကျောက် နန့်တွင်းထွက် အရင်းအမြစ်တိ
- သစ်တောလုပ်ငန်း
- မွေးမြူထားရေတိရစ္ဆာန်တိ လွှတ်ထားနိုင်ရန် ကျယ်ဝန်းရေစားကျက်မြေ နန့်စားကျက်
- မြေတိ
- ရေ၊ သမုဒ္ဒရာတိ၊ရေကန်တိ၊ မြေအောက်ရေ နန့်မြစ်တိ
သဘာဝ အရင်းအမြစ် စီမံအုပ်ချုပ်မှု[edit | edit source]
သဘာဝ အရင်းအမြစ် စီမံအုပ်ချုပ်မှု ဆိုစွာမှာ ဂုလက်ဟိနန့်အနာဂတ် မျိုးဆက်တိ နှစ်ခု စလုံးဧ ဘဝအရည်အသွီးကို စီမံအုပ်ချုပ်မှုရေ ဇာပိုင် သက်ရောက်မှုဟိရေ ဆိုရေအထူး အာရုံစိုက်မှုတစ်ခုနန့်အတူ ကုန်းမြေ၊ ရီ၊ မြေကြီး၊ သစ်ပင်တိ နန့်တိရစ္ဆာန်တိ ပိုင့်ရေသဘာဝအရင်းအမြစ် စီမံအုပ်ချုပ်မှုရေ ကမ္ဘာအနှံ့ဟိ ကုန်းမြေ စီမံအုပ်ချုပ်မှုနန့်ပတ်ဝန်းကျင်ဆိုင်ရာ အုပ်ချုပ်မှုအတွက် အခြီခံတစ်ရပ်ဖြစ်စေရေအခြီခံသဘောတရား ဖြစ်သည့် ရေရှည် တည်တံ့ရေဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှု အယူအဆနန့်ဆက်စပ်မှုဟိရေ။ မြို့ပြစီမံကိန်း နန့်ကျယ်ပြန့်ရေသဘောတရားဖြစ်သည့် သဘာဝ ပတ်ဝန်းကျင် စီမံအုပ် ချုပ်မှု ရို့ကို အလေးထားရေမူဝါဒကို ဆန့်ကျင်လျက်၊ သဘာဝအရင်းအမြစ် စီမံ အုပ်ချုပ် မှုရေ အရင်းအမြစ်တိနန့်ဂေဟ ဗေဒ အပေါ်တွင် သိပ္ပံနည်းကျနန့်နည်းပညာ ပိုင်း ဆိုင်ရာ နားလည်သဘောပေါက်မှုနန့်ထိုအရင်းအမြစ်တိဧ ဘဝ အထောက်အကူ ပြုနိုင်ရေအစွမ်း ကို အထူးဖြစ်ရေအတွက်နန့်အာရုံစိုက်ရေ။
ကုန်ခန်းခြင်း[edit | edit source]
မကြာသိမ်းခင် နှစ်တိက သဘာဝ အရင်းအမြစ်တိ လျော့နည်းကုန်ခန်းကာ ရေရှည်တည်တံ့ ရေဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှု သို့ ရွှေ့ပြောင်းရန် ကြိုးစားခြင်းတိရေ ဖွံ့ဖြိုးရေး အေဂျင်စီတိဧ အဓိက အာရုံစိုက်ခြင်းတစ်ခုဖြစ်လာခရေ။ ဒေအရာရေ ကမ္ဘာမြီကြီးဧ သဘာဝ ဇီဝမျိုးကွဲ အတိစု၊အစားထိုးမရနိုင်ရေမျိုးရိုးဗီဇဆိုင်ရာ သဘာဝ အရင်းအနှီး ကို သယ်ဆောင်ထား ရေမိုးသစ်တော နယ်မြေတိတွင် အထူးအလေးထားစရာ ဖြစ်ရေ။ သဘာဝ အရင်း အမြစ် တိကို ထိန်းသိမ်းခြင်း ရေ သဘာဝ အရင်းသျှင်ဝါဒ၊ ပတ်ဝန်းကျင် ထိန်းသိမ်းရေးဝါဒ၊ ဂေဟ ဗေဒ လှုပ်ရှားမှု နန့်ပတ်ဝန်းကျင် စိမ်းလန်းစိုပြေရေးကို ဦးတည်ရေနိုင်ငံရေး ရို့ဧ အဓိက အာရုံစိုက်မှုဖြစ်ရေ။ ထိုကုန်ခန်းလားခြင်းကို ဖွံ့ဖြိုးဆဲ နိုင်ငံတိတွင် လူမှုရေး မငြိမ် သက်မှုနန့်ပဋိပက္ခတိဧ အဓိက အရင်းအမြစ်အဖြစ် အချို့က မြင်ကတ်ရေ။
သတ္တုတူးဖော်ခြင်း၊ ရေနံ ထုတ်ယူခြင်း၊ ငါးဖမ်းခြင်း၊ အမဲလိုက်ခြင်း နန့်သစ်တောလုပ်ငန်း ရေ ယေဘုယျအနိန်နန့် သဘာဝ အရင်းအမြစ်လုပ်ငန်းတိအဖြစ် ထင်မြင်ယူဆကတ်ရေ။ စိုက်ပျိုးရေး ကို လူရို့ပြုလုပ်ရေအရင်းအမြစ်အဖြစ် ထင်မြင်ယူဆကတ်ရေ။ လူသိတိရေသဘာဝပတ်ဝန်းကျင်ကို ချစ်မြတ်နိုးသူနန့်အမေရိကန် သမ္မတဟောင်း တစ်ဦးလည်း ဖြစ် ရေသီအိုဒို ရုစဗဲ့ ရေ စည်းမဲ့ကမ်းမဲ့ သဘာဝ အရင်းအမြစ်တိကို ထုတ်ယူခြင်း အားဆန့် ကျင်ခရေ။ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု ဘူမိဗေဒ ဆိုင်ရာ စစ်တမ်း ရေ ထိုအသုံးအနှုန်းကို "နိုင်ငံဧ သဘာဝအရင်းအမြစ်တိတွင် ၎င်းဧ တွင်းထွက်တိ၊ စွမ်းအင်၊ ကုန်းမြေ၊ ရေ နန့်ဇီဝ သက်ဟိတိ ပါဝငရေ" ဟု အနက်ဖွင့် ဆိုရေ။
ကာကွယ်ခြင်း[edit | edit source]
သဘာဝ ပတ်ဝန်းကျင် ကာကွယ်ခြင်း ကို လည်းကြည့်ပါ - သဘာဝ အရင်းအမြစ်တိကို ထိန်းသိမ်းခြင်းရေ အခြီခံ ပြဿနာ ဖြစ်ရေ။ အကယ်၍ အကျွန်ရို့ ထို ပြဿနာကို မဖြေသျှင်းပါက၊ အခြားအရာအားလုံးကို ဖြေသျှင်းရန် ၎င်းရေ အကျွန်ရို့အား စိုးစဉ်းမျှ အသုံးချ လိမ့်မည် မဟုတ်ပါ။
သီအိုဒို ရုစဗဲ့
ဇီဝဗေဒကို ထိန်းသိမ်းခြင်း ရေ မျိုးစိတ်တိ၊ ၎င်းရို့ဧ ပေါက်ဖွားရာ နီရာတိ နန့်ဂေဟ စနစ်တိကို အလွန်အမင်း ဖြစ်ပွားရေနှုန်းတိဖြင့် မျိုးသုဉ်းခြင်း မှ ကာကွယ်ရန်ဟူရေရည်ရွယ်ချက်ဖြင့် သဘာဝတရား နန့်ကမ္ဘာမြီကြီးဧ ဇီဝမျိုးကွဲတိဧ အနေအထားကို သိပ္ပံ နည်းကျ လိလာခြင်းဖြစ်ရေ။ ၎င်းရေ သိပ္ပံပညာရပ်တိ၊ စီးပွားရေးနန့်သဘာဝ အရင်းအမြစ် စီမံအုပ်ချုပ်မှု ထုံးတမ်းတိ အပေါ်တွင် ရေးဆွဲထားရေပညာရပ်နယ်ပယ် တိ စွာပါဝင်သည့်ဘာသာရပ်တစ်ခုဖြစ်ရေ။ ဇီဝဗေဒကိုထိန်းသိမ်းခြင်းဟူရေအသုံးအနှုန်းကိုဇီဝဗေဒပညာသျှင်တိ ဖြစ် ရေBruce Wilcox (ဘရုစ်ဝေးကွစ်(စ်)) နန့်Michael Soulé (မိုက်ကယ် ဆိုး(လ်)လီး) မှ ၁၉၇၈ ခုနှစ် တွင် စီစဉ်ခသည့် ကယ်လီဖိုးနီး ယားပြည်နယ် La Jolla (လာဂျို လာ) ဆန်ဒီရေဂို ဟိ ကယ်လီဖိုးနီးယား တက္ကသိုလ် တွင် ကျင်းပခရေညီလာခံဧ ခေါင်းစဉ်အဖြစ် စတင် မိတ်ဆက်ခရေ။ ပေါက်ဖွားရာ နီရာတိကို ထိန်းသိမ်းခြင်း ရေ မြေ စီမံအုပ်ချုပ်မှု ဓလေ့ထုံးစံ ဖြစ်ပြီး ၎င်း ရေ အလေ့ကျပေါက်ရေအပင်တိ နန့်တောရိုင်း တိရစ္ဆာန်တိ အတွက် ပေါက်ဖွားရာ နီရာ ဒေသတိကို ထိန်းသိမ်းရန်၊ ကာကွယ်ရန် နန့်ပြန်လည်ထိန်းသိမ်းရန် ယှာဖွီပြီး အထူးဖြစ်ရေအတွက်နန့်ထိန်းသိမ်းခြင်းကို အားထားရေမျိုးစိတ်တိ ဖြစ်ကာ ၎င်းရို့ မျိုးသုဉ်းခြင်း၊ တစ်စစီ ကွဲခြင်း သို့မဟုတ် အပိုင်းအခြားအတွင်းတွင် လျော့ကျခြင်းကို တားဆီးရန် ဖြစ်ရေ။
အောက်ပါရို့ကိုလဲကြည့်ပါ
- ဂေဟာ ဗေဒအစဦး
- သဘာဝပတ်ဝန်းကျင် အစဦး
- ရေရှည်တည့်တံ့ရေဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုခရီးစဉ်
- ကမ္ဘာမြီ သိပ္ပံပညာရပ်တိ အစဦး
- ဇီဝ အလားအလာ
- ဂေဟ ဗေဒ
- ဘူမိဗေဒဆိုင်ရာ ကံတရားတိ
- အမျိုးသား ဥယျာဉ်တိ
- သဘာဝ ပတ်ဝန်းကျင်
- သဘာဝအရင်းအနှီး
- သဘာဝ ရှုခင်း
- သဘာဝထိန်းသိမ်းရေးအဖွဲ့
- မိုးသစ်တော ဆိုင်ရာ အရေးယူဆောင်ရွက်မှု ကွန်ရက်
- အသစ်တစ်ဖန်ပြန်ဖြစ်နိုင်သည့်အရင်းအမြစ်
- ဆီးရာ အသင်း
- ရေရှည် တည်တံ့မှု
- ရေရှည် တည်တံ့ရေစိုက်ပျိုးရေး
- ကမ္ဘာ့စွမ်းအင် အရင်းအမြစ်တိနန့်အသုံးပြုခြင်း
ကိုးကား[edit | edit source]
ပြင်ပလင့်ခ်တိ[edit | edit source]
- World Resources Forum Homepage Archived 30 January 2011 at the Wayback Machine.
- Natural Resources Department, Cranfield University