Jump to content

Wp/rki/ဗုဒ္ဓ

From Wikimedia Incubator
< Wp | rki
Wp > rki > ဗုဒ္ဓ
အိန္ဒိယနိုင်ငံ၊ ဆားနပ်မြို့ (မိဂဒါဝုန်) မှ ဓမ္မစကြာမုဒြာဟန်ဖြင့် ထိုင်တော်မူ ဗုဒ္ဓရုပ်ပွားတော် တစ်ဆူ (အေဒီ ၄၇၅ ဝန်းကျင်)၊ ယခု ဆားနပ်ပြတိုက်၊ အိန္ဒိယနိုင်ငံ။
ဂရိဟန်လက်ရာဖြင့် ထုလုပ်ထားရေ ဗုဒ္ဓရပ်တော်မူဆင်းတု၊ ဂန္ဓာရတိုင်း (ယခု ပါကစ္စတန်)၊ ၁-၂ ရာစု

ဗုဒ္ဓဘာသာတွင် ဗုဒ္ဓ (သို့) ဗုဒ္ဓတ္တ (ဗုဒ္ဓဧအဖြစ်) ဆိုရေမှာ သစ္စာလေးပါးကို ကိုယ်တိုင်အသိဉာဏ်ဖြင့် သိပီးရေကြောင့် ဉာဏ်အလင်းပွင့်သူ (the Awakened)[1]၊ သဗ္ဗညုတဉာဏ်တော် (ဗောဓိဉာဏ်)ကို ပိုင်ဆိုင်သူ၊ လမ်းညွှန်ပြသပီးသည့် ဆရာမပီးဘဲ ကိုယ်တိုင်အားထုတ်မှုဖြင့်သာ ဗုဒ္ဓအဖြစ်သို့ရောက်ပီးသူ၊ နိဗ္ဗာန်သို့ မဂ္ဂင်ရှစ်ပါး အကျင့်တရားဖြင့် ရောက်ပီးရေသူဟု ယေဘုယျအနက်ရပီးရေ။ ဗုဒ္ဓဟူသည့်စကားလုံးရေ ကိုယ်ပိုင်နာမ် (နာမည်)မဟုတ်ဘဲ အာလုပ်ပုဒ်အရခေါ်ရေ အတိဆိုင်နာမ်ဖြစ်ကေလည်း ကမ္ဘာတလွှား၌ ဗုဒ္ဓဟုဆိုလိုက်လျှင် ဗုဒ္ဓဘာသာကို စတင်တည်ထောင်ရေ ဂေါတမဗုဒ္ဓကိုသာ အတိအနိန်နန့် ရည်ညွှန်းလေ့ပီးရေ။ ဗုဒ္ဓ ( Lua error in Module:Lang at line 15: attempt to index field 'lang_name_table' (a nil value). or buddhabhāva) ရေ ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်တိအဖို့ ဘုရား (Buddhahood - ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရား) ဖြစ်ပနာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓ (sammāsambuddha - ခပ်သိမ်းရေတရားရို့ကို ကိုယ်တိုင်သိတော်မူရေဘုရား) ဟူပနာလည်း ခေါ်ဝေါ်သုံးနှုန်းကတ်ရေ။

ဗုဒ္ဓရေ စကားလုံးကို ဂေါတမဗုဒ္ဓမတိုင်မီ ပွင့်တော်မူခရေ ဘုရားသျှင်တိအားလုံးအတွက် ရည်ညွှန်းသုံးစွဲကတ်ရေ။ မဟာယာနဗုဒ္ဓဘာသာတွင် ကောင်းကင်ဘုံမှ ဗုဒ္ဓငါးပါးကို ရည်ညွှန်းခေါ်ဝေါ်လေ့ပီးပြီး အနာဂတ်တွင် ပွင့်မည့် "မေတ္တယျ" နာမည်တွင်သည့် ဗောဓိသတ္တဘုရားလောင်းကိုလည်း ညွှန်းဆိုကတ်ရေ။

ထေရဝါဒနန့် မဟာယာန ဗုဒ္ဓဘာသာတိဧ ပန်းတိုင်မှာ တူညီမှုမပီးကြချေ။ ထေရဝါဒရေ ဗုဒ္ဓဧအဆုံးအမ ဓမ္မတရားကို လိုက်နာကျင့်သုံးခြင်းဖြင့် အရဟတ္တဆိုက်ရောက်ပနာ[2] နိဗ္ဗာန်သို့ ဝင်ရန်ဖြစ်ရေ။ တစ်ဖက်တွင်ကား မဟာယာနဧ နောက်ဆုံးပန်းတိုင်မှာ ဗုဒ္ဓအဖြစ်ရောက်ပီးရီးဖြစ်ပြီး ယင်းပိုင်ရောက်ပီးမှ သတ္တဝါအားလုံးကို ဒုက္ခဧ လွတ်မြောက်ရာကို လမ်းညွှန်ပြသနိုင်လီရေဟု ခံယူကတ်ရေ။[2]

အဓိပ္ပာယ်ဖွင့်ဆိုချက်တိ

[edit | edit source]

ဗုဒ္ဓ (သို့) ဘုရားဖြစ်ခြင်း ဆိုရေမှာ ဒုက္ခဧ လွတ်မြောက်ရာလမ်းကို တွေ့ပီးပနာ ဉာဏ်အလင်းပွင့်ခြင်း (ဗောဓိဉာဏ်ရပီးခြင်း) ဖြစ်ရေ။[3] သိစရာဟူသမျှကို သိပီးပြီးဖြစ်ပနာ နောက်ထပ်သိရန်မလိုအပ်တော့သည့် အခြီအနေလည်းဖြစ်ဧ ။[4][5][6]

ဗုဒ္ဓတ္တ (သို့) ဗုဒ္ဓဘာဝ တစ်နည်း ဗုဒ္ဓအဖြစ် သို့ရောက်ပီးခြင်း (Buddhahood) နန့်ပတ်သက်ပနာ နည်းလမ်းတိမြောင်အပေါ် ကျယ်ပြန့်လီရေ အမြင်၊ အယူအဆအမျိုးမျိုးလည်းပီးကြရာ ဂေါတမဗုဒ္ဓဧ အဆုံးအမကို လက်ခံကြသည့် ဗုဒ္ဓဘာသာဂိုဏ်းကွဲတိ အလေးပီးကျင့်သုံးကြသည့် အပေါ်၌ မူတည်ကြလီရေ။ တနည်းအနိန်နန့် လက်ခံကြသည့် ကျမ်းစာတိအပေါ်၌ တည်မှီကြဧ ။ မဟာယာနဗုဒ္ဓဘာသာရေ ဗောဓိသတ္တ (ဘုရားအလောင်း) ကို အလေးပီးလက်ခံကတ်ရေ။

တစ်ဖက်တွင် ထေရဝါဒသာသနာ၌ ဗုဒ္ဓရေ ဆရာမကူ မိမိကိုယ်တိုင် အားထုတ်မှု၊ အသိဉာဏ်ဖြင့် အလင်းပွင့်ရေသူ၊ သိစရာမှန်သမျှကို မဖောက်မပြန်သိပီးပနာ သစ္စာတရား၊ မဂ္ဂင်ရှစ်တန် အကျင့်မှန်ရို့ကို ရှာဖွီဖော်ထုတ်သူ၊ အလုံးစုံရေ သတ္တဝါရို့ကို ထိုအခြင်းအရာတိ သင်ကြားပြသ လမ်းညွှန်သူဖြစ်ပနာ "သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓ" မည်ရေ။ အခြားဗုဒ္ဓတစ်မျိုးကို ပစ္စေကဗုဒ္ဓဟု ခေါ်တွင်ပနာ ကိုယ်ပိုင်ဉာဏ်ဖြင့်ပင် နိဗ္ဗာန်ရပီးကေလည်း အခြားသူတိကိုကား သင်ကြားပြသ လမ်းညွှန်ရန် မစွမ်းသာချေ။[7] အခြားအသုံးနှုန်းတစ်ခုလည်းပီးသေးဧ ။ သာဝကဗုဒ္ဓဆိုရေ အသုံးဖြစ်ကာ တစ်ယောက်ရေသူရေ "သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓ"ဧ အဆုံးအမ ဓမ္မတရားကို လိုက်နာကျင့်သုံးပနာ ရဟန္တာဖြစ်ခြင်းကို ဆိုလိုရေ။ ရဟန္တအဖြစ်ရောက်ပီးပါက ထိုဘဝရေ နောက်ဆုံးဘဝဖြစ်ပြီး နိဗ္ဗာန်သို့ဆိုက်ရောက်ရေ။[8]

မဟာယာနဧ တထာဂတဂါဘ နန့် ဗုဒ္ဓသဘာဝ ကျမ်းစာတိ၌ ဗုဒ္ဓမျိုးစေ့(ဗုဒ္ဓဉာဏ်)ရေ လူတိုင်း၌ ကိန်းအောင်းနေပနာ လောကီကာမဂုဏ်တိကို စွန့်လွှတ်စရာမလိုဘဲ ဗုဒ္ဓဖြစ်ကြောင်းအကျင့်တိမှတစ်ဆင့် ထိုဗုဒ္ဓမျိုးစေ့ ခေါ် အသိဉာဏ်ပညာရေ ထိုသူဧ လက်ပီးဘဝ၌ ပေါ်ပေါက်လာရေဟု ယူဆကတ်ရေ။ ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်တိအဖို့ ဂေါတမဗုဒ္ဓရေ တစ်ဦးတည်းရေ ဗုဒ္ဓမဟုတ်၊ ပါဠိကျမ်းစာတိတွင် ပွင့်ထွန်းတော်မူခသည့် ရှေးရှေးဗုဒ္ဓဘုရားတိကိုလည်း ကိုယ်စားပြုရည်ညွှန်းရေ။ မဟာယာနကျမ်းစာတိ၌လည်း ကောင်းကင်ဘုံမှ ဗုဒ္ဓဘုရားတိပီးကြကာ ဥပမာ အမိတာဘာ (သို့) ဝေရောစန ရို့ဖြစ်ကတ်ရေ။

ဗုဒ္ဓသဘာဝ

[edit | edit source]

ဗုဒ္ဓဘာသာဂိုဏ်းအသီးသီး၌ ဗုဒ္ဓနန့်ပတ်သက်ရေ ဉာဏ်တော်၊ ဂုဏ်တော်၊ ပါရမီ စရေတိကို အမျိုးမျိုးဘာသာပြန်အနက်ဖွင့်ကတ်ရေ။

ဉာဏ်တော်တိ

[edit | edit source]
ကိုးရီးယားနိုင်ငံ၊ ဆိုးကုရမ်ဂူကျောင်းတော်မှ ထိုင်တော်မူဗုဒ္ဓဆင်းတု

ဗုဒ္ဓဘာသာဂိုဏ်တိအားလုံး၌ ဗုဒ္ဓရေ ဗောဓိဉာဏ်ရသူ (ဉာဏ်အလင်းပွင့်သူ)၊ လိုချင်တက်မက်မှု တဏှာ၊ မသိမှု အဝိဇ္ဇာ၊ ဒေါသ စရေ အဆိပ်သုံးပါးကင်းစင်ရေဟူပနာ လက်ခံထားကြဧ ။[မှတ်စု 1] ဗုဒ္ဓဆိုရေမှာ ကံလက်သမားဧ တည်ဆောက်ခြင်း မခံရတော့ပေ၊ သံသရာမှ ကင်းလွတ်ပြီဖြစ်ရေ။

ဂိုဏ်အတိစုကလက်ခံထားရေမှာ ဗုဒ္ဓရေ သဗ္ဗညုတဉာဏ် (သိစရာမှန်သမျှသိပီးခြင်း) ကိုရပီးရေ။ ယကေလည်း အချို့ရေအစောပိုင်းကျမ်းစာတိ၌ ဒေရေကို ငြင်းပယ်ကတ်ရေလည်းပီးဧ ။[10][11] ထေရဝါဒဗုဒ္ဓဘာသာတွင်မူ သဗ္ဗညုတဉာဏ်တော်ကို ခြွင်းချက်မပီးလက်ခံကာ ပုဗ္ဗနိဝသာနုဿတိဉာဏ်၊ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏ်၊ အာသဝက္ခယဉာဏ်တိကို အဆင့်ဆင့်ရပီးခြင်း၊ ပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏ် လေးပါး၊ အသာဓာရဏဉာဏ် ခြီာက်ပါး၊ ဗုဒ္ဓဉာဏ်တော် ဆယ့်လေးပါး၊ ဝေသာရဇ္ဇဉာဏ် လေးပါးရို့ရပီးပြီး သဗ္ဗညုတဉာဏ်တော်ကို ပိုင်ဆိုင်ရပီးခရေကြောင့် ဗုဒ္ဓအဖြစ်သို့ ဆိုက်ရောက်ရေ။[12]

ဂုဏ်တော်တိ

[edit | edit source]
အကျယ်တဝင့် ဖော်ပြထားသောဆောင်းပါး - ဘုရားဂုဏ်တော်

ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်အချို့ရေ ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားဧ ဂုဏ်တော်တိအပေါ် အာရုံပြုပနာ တရားထိုင်ခြင်း၊ နုပဿတိပွတိခြင်းတိပီးကြရာ ဘုရားဂုဏ်တော်တိကို ပါဠိကျမ်းစာ၊ မဟာယာနကျမ်းစာတိ၌ ဖော်ပြထားကတ်ပြီးး ထိုဂုဏ်တော်တိကို ရွတ်ဆိုပူဇော်ခြင်းတိလည်းပီးရေ။[13] ဗုဒ္ဓဧ ဂုဏ်တော်အပေါင်းရေ ရေတွက်မရသည့်တိုင် တိပြားလှကေလည်း ထေရဝါဒကျမ်းစာတွင် အတိုချုပ်မှတ်သားနိုင်ရန် ဂုဏ်တော်ကိုးပါးဟု ဖော်ပြထားကတ်ရေ။[14] ၎င်းရို့မှာ :

  • အရဟံ
  • သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ
  • ဝိဇ္ဇာစရဏ သမ္ပန္နော
  • သုဂတော
  • လောကဝိဒူ
  • အနုတ္တရော ပုရိသဒမ္မသာရထိ
  • သတ္ထာဒေဝ မနုဿာနံ
  • ဗုဒ္ဓေါ
  • ဘဂဝါ ရို့ဖြစ်ကတ်ရေ။

မဟာယာနဂိုဏ်းအချို့တွင်မူ တထာဂတ (လာရေကောင်းခြင်းအသျှင်) ကို အမှတ်တစ်နီရာထားပနာ ရေတွက်ထားသဖြင့် တစ်ပါးပိုပြီးကေပါပီးရေ။[15] ယင်းချင့်အပြင် ဆယ်ခုမြောက် ဘဂဝါ နီရာတွင် ဗုဒ္ဓ လောကနာထ (သို့) ဗုဒ္ဓ ဘဂဝါ ဟု ရီးသားကတ်ရေတိလည်း ပီးရေ။[16]

ပါရမီ

[edit | edit source]
အကျယ်တဝင့် ဖော်ပြထားသောဆောင်းပါး - ပါရမီ

ပါရမီရေ မြင့်မြတ်သူရို့ဧ လုပ်ငန်း[17] (သို့) အထပ်ထပ်ဆည်းပူးထားရေ အလေ့အကျင့်[18] ဟူပနာ အနက်ရပီးရေ။ ဗုဒ္ဓဘာသာအရ ပါရမီဆိုရေမှာ မြင့်မြတ်သူရို့သာ လုပ်ကိုင်ဆောင်ရွက်ကတ်ရေ လုပ်ငန်းတိကို ဆိုလိုရေ။ ထိုပါရမီတိကို ဖြည့်ရေ (သို့) လုပ်ဆောင်ရေသူအတိ၌ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓရေ စံပြုထိုက်ရေ။

ဗုဒ္ဓအဖြစ်သို့မရောက်မီ ရှေးကာလဘဝတစ်ခုက ဗျာဒိတ်ရရေမှစပနာ နောက်ဆုံးဘဝဖြစ်ရေ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဧ မဟာပရိနိဗ္ဗာန်စံရေအထိ ဆောင်ရွက်ချက်တိ ပါဝင်လီရေ။ ဒါန၊ သီလ မှအစပြုပြီး ဥပေက္ခာအထိ ဆယ်ခုရေ လုပ်ငန်းတာဝန်တိဖြစ်ကတ်ရေ။ ပါရမီတစ်ပါးကို နောက်ထပ်သုံးမျိုး ပြန်ခွဲနိုင်ရေ။ မူလ ပါရမီ (ရိုးရိုး)၊ ဥပပါရမီ (ရိုးရိုးထက် ပိုရေ)၊ ပရမတ္ထပါရမီ (မြတ်ရေ၊ အမြတ်ဆုံးရေ) ဟူပနာ တစ်ပါးကို သုံးခုထပ်မံခွဲခြားရေကြောင့် ပါရမီဆယ်ပါး၊ အကျယ်အနိန်နန့် သုံးဆယ်ဖြစ်ရေ။[19] ပါရမီတိကို ယေဘုယျအနိန်နန့် ဘုရားလောင်းကျင့်စဉ် ဟုခေါ်ဆိုကြပနာ အောက်တွင် ဖော်ပြထားရေ။

ထေရဝါဒပိဋကတ်တိ၌ ပါရမီတိကို အမျိုးနာမည်အနိန်နန့် ဆယ်မျိုးသတ်မှတ်ရေ။ ၎င်းရို့မှာ :

  1. ဒါန ပါရမီ= ပီးကမ်းစွန့်ကြဲလှူဒါန်းမှု (သို့) စွန့်လွှတ်ခြင်း။
  2. သီလ ပါရမီ= ကိုယ်ကျင့်တရားကောင်းခြင်း။
  3. နိက္ခမ ပါရမီ= တပ်မက်မှုကင်းခြင်း။
  4. ပညာ ပါရမီ= အမှန်တိုင်းသိခြင်း
  5. ဝီရိယ ပါရမီ= ဇွဲလုံ့လကြီးခြင်း။
  6. ခန္တီ ပါရမီ= ရီးခံခွင့်လွှတ်ခြင်း။
  7. သစ္စာ ပါရမီ= မှန်ကန်ခြင်း။
  8. အဓိဋ္ဌာန ပါရမီ= ခိုင်မာရေ ဆုံးဖြတ်ချက်ပီးခြင်း။
  9. မေတ္တာ ပါရမီ= သူတပါးအကျိုးစီးပွားကို လိုလားခြင်း။ မေတ္တာထားခြင်း။
  10. ဥပေက္ခာ ပါရမီ= ချစ်ခြင်း မုန်းခြင်း၊ ဆင်းရဲ ချမ်းသာကို ဂရုမထားဘဲ သင့်တင့်စွာ ဆင်ခြင်ခြင်း၊

သမ္မာသမ္ဗောဓိသတ္တဖြစ်ရေ ဘုရားလောင်းတိတွင် ပါရမီဖြည့်စဉ်၌ ပညာဓိက၊ သဒ္ဒါဓိက၊ ဝိရိယာဓိက ဟူပနာ သုံးမျိုးကွဲပြားနိုင်ကေလည်း သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓ ဖြစ်သည့်အခါ အားလုံးရေဂုဏ်ရည်၊ အခြင်းအရာတိရေ တူညီကြပနာ မည်သူရေ မည်သူ့ထက်သာရေဟု မပီးတော့ပေ။[19]

ဗုဒ္ဓအပေါ် ရှုမြင်ချက်

[edit | edit source]

သမိုင်းခေတ်အဆက်ဆက်၌ ဗုဒ္ဓဘာသာဂိုဏ်းအသီးသီးရို့ရေ ဗုဒ္ဓနန့်ပတ်သက်ပနာ အမျိုးမျိုးရေ ခံယူမှု၊ ယူဆမှု၊ သတ်မှတ်မှုတိ ပီးကတ်ရေ။ ယင်းချင့်အပြင် ဗုဒ္ဓဘာသာကို လေ့လာကတ်ရေ ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်၊ ဗုဒ္ဓဘာသာဝင် မဟုတ်ရေ ရဟန်းပညာသျှင်၊ လူပညာသျှင်ရို့ကလည်း အမျိုးမျိုးရေ ယူဆချက်၊ ဖော်ပြချက်တိကို ပီးထားဧ ။ ထိုယူဆချက်တိမှ ဗုဒ္ဓကို သာမန်လူသား (သို့) မဟာလူသား (သို့) နတ်ဒေဝါ (သို့) အနန္တတန်ခိုးသျှင် စသဖြင့် ဖော်ပြထားမှုတိကို ဒေအပိုင်းတွင် တဖဲ့ချေဖော်ပြထားရေ။

ထေရဝါဒ ကျမ်းစာတိ

[edit | edit source]

ပါဠိကျမ်းစာတိ၌ သတ္ထာဒေဝ မနုဿာနံ ဆိုရေ ဂုဏ်အရည်အသွေးတစ်ခု ပါပီးရာ အနက်မှာ လူ၊ နတ်၊ ဗြဟ္မာ သတ္တဝါအားလုံးရို့ဧ ဆရာဖြစ်ပနာ နိဗ္ဗာချမ်းသာကို ရပီးပြီးဖြစ်ရေ။ တစ်ဖက်တွင် အခြား နတ် လူ ဗြဟ္မာတိရေ နိဗ္ဗာန်ချမ်းသာ သန္တိသုခကို မခံစားရ၊ လောဘ၊ ဒေါသ၊ မောဟတိပီးဆဲဖြစ်လီရေ။ ယင့်ချင့်ကြောင့် ဗုဒ္ဓရေ လူ၊ နတ်၊ ဗြဟ္မာတိထက် မြင့်မြတ်ရေဟု ဖော်ပြရေ။

မဇ္ဈိမနိကာယ်လာ မဓုပိဏ္ဍိကသုတ်တွင် ဗုဒ္ဓရေ အမြိုက်နိဗ္ဗာန်ကို ပီးတော်မူတတ်ဧ (အမတဒါယက)၊ တရားအသျှင် (ဓမ္မသာမိ) ဖြစ်တော်မူဧ ဟူပနာ ဖော်ပြထားပြီး[20] သံယုတ္တနိကာယ်လာ "အနုရာဓသုတ်"တွင်[21] ဗုဒ္ဓကို ဒေပိုင်ဖော်ပြရီးသားထားရေ။

ငါ့သျှင်ရို့ ထိုမြတ်ရေ ယောက်ျားဖြစ်ရေ အလွန်မြတ်ရေ ယောက်ျားဖြစ်ရေ အမြတ်ဆုံးသို့ရောက်ရေ ထိုမြတ်စွာဘုရားရေ...

ဟုပါပီးရေ။ တဖန် သံယုတ္တနိကာယ်လာ "ဝက္ကလိသုတ်"[22]တွင် အသျှင်ဝက္ကလိမထေရ် အနာရောဂါနိပ်စက်ပနာ မြတ်စွာဘုရားကို ဖူးတွေ့ချင်မိရေကြောင့် အခြားရဟန်းတိကို ပင့်ခိုင်းရာ မြတ်စွာဘုရားကြွရောက်လာပနာ

ဝက္ကလိ တရားကိုမြင်ရေ သူရေ ငါဘုရားကိုမြင်ရေ မည်ဧ၊ ငါဘုရားကို မြင်ရေသူရေ တရားကိုမြင်ရေ မည်ဧ။ ဝက္ကလိ မှန်ဧ၊ တရားကိုမြင်လျှင် ငါ့ကိုမြင်ဧ၊ ငါ့ကိုမြင်လျှင် တရားကိုမြင်ဧ။

ဟုဆိုကာ ဗုဒ္ဓရေ မိမိကိုယ်ကို ဓမ္မ ဟူပနာ ခိုင်းနှိုင်းဖော်ပြထားရေလည်းပီးဧ ။ ဒီဃနိကာယ်လာ "အဂ္ဂညသုတ်"တွင် ဝါသေဋ္ဌသာမဏေကို ယခုကဲ့သို့ မိန့်ဖူးရေ။ "ဓမ္မကာယ ဗြဟ္မကာယ ဓမ္မဘူတ ဗြဟ္မဘူတဆိုရေ ဒေနာမည်ရေ ငါဧနာမည် ဖြစ်ရေကြောင့်တည်း။"[မှတ်စု 2] စသဖြင့် အထက်ပါ ကျမ်းစာအသီးသီးရို့တွင် ဗုဒ္ဓရေ မည်သူမျှမတတ်နိုင်ရေ အမြိုက်နိဗ္ဗာန်ကို ပီးသူ၊ တရားရို့ဧ အသျှင်၊ အမြတ်တကာ အမြတ်ဆုံးရေသူ၊ ဗုဒ္ဓရေ ဓမ္မ (ခိုင်းနှိုင်းမှု)၊ ဓမ္မကာယ ဆိုရေ အလုံးစုံရေတရားတိ ပေါင်းစုသူဟူပနာ ဗုဒ္ဓဧမြင့်မြတ်ခြင်းသဘောကို ယင်းပိုင်ဖော်ပြထားရေ။

ပညာသျှင်အချို့ဧ ဖော်ပြချက်

[edit | edit source]

မြန်မာနိုင်ငံမှ ထင်ရှားခရေ ကမ္ဘာ့ဗုဒ္ဓသာသနာပြု ဆရာတော် ဦးသေဋ္ဌိလက ဆောင်းပါးတစ်ခုတွင် "ဗုဒ္ဓရေ ဗောဓိဉာဏ်ကို ရပီးသူဖြစ်ပနာ ဗောဓိဉာဏ်ဆိုရေမှာ လူသားတိဧ လုပ်နည်းလုပ်ဟန်သက်သက်ဖြင့် ရပီးနိုင်လီရေ အသိဉာဏ်နန့် ကိုယ်ကျင့်တရားပြီး ပြည့်စုံမှုရေ အကောင်းဆုံး စံပြအခြီအနေကို ခေါ်ဆိုရေ။ ဗုဒ္ဓဆိုရေ ဝေါဟာရရေ တိုက်ရိုက်အနိန်နန့် ဉာဏ်အလင်းရသူ၊ သိသူဖြစ်ဧ ။ ... ယခုပွင့်ခရေ ဂေါတမဗုဒ္ဓရေ လူသားတစ်ဦးအနိန်နန့်သာ ဗုဒ္ဓအဖြစ်သို့ရောက်ခပနာ မည်သူမဆို သူဧ လမ်းကြောင်းကို လျှောက်လှမ်းပါက သူကဲ့သို့ပင် ဖြစ်နိုင်ရေဟု သင်ကြားပြသခရေ။"[23]

သာဝတ္ထိ ဓမ္မိကရဟန်းတော်က "ဗုဒ္ဓဧ မဟာပရိနိဗ္ဗာန်စံပြီးနောက် ရာစုနှစ်တိစွာကြာရေအခါ ရာဇဝင်၊ ဒဏ္ဍာရီတိက ဗုဒ္ဓရေ လူတစ်ဦးဆိုရေကို မှေးမှိန်ဖုံးဖိစေကာ နတ်ဘုရားတစ်ပါးအဖြစ် အသွင်ပေါ်စေရေ။ အမှန်စင်စစ်အနိန်နန့် ဗုဒ္ဓရေ သာမန်လူသားတစ်ဦးမဟုတ်၊ ပြီးပြည့်စုံရေ မဟာပုရိသ၊ မဟာလူသားတစ်ဦးဖြစ်ရေ။ ယင်းပိုင်ရေ မဟာလူသားရေလည်း သာမန်သူတိနန့် မထူးခြား သမားရိုးကျမွေးဖွားလာပနာ ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာဖြင့်လည်း သာမန်သာဖြစ်ရေ ဟုရီးသားဖူးရေ။[24] သံဃရက္ခိတ ဆိုရေ Dennis Philip Edward Lingwood က ယခုကဲ့သို့ ရီးသားထားဧ ။ "ပထမဆုံး ကျုပ်ရို့တွေနားလည်ရမှာက ဗုဒ္ဓရေ လူသားဖြစ်ရေဆိုတာပါပဲ။ ဒါကအရီးကြီးပါတယ်။ ဒါပေမယ့်လည်း သာမန်နန့်မတူ ထူးခြားတဲ့လူသား၊ ကျုပ်ရို့ သိသလောက် အားလုံးထဲမှာ အမြင့်ဆုံးအဆင့်ပီးတဲ့သူမျိုးပေါ့။"[25]

ပီတာဟာဗီးဧ ဗုဒ္ဓဘာသာမိတ်ဆက်စာအုပ်၌ ဗုဒ္ဓကို လူသား (သို့) နတ်ဒေဝါတစ်ပါး၊ မည်ရေဖြစ်ရေကို မေးမြန်းရာ ဗုဒ္ဓက သူရေ လူ (သို့) နတ် ဖြစ်စီရန် ဖန်တီးမည့် အမြစ်တွယ်ကပ်နေရေ မသိစိတ်ဉာဉ်တိကို ဖယ်ရှားထားပြီဖြစ်ပနာ ဗုဒ္ဓဟုသာ ခေါ်ဆိုသင့်ကြောင်း၊ မဟာပထဝီမြေကြီး၌ သျှင်သန်ကြီးပြင်းခကေလည်း ယခုအခါ၌ ထိုမဟာမြေကြီးဧ အလွန်တွင် တည်ပီးပြီဖြစ်ရေ။ ကြာရေ ရေမှ ပေါက်ဖွားကေလည်း ရေမျက်နှာပြင်ဧ အထက်၊ မြေနန့်မထိတွေ့ဘဲ ငွားငွားစွင့်စွင့် ပွင်းလန်းနေသကဲ့သို့ဖြစ်လီရေဟု ပြန်လည်မိန့်ကြားထားကြောင်းကို ဖော်ပြထားရေ။[26]

အန်ဒရူး စကစ်လ်တန်က ဗုဒ္ဓဘာသာ အယူအဆတိ၌ ဗုဒ္ဓကို သမိုင်းတစ်လျှောက် မည်သည့်အခါမျှ သာမန်လူသားတစ်ဦးဟု သတ်မှတ်ယူဆခခြင်းမပီးပါဟု ရီးသားထားရေလည်းပီးဧ ။[27]

အရီးကြီးတာကို အလေးပီးပြောရမယ်ဆိုရင် ခေတ်သစ်ထေရဝါဒအဆုံးအမတွင် ဗုဒ္ဓရေ လူသားတစ်ဦးဟု ဆိုကြကေလည်း ဗုဒ္ဓကို သာမန်လူသားတစ်ဦးအဖြစ် မည်သည့်အခါကမျှ မယူဆခချေ။ ဆိုလိုစွာကတော့ခါ ဗုဒ္ဓတွင် လက္ခဏကြီး (၃၂) ပါး၊ လက္ခဏာငယ် (၈၀) ပီးပနာ မဟာပုရိဿ (မဟာလူသား) ဟု ဖော်ပြလေ့ပီးကတ်ရေ။ ဗုဒ္ဓကိုယ်တော်တိုင် ၎င်းရေ လူတစ်ဦး၊ နတ်တစ်ပါးဖြစ်ရေကို ငြင်းဆန်ထားကာ မဟာပရိနိဗ္ဗာနသုတ်တွင် ဗုဒ္ဓရေ မိမိဆန္ဒအလျောက် ပရိနိဗ္ဗာန်စံရန် အလိုပီးအပ်ရေကြောင့်သာ ပရိနိဗ္ဗာန်ပြုရေ။ အကယ်ပနာ တောင်းဆိုလာပါက ပရိနိဗ္ဗာန်မစံဘဲ ကပ်ကမ္ဘာတိစွာ နေတော်မူနိုင်သေးရေဆိုရေအချက်ပါပီးရေ။[မှတ်စု 3]

ဦးရွှေအောင်ပြုစုရေ "ဗုဒ္ဓ (သို့) လောကသားရို့ဧ အနှိုင်းမဲ့ကျေးဇူးသျှင်"စာအုပ်တွင် ဗုဒ္ဓရေ လူသားမိခင်တစ်ဦးမှ မွေးဖွားလာရေဖြစ်ပနာ သာမန်အနိန်နန့် လူပုဂ္ဂိုလ်ဟု ဆိုနိုင်ကေလည်း လေးသင်္ချေနန့် ကမ္ဘာတစ်သိန်း အဆုံးမပီးရေ ပါရမီတော်တိကို ဖြည့်ကျင့်ခမှုကြောင့် ရိုးရိုးလူသားမဟုတ်၊ အနှိုင်းမဲ့ပုဂ္ဂိုလ်မြတ်တစ်ဦးဖြစ်ရေဟု ဖော်ပြထားရေ။ ဆက်လက်ရီးသားထားရေမှာ 'လူ' ဟုဆိုပါက မှန်ရေ။ ယကေလည်း လူရို့ဧ မကိုဋ်ဖြစ်ရေ။ 'နတ်'၊ 'ဗြဟ္မာ' ဟု ဆိုလျှင် မှန်ရေ။ ယကေလည်း 'နတ်'၊ 'ဗြဟ္မာ'ရို့ဧ မကိုဋ် ဖြစ်ရေ။ အခြားသက်ပီးတစ်မျိုးဟု ဆိုလျှင်လည်း မှန်ကာ ထိုသက်ပီးတစ်မျိုးဧ မကိုဋ်ဖြစ်လီရေ။ ဆိုလိုစွာကတော့ခါ ဗုဒ္ဓရေ လူ၊ နတ်၊ ဗြဟ္မာ၊ သတ္တဝါအားလုံးနန့် ပါရမီဖြည့်စဉ်ကာလတိ၌ သံသရာတစ်လျှောက် ဆက်စပ်နေရေကြောင့် (သို့) ထို လူ၊ နတ်၊ ဗြဟ္မာ၊ သတ္တဝါတိဖြစ်ခဖူးရေကြောင့် ထိုထိုသဘောတိကို ကိုယ်တိုင်ကြုံခခြင်းပီးရေကြောင့် ဖြစ်ဧ ။[17]

နာရဒ မဟာထေရ်က "ဗုဒ္ဓရေ လူသားတစ်ဦးဖြစ်ပနာ လူသားကဲ့သို့ မွေးဖွား၊ နေထိုင်၊ ဘဝအဆုံးသတ်ခရေ။ လူသားဖြစ်ကေလည်း အလွန်ထူးခြားရေ လူသား (အစ္ဆရိယ မနုဿ) ဖြစ်ရေ။ နတ်ဘုရားတစ်ဆူဟု မမိန့်ခ၊ ၎င်းရေ ယင်းပိုင် မသေနိုင်ရေ နတ်ဘုရားတစ်ဆူဖြစ်ကြောင်း အယူအဆအမှားတိကိုလည်း သျှင်းလင်းပြသရေ။ နတ်ဘုရားသဘောသဘာမပီးသည့် နတ်ဘုရားကဲ့သို့ တူညီရေ ဆရာဆိုရေ ဒေလောက၌ မပီးပါ" ဟူပနာ ဗုဒ္ဓဘာသာအနှစ်ချုပ်စာအုပ် (Buddhism in a Nutshell) တွင် ဆိုထားရေ။[29]

မဟာသံဃိကဂိုဏ်းဧ သတ်မှတ်ချက်

[edit | edit source]

အစောပိုင်းပေါ်ပေါက်ခရေ ဗုဒ္ဓဘာသာဂိုဏ်းခွဲတိအနက် မဟာသံဃိကဂိုဏ်းတွင် ဗုဒ္ဓ(တိ)ရေ စွမ်းအားတန်ခိုးပီးသည့် သဘာဝတိကို ပိုင်ဆိုင်ရေဟု သတ်မှတ်ကြကာ မဟာသံဃိကဂိုဏ်းဝင်တိက ဗုဒ္ဓတိ၊ ဗောဓိသတ္တတိရေ အလွန်တရာ သာလွန်မြင့်မြတ်ခြင်း၊ အစွမ်းတန်ခိုးသတ္တိတိ ပီးကြောင်း၊ ရဟန္တာဆိုရေမှာ အမှားပြုနိုင်ဖွယ်ပီးကြောင်းရို့ကို တင်ပြကတ်ရေ။[30] မဟာသံဃိကဧ အခွဲတိဖြစ်ရေ ဧကဗျောဟာရိကဂိုဏ်း၊ လောကုတ္တရာဝါဒဂိုဏ်း၊ ကုက္ကုဋိကဂိုဏ်းရို့ပီး "သမယဗေဒေါပရစနစကြာ"ကျမ်းစာ၌ ဆိုထားရေ အချက် ၄၈ ချက်တွင် အချက်၂၀ ရေ ဗုဒ္ဓတိ၊ ဗောဓိသတ်တိဧ အစွမ်းတန်ခိုးသတ္တိတိကို ဖော်ပြထားရေ။[31] ဗုဒ္ဓဘာသာ ဒဿနလေ့လာမှုဆိုင်ရာ ပါမောက္ခ ယောင် ကျိဟွာက ယခုလိုရီးသားထားရေ။

၎င်းရို့ဧ ရှုထောင့်တွင် ဗုဒ္ဓဆိုရေမှာ အောက်ပါ သဘာဝလွန်စွမ်းအားတိကို ပိုင်ဆိုင်ထားကတ်ရေ။ "လောကုတ္တရ" ခေါ် လောကထက် မြတ်ခြင်း၊ ကိလေသာမြူ မဲ့ခြင်း၊ ဓမ္မစကြာကို လည်စေခြင်း (တရားဟောခြင်း)၊ မုက္ခပါဌ်တစ်ခုတည်းဖြင့် တရားအားလုံးကို အသေးစိတ်ပြောနိုင်ခြင်း၊ ဟောပြောသည့်အတိုင်း မှန်ကန်ခြင်း၊ ဗုဒ္ဓဧ ရူပခန္ဓာရေ အတိုင်းအဆမဲ့ခြင်း၊ တန်ခိုးတော်အန္တပီးခြင်း၊ ဘဝသက်တမ်း ကာလမဲ့ခြင်း၊ သတ္တဝါရို့ကို ဟောပြော ခြီချွတ်၊ သဒ္ဒါယုံကြည်မှု နိုးကြားစေရာရို့တွင် ပင်ပန်းနွမ်းနယ်မှုမပီးခြင်း၊ အိပ်စက်မှု၊ အိပ်မက်မက်မှု မပီးခြင်း၊ မေးခွန်းတစ်ခုကို ဖြေကြားရာတွင် ရပ်ဆိုင်းမှုသဘောမပီးခြင်း၊ ကာလတိုင်း၌ သမာဓိ ခိုင်မြဲခြင်း ရို့ဖြစ်ဧ။

မဟာသံဃိကဂိုဏ်းလာ ကျမ်းတစ်ခု၌ "တထာဂတရို့ဧ စွမ်းအားရေ အတိုင်းအဆမဲ့ပနာ ဗုဒ္ဓဧဘဝ(သက်တမ်း) ရေလည်း အနန္တဖြစ်ဧ" ဟုဖော်ပြထားရေ။[32] ကွမ်းသျှင်း ဆိုသူကလည်း ဗုဒ္ဓဧ အဓိကအရည်အသွေးနှစ်ခုကို မဟာသံဃိကတရားတိတွင် တွေ့နိုင်ရေ။ ဆိုလိုစွာကတော့ခါ ဗုဒ္ဓစစ်စစ်ရေ ဉာဏ်အလင်းပွင့်ရေသူ၊ အနန္တတန်ခိုးသျှင်ဖြစ်ကာ အဝတာပုံစံတိဖြင့် သတ္တဝါရို့ကို ကျွမ်းကျင်လိမ္မာစွာဖြင့် ခြီချွတ်တော်မူရေ ဟုပြောဆိုရေ။[33] မဟာသံဃိကဂိုဏ်းအယူအဆတွင် လက်ပီးပွင့်ထွန်းခသည့် ဂေါတမဗုဒ္ဓရေ ဒေပိုင် အသွင်ပြောင်းဖန်ဆင်းထားရေ ရုပ်ခန္ဓာတိ (နိမ္မိတကာယ) ထဲကတစ်ဆူ ဟူပနာယူဆကြကာ ဗုဒ္ဓစင်စစ်ရေ ဓမ္မကာယ (တရားအားလုံးပေါင်းစုထားသူ) နန့် ညီမျှရေဟု ဆိုကြလီရေ။[34]

ပွင့်တော်မူခရေ ဗုဒ္ဓတိ

[edit | edit source]
ဆန်ချီစေတီတော်ပီး ဘုရားခုနစ်ဆူ၊ (နာမည်အနိန်နန့် ဝိပဿီဘုရား၊ သိခီဘုရား၊ ဝေဿဘူဘုရား၊ ကကုသန်ဘုရား၊ ကောဏဂုံဘုရား၊ ကဿပဘုရား၊ ဂေါတမဘုရား ရို့ဖြစ်ကတ်ရေ။) ဘီစီတစ်ရာစု၊ ညာအစွန်းပီးဘုရားရေ ဂေါတမဗုဒ္ဓဖြစ်ဧ ။[35]


ဘုရားခုနစ်ဆူ

[edit | edit source]

အနောက်တိုင်းပညာသျှင်ရို့ရေ ပါဠိကျမ်းစာတိကို အစောပိုင်းကျမ်းစာနန့် နှောင်းပိုင်းကျမ်းစာဟူပနာ ခွဲခြားရာတွင် ပထမမှ စတုတ္ထနိကာယ်အထိ ကျမ်းစာအတိစုကို အစောပိုင်းကျမ်းစာတိအဖြစ်ယူဆကြပနာ ပဉ္စမမြောက်နိကာယ်မှ ကျမ်းအတိစု (သို့) အချို့ကို နှောင်းပိုင်ဟူပနာ သတ်မှတ်ကတ်ရေ။ ယင့်ချင့်ကြောင့် အစောပိုင်း နိကာယ်လေးခုတွင် ဗုဒ္ဓခုနစ်ဆူ (သတ္တတထာဂတ-Sattatathāgata)ကိုသာ ဖော်ပြထားရေ။

ထိုဗုဒ္ဓခုနစ်ဆူမှာ :

  1. ဝိပဿီဘုရား
  2. သိခီဘုရား
  3. ဝေဿဘူဘုရား
  4. ကကုသန်ဘုရား
  5. ကောဏဂုံဘုရား
  6. ကဿပဘုရား
  7. ဂေါတမဘုရား ရို့ဖြစ်ကတ်ရေ။

အထူးသဖြင့် ဒေဗုဒ္ဓခုနစ်ဆူကို ဝိနည်းပိဋကတ်၊ ပါရာဇိကဏ်အပိုင်း[36]တွင် ပါပီးပြီး သုတ္တန်ပိဋကတ်၊ ဒီဃနိကာယ်လာ သုတ်မဟာဝါ (မဟာဝဂ်)မှ မဟာပဒါနသုတ်[37]၊ ပါထိကဝဂ်မှ အာဋာနာဋိယသုတ်၊ ခုဒ္ဒကနိကာယ်ဧ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ်မှ "သတ္တဗောဓိသတ္တဝါရ"အပိုင်း[38]ရို့တွင် ဖော်ပြထားရေ။ ဒီဃနိကာယ်လာ စက္ကဝတ္တိသုတ်တွင် ဒေဘုရားခုနစ်ဆူပြီးနောက် မေတ္တယျမြတ်စွာဘုရားပွင့်မည်ဟု ပြဆိုထားရေ။[39]

ထေရဝါဒဧ နောက်ဆုံးနိကာယ်ဖြစ်ရေ ခုဒ္ဒကနိကာယ်ဧ ဗုဒ္ဓဝံသကျမ်း၌ နှစ်ကျိပ်လေးဆူရေ ရှေးရှေးဗုဒ္ဓတိကို ဖော်ပြထားရေ။ အထက်၌ဖော်ပြခရေ ဘုရားခုနစ်ဆူအပြင် ပိုပနာစောရေ ဘုရားနှစ်ဆယ့်တစ်ဆူကို ဖော်ပြထားခြင်းဖြစ်ရေ။ အနောက်တိုင်းဖက်က ယူဆရေမှာ ဗုဒ္ဓဝံသကျမ်းရေ ဘီစီ ၁-၂ ရာစုကြားက ပြုစုရေကျမ်းဖြစ်ရေ။[40][41] ထေရဝါဒအယူအဆ၌ ကမ္ဘာတစ်ခုတွင် အတိဆုံးပွင့်ထွန်းနိုင်ရေ ဗုဒ္ဓအရေအတွက်မှာ ငါးပါးရေအတိဆုံးဖြစ်ပနာ ထိုဗုဒ္ဓငါးပါးပွင့်ထွန်းရေ ကမ္ဘာကိုဘဒ္ဒကပ္ပ (ဘဒ္ဒကမ္ဘာ) ဟုနာမည်တွင်ကာ ဗုဒ္ဓတစ်ဆူမျှမပွင့်ရေ ကမ္ဘာအမျိုးအစားလည်းပီးပနာ ထိုကမ္ဘာရေ သုညကပ္ပ (သုညကမ္ဘာ) ဖြစ်ရေ။ ဗုဒ္ဓတစ်ဆူပွင့်သည့်ကမ္ဘာကို သာရကပ္ပ (သာရကမ္ဘာ)၊ နှစ်ဆူပွင့်လျှင် မဏ္ဍကပ္ပ (မဏ္ဍကမ္ဘာ)၊ သုံးဆူပွင့်ပါက ဝရကပ္ပ (ဝရကမ္ဘာ)၊ လေးဆူပွင့်ထွန်းရေဆိုလျှင် သာရမဏ္ဍကပ္ပ (သာရမဏ္ဍကမ္ဘာ) ဟူပနာ အသီးသီးခေါ်ဆိုရေ။ (ဗုဒ္ဓဝံသကျမ်း)

လက်ပီးကမ္ဘာတွင် ဗုဒ္ဓလေးဆူပွင့်ထွန်းခပြီးဖြစ်ပနာ လက်ပီးသာသနာမှာ ဂေါတမဗုဒ္ဓဘုရားဧ သာသနာဖြစ်ပြီး နောင်ပွင့်ရန် တစ်ဆူကျန်ရာ အရိမေတ္တေယျဗုဒ္ဓဘုရားရေ ငါးဆူမြောက်ဖြစ်မည်။ ယင့်ချင့်ကြောင့် ဘုရားငါးဆူပွင့်ရေ ဒေကမ္ဘာကို ဘဒ္ဒကမ္ဘာဟု နာမည်ရကာ အနက်မှာ ကောင်းမွန်တင့်တယ်ရေ၊ ကောင်းခြင်းမင်္ဂလာပီးရေ ကမ္ဘာ ဖြစ်ဧ ။[42]

သက္ကတနန့် မြောက်ပိုင်းဗုဒ္ဓဘာသာအချို့ဧ အယူအဆတိ၌ ဘဒ္ဒကမ္ဘာတွင် ဗုဒ္ဓ ၁,၀၀၀ အထိ ပွင့်ထွန်းကာ ဂေါတမဗုဒ္ဓ၊ မေတ္တေယျဗုဒ္ဓရို့ရေ စတုတ္ထ၊ ပဉ္စမမြောက် ဘုရားတိဖြစ်ဖြစ်ကတ်ရေဟု ဆိုရေ။[43]

အာရေကမင်းဧ နိဂလိဆာဂါပီး ကျောက်စာတွင် ဗြဟ္မီအက္ခရာဖြင့် ကောဏဂုံဘုရား စာသား၊ ဘီစီ ၂၅၀
လုမ္ဗိနီပီး အာရေကမင်းကျောက်စာမှ ဗြဟ္မီဘာသာဖြင့် "ဗုဒ္ဓေ" နန့် "သကျမုနိ" စကားလုံးတိ။

ကောဏဂုံ (ကောဏာဂမဏ) ဘုရားကို ဂနိခေတ် နီပေါနိုင်ငံ၊ နိဂလဆာဂါ (ရွာ)တွင် အာရေကမင်းဧ ၃ ရာစုနှစ်က ထွင်းခရေ ကျောက်စာတွင် ဖော်ပြထားမှုပီးရေ။ ဂနိခေတ်တွင် ထိုနီရာ၌ ယင်းကျောက်စာကို တွေ့နိုင်ရေ။ ဗြဟ္မီအက္ခရာဖြင့် ရီးသားထားကာ ကျောက်စာရေ ပြိုလဲနေပနာ တစ်စိတ်တစ်ဒေသရေ မြေအောက်၌ဖြစ်ဧ ။ အာရေကမင်းရေ ဘီစီ ၂၄၉ ၌ ထိုနီရာသို့ လှည့်လည်လာကာ ထိုနီရာသို့ သူရောက်ပီးကြောင်း၊ ကောဏဂုံဘုရားကို ရည်မှန်းပနာ ထူပါရုံတစ်ဆူ တည်/ချဲ့ထွင် ခြင်း၊ ကျောက်စာ ရီးထိုး စိုက်ထူခခြင်းရို့ကို မှတ်တမ်းတင်ထားလီရေ။[44][45]

တရုတ်ခရီးလားရဟန်းတော် ရွှမ်ကျန်းဧ ဖော်ပြချက်တွင် ကောဏဂုံဘုရားဧ ဓာတ်တော်တိကို နိဂလစာဂါရွာတွင် ထူပါရုံတည်ပနာ ဌာပနာထားရေ။ ထိုနီရာရေ ဂနိခေတ် နီပေါတောင်ပိုင်း၊ ကပ္ပိလဝတ် ခရိုင်တွင် တည်ပီးရေ။[46]

"သကျမုနိ" ဟုလည်း ခေါ်ဆိုရေ ဂေါတမဗုဒ္ဓကို နီပေါနိုင်ငံ လုမ္ဗနီပီး အာရေကျောက်စာတိုင်တွင် ရီးသားထားရေ။ ဗြဟ္မီအက္ခရာသုံးစွဲထားပနာ မောရိယမင်းဆက် ဧကရာဇ် အာရေကမင်းရေ ဘီစီ ၃ ရာစုက ဒေနီရာသို့ ရောက်ပီးလာကာ ဂေါတမဗုဒ္ဓဧ ဖွားမြင်ရာနီရာဟု ဖော်ပြထားလေဧ ။[47][note 1]

ဒေဝါနံပီယ၊ ပီယဒဿီဘုရင်မင်းမြတ်ရေ ရာဇဘိသေကခံယူအပြီး နှစ်နှစ်ဆယ်၌ ဒေအရပ်ဒေသသို့ ရောက်ပီးတော်မူပနာ သကျမုနိဗုဒ္ဓဖွားမြင်ရာ ဒေအရပ်ကို ရိုသေခယပူဇော်ရေ။ ကျောက်တိုင်ဧ ထိပ်ဖျားတွင် မြင်းရုပ်ကိုထွင်းထုစေပနာ ကျောက်တိုင်စိုက်ထူစေရေ။ ဘုရားသျှင်ရေ ဒေအရပ်ဒေသတွင် ပွင့်ထွန်းခရေကို ဖော်ပြရန်ဖြစ်ဧ ။ လုမ္ဗိနီရွာကို အခွန်ကင်းလွတ်စေပနာ (သီးနံ)ထုတ်လုပ်မှုဧ အဋ္ဌမမြောက်ဝေစုကိုသာ ပီးစေရေ။
—လုမ္ဗိနီ အမိန့်ပြန်တမ်း၊ အာရေကကျောက်စာတိထဲက တစ်ခု။ [50]

နှစ်ကျိပ်ကိုးဆူရေ ဘုရားတိ

[edit | edit source]
မြန်မာနိုင်ငံ၊ ရန်ကုန်မြို့ပီး ဆူးလေစေတီတော်တွင် ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်ရို့ဧ ရှေးဗုဒ္ဓဘုရားတိကို ပီးခိုးနေခြင်း

ထေရဝါဒအလိုအရ ရေတွက်ပနာမရရေ ကပ်ကမ္ဘာ အသင်္ချေအနန္တရို့တွင် ရေတွက်မရရေ ဗုဒ္ဓအဆူဆူ ပွင့်ခပြီးဖြစ်ရေ။[51]ယကေလည်း နာမည်သတ်မှတ်ဖော်ပြထားရေ ဗုဒ္ဓအရေအတွက်မှာ နှစ်ကျိပ်ကိုးဆူဖြစ်ရေ။ ထေရဝါဒကိုးကွယ်ယုံကြည်ရေ မြန်မာ၊ ထိုင်း၊ လာအို၊ ကမ္ဘောဒီးယား၊ သီရိလင်္ကာရို့တွင် ဒေနှစ်ကျိပ်ကိုးဆူရေ ဗုဒ္ဓတိကို ပူဇော်ကြပနာ ပွဲတော်ရာသီကာလတိ၌ ဘုရားပွဲတိကျင်းပကတ်ရေ။ ဗုဒ္ဓဝံသ (သို့) ဗုဒ္ဓဝင်တွင် သီးသန့်အနိန်နန့် နှစ်ကျိပ်လေးဆူရေ ဘုရားတိနန့် ဂေါတမဗုဒ္ဓဝင်ကို ဖော်ပြထားရေ။[မှတ်စု 4] ယင့်ချင့်ကြောင့် (၂၅) ဆူဖြစ်ပနာ ဒီပင်္ကရာဘုရားဧ ရှေ့တွင် ဘုရားသုံးဆူပီးကာ နှစ်ကျိပ်ရှစ်ဆူဖြစ်လာပြီး အရိမေတ္တယျဘုရားကို ထည့်သွင်းလျှင် နှစ်ကျိပါကိုးဆူဖြစ်ရေ။[52] (ဗုဒ္ဓဝင်ကျမ်း)

ထိုဗုဒ္ဓတိမှ ပထမဆုံးသုံးဆူရေ တဏှင်္ကရာဘုရား၊ မေဓင်္ကရာဘုရား၊ သရဏင်္ကရာဘုရား ရို့ဖြစ်ကြကာ စတုတ္ထမြောက်ဗုဒ္ဓရေ ဂေါတမဘုရားအလောင်းတော် သုမေဓာရသေ့ကို "နိယတ ဝိဝရဏ" ဗျာဒိတ်ပီးရေ ဒီပင်္ကရာဘုရားဖြစ်ဧ။[53] တိစွာရေ ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်တိရေ ၂၉ ကိုးဆူမြောက်ပွင့်မည့် အရိမေတ္တယျဘုရားကိုလည်း မျှော်မှန်းပနာ ပူဇော်ကြလီရေ။ အရိမေတ္တယျဘုရား ပွင့်ထွန်းမည့် ဗျာဒိတ်အကြောင်းအရာတိကို ထေရဝါဒ၊ မဟာယာန၊ ဝဇီရာယာန စရေ ဂိုဏ်တိပီး ကျမ်းစာတိတွင် တွေ့ပီးနိုင်ကာ ဇမ္ဗူဒီပကျွန်း (ဇမ္ဗူဒိပ်ကျွန်း; အိန္ဒိယ) တွင် ပွင့်မည်ဟု လက်ခံထားကတ်ရေ။

အောက်ပါဇယားတွင် (၂၉) ဆူရေ ဗုဒ္ဓတိဧ အချက်အလက်အချို့ကို ဖော်ပြထားပနာ ဗုဒ္ဓအတိစုဧ အချက်အလက်တိကို မင်းကွန်းတိပိဋကဆရာတော်ပြုစုရေ မဟာဗုဒ္ဓဝင်ကျမ်းမှ ဖော်ပြထားခြင်းဖြစ်ရေ။

ပါဋ္ဌိနာမည် သင်္သကရိုက်နာမည် (လက်တင်အက္ခရာ) ဖွားမြင်ရာဒေသ မိဘ ဗောဓိပင် ဂေါတမဘုရားလောင်းနာမည်
1 တဏှင်္ကရာဘုရား Tṛṣṇaṃkara ပုပ္ဖဝတီ သုနန္ဒမင်း နန့် သုနန္ဒာမိဖုရား တောင်မရိုးပင် -
2 မေဓင်္ကရာဘုရား Medhaṃkara ယဃရ သုဒေဝမင်း နန့် ယရေဓရာ ပေါက်ပင် -
3 သရဏင်္ကရာဘုရား Śaraṇaṃkara ဝိပုလ သုမင်္ဂလမင်း နန့် ယသဝတီ သခွတ်ပင်
4 ဒီပင်္ကရာဘုရား Dīpaṃkara ရမ္မာဝတီ သုဒေဝမင်း နန့် သုမေဓာမိဖုရား ညောင်ကြတ် သုမေဓာ (သူဌေးသာ၊ ရသေ့)
5 ကောဏ္ဍညဘုရား Kauṇḍinya ရမ္မာဝတီ သုနန္ဒမင်း နန့် သုဇာတာမိဖုရား သာလကလျာဏီ ဝိဇိတာဝီ (စကြဝတေးမင်း)
6 မင်္ဂလဘုရား Maṃgala[54] ဥတ္တရ ဥတ္တရမင်း နန့် ဥတ္တရမိဖုရား ကံ့ကော်ပင် သုရုစိ (ပုဏ္ဏား)
7 သုမနဘုရား Sumanas[54] မေခလ သုဒတ္တမင်း နန့် သိရိမာမိဖုရား ကံ့ကော်ပင် အတုလ (နဂါးမင်း)
8 ရေဝတဘုရား Raivata သုဓညဝတီ ဝိပုလမင်း နန့် ဝိပုလာမိဖုရား ကံ့ကော်ပင် အတိဒေဝ (ပုဏ္ဏား)
9 ရေဘိတဘုရား Śobhita သုဓမ္မ သုဓမ္မမင်း နန့် သုဓမ္မမိဖုရား ကံ့ကော်ပင် သုဇာတ (ပုဏ္ဏား)
10 အနောမဒဿီဘုရား Anavamadarśin စန္ဒဝတီ ယသဝါမင်း နန့် ယရေဓရာမိဖုရား ထောက်ကြံ့ပင် နတ်ဘီလူး သေနာပတိ
11 ပဒုမဘုရား Padma စမ္ပကမြို့ အသမမင်း နန့် အသမမိဖုရား ကြောင်လျှာပင် ခြင်္သေ့မင်း
12 နာရဒဘုရား Nārada ဓညဝတီမြို့ သုဒေဝမင်း နန့် အနောမာမိဖုရား ကြောင်လျှာကြီးပင် ရသေ့
13 ပဒုမုတ္တရဘုရား Padmottara ဟံသာဝတီ အာနန္ဒမင်း နန့် သုဇာတာမိဖုရား ထင်းရှူးပင် ဇဋိလ (သူဌေးသား)
14 သုမေဓာဘုရား Sumed သုဒဿနမြို့ သုဒတ္တမင်း နန့် သုဒတ္တမိဖုရား မအူကြီးပင် (သို့) ကျည်းပင် ဥတ္တရ (သူဌေး)
15 သုဇာတာဘုရား Sujāta သုမင်္ဂလ ဥဂ္ဂတမင်း နန့် ပဘာဝတီ ကြခတ်ဝါးပင် စကြာမင်း
16 ပီယဒဿီဘုရား Priyadarśin သုဓညဝတီ သုဒတ္တမင်း နန့် စန္ဒာဒေဝီ ရေခံတက်ပင် ကဿပ (ပုဏ္ဏား)
17 အတ္ထဒဿီဘုရား Arthadarśin ရေဘဏ သာဂရမင်း နန့် သုဒဿနာမိဖုရား စကားပင် သုသီမ (ရသေ့)
18 ဓမ္မဒဿီဘုရား Dharmadarśi သရဏ သရဏမင်း နန့် သုနန္ဒာမိဖုရား မျက်နှာပန်းပင် သိကြားမင်း
19 သိဒ္ဓတ္ထဘုရား Siddhārtha ဝေဘာရ ဥဒနေမင်း နန့် သုဖဿာမိဖုရား မဟာလှေကားပင်ရင်း မင်္ဂလ (ပုဏ္ဏား)
20 တိဿဘုရား Tiṣya ခေမက ဇနသန္ဓမင်း နန့် ပဒုမာမိဖုရား ပိတောက် သုဇာတမင်း
21 ဖုဿဘုရား Puṣ ကာသိက ဇယသေနမင်း နန့် သိရိမာမိဖုရား ပီးရှားပင် ဝိဇိတာဝီမင်း
22 ဝိပဿီဘုရား Vipaśyi ဗန္ဓုမတီ ဗန္ဓမမင်း နန့် ဗန္ဓုမတီမိဖုရား သခွတ်ပင် အတုလ (နဂါးမင်း)
23 သိခီဘုရား Śikhi အရုဏဝတီ အရုဏမင်း နန့် ပဘာဝတီမိဖုရား သရက်ဖြူပင် အရိန္ဒမမင်း
24 ဝေဿဘူဘုရား Viśvabh အနောမ သုပ္ပတီတမင်း နန့် ယသဝတီမိဖုရား အင်ကြင်းပင် သုဒဿနမင်း
25 ကကုသန်ဘုရား Krakucchanda ခေမဝတီ အဂ္ဂိဒတ္တပုဏ္ဏား နန့် ဝိသာခါ(ဇနီး) ကုက္ကိုပင် ခေမမင်း
26 ကောဏဂုံဘုရား Kanakamuni[55] ရေဘဝတီ ယညဒတ္တပုဏ္ဏား နန့် ဥတ္တရာကပ(ဇနီး) ရေသဖန်းပင် ပဗ္ဗတမင်း
27 ကဿပဘုရား Kāśyapa ဗာရာဏသီ ဗြဟ္မဒတ္တပုဏ္ဏား နန့် ဓနဝတီ ပညောင်ပင် ဇောတိပါလ (လုလင်)
28 သကျမုနိ ဂေါတမဘုရား Sakyamuni Buddha လုမ္ဗိနီ သုဒ္ဓေါဒနမင်း နန့် မာယာဒေဝီမိဖုရား ညောင်ဗုဒ္ဓဟေပင် လက်ပီး ဂေါတမဗုဒ္ဓ
29 အရိမေတ္တေယျဘုရား Maitreya[56] ကေတုမတီပြည်မှ သုဗြဟ္မာပုဏ္ဏား နန့် ဗြဟ္မဝတီ(ဇနီး) ကံ့ကော်ပင်

မဟာယာနဧ ဗုဒ္ဓတိ

[edit | edit source]
ဂျပန်နိုင်ငံ၊ ကမာကူရမြို့ပီး ကမာကူရ ဗုဒ္ဓရုပ်ပွားတော်၊ ၁၃ ရာစုက တည်ထားခရေ။

မဟာယာနဗုဒ္ဓဘာသာဝင်တိရေ ထေရဝါဒတွင်လည်းကောင်း အခြားရှေးဦးကျရေ ဗုဒ္ဓဘာသာဂိုဏ်းတိတွင်လည်းကောင်း မတွေ့ရရေ တိပြားသည့် ဗုဒ္ဓဘုရားတိကို ကိုးကွယ်ပူဇော်ကတ်ရေ။ ထိုဘုရားတိကို အခြားဘံာတိ၌ သက်ပီးထင်ရှားပီးနေကတ်ရေဟုလည်း ယူဆကြရာ "သန့်စင်ရေဘုံ" (သို့) "ဗုဒ္ဓဘုံ" (သို့) "သုခဝတီဘုံ"ဟု ခေါ်ဆိုကတ်ရေ။ ထိုဘုရားတိရေ ကမ္ဘာမြေမှ မဟုတ်ရေကြောင့်၊ တစ်နည်း ကောင်းကင်ဘုံတွင် တည်ပီးရေကြောင့် "ကောင်ကင်ဘုံဘုရားတိ" ဟု သမုတ်ကြဧ ။ အချို့ရေ မဟာယာနဧ အဓိကဘုရားတိမှာ:

  • အက္ခောဘ (Akshobhya)
  • အမိတာဘ (ဘာ) (Amitābha)
  • အမောဃသိဒ္ဓိ (Amoghasiddhi)
  • ဘေသဇ္ဇ ဇယဂုရု (သို့) ဝေသဇျဂုရု (Bhaiṣajyaguru)
  • ရတနသမ္ဘဝ (Ratnasambhava)
  • ဝေရောစန (သို့) မဟာဝိရောစဏ (Vairocana)
  • ပရဘူတရတန (Prabhūtaratna)
  • သမန္တဘဒြ (Samantabhadra)[57]
  • လောကီဇဗာရာ-ရာဇ (Lokeśvararāja)

တန္တရဗုဒ္ဓဘာသာဧ ဗုဒ္ဓတိ

[edit | edit source]
တိဘက်ဗုဒ္ဓဘာသာတွင် အမျိုးသမီးဗုဒ္ဓဖြစ်ရေ ဝဇီရာယောဂီနီဧ ပန်းချီ

ဝဇီရာယာနဟုခေါ်တွင်ရေ တန္တရဗုဒ္ဓဘာသာ၌ ဝဇီရာယာနအတွင်း၌သာပီးရေ ဗုဒ္ဓတိအပြင် မဟာယာနဗုဒ္ဓဘာသာပီး ဗုဒ္ဓဘုရားအချို့ကိုလည်း တွေ့ပီးရရေ။ "တထာဂတငါးပါး" ဟုခေါ်ဆိုကတ်ရေ မူလဗုဒ္ဓငါးဆူမှာ : ဝေရောစန၊ အက္ခောဘ၊ ရတနသမ္ဘဝ၊ အမိတာဘ၊ အမောဃသိဒ္ဓိ ရို့ဖြစ်ကြရာ တစ်ဆူစီ၌ မတူညီရေ မိဖုရား၊ အရပ်မျက်နှာ၊ ခန္ဓာအစု (သို့ အရည်အသွေး)၊ စိတ်ခံစားချက်၊ အခြီခံအခြင်းအရာ၊ အရောင်အသွေး၊ အမှတ်သညာ၊ တောင်(အမှီပြု၊ ညွှန်းဆိုရာ) ရို့ အသီးသီးပီးကတ်ရေ။[58]

တန္တရဗုဒ္ဓဘာသာတွင် အမျိုးသမီးဗုဒ္ဓအချို့လည်း ထူးထူးခြားခြား ပီးကြရာ တိဘက်ဗုဒ္ဓဘာသာ၌ "တာရာ" (Tara) ရေ အထင်ရှားဆုံး ဖြစ်ပနာ ပုံအဆင်းသဏ္ဌာန်၊ အရောင်အသွေးတိစွာဖြင့် ဖြစ်ဧ ။

တန္တရဗုဒ္ဓဘာသာတိတွင် အလွန်ကြမ်းတမ်း ကြမ်းကြုတ်ရေ နတ်ဒေဝါတိလည်း ပီးကတ်ပြီးး ဒေရေမှာ ဗုဒ္ဓတိဧ တန္တရအသွင်ပုံစံတိလည်း ဖြစ်ကြလီရေ။ ၎င်းရို့ရေ အလွန်ကြမ်းတမ်းရေ (တိဘက်: ထရိုဝိုး၊ သင်္သကရိုက်: ခရိုဓ) ဗုဒ္ဓပုံစံတိ (သို့) တစ်စိတ်တစ်ပိုင်းသာ ကြမ်းတမ်းရေဗုဒ္ဓပုံစံတိ ဖြစ်နိုင်ရေ။ ယပြီးနောက် အမျိုးသမီးဗုဒ္ဓတိနန့် လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ ပူးတွဲနေခြင်း (သို့) ထီးတည်းသူရဲကောင်း" ပုံစံတိလည်း ဖြစ်နိုင်ခြီပီးရေ။ ဟာရုကတိ (Heruka; တိုက်ရိုက်အနက်-သွေးရေက်သူ) ရေ အမျိုးသားပုံစံဖြင့် ဉာဏ်အလင်းရပီးကာ သတ္တဝါတိကို ကယ်တင်ရန်အလို့ငှာ ကြမ်းတမ်းရေအသွင်ကို ယူထားရေ။ ထိုဟာရုကတိ၌ ယာမန်တာက (Yamantaka)၊ စကြာသမ္ဗာရာ (Cakrasamvara)၊ ဟေဝဇီရာ (Hevajra)၊ မဟာကာလ (Mahākāla) နန့် ဝဇီရာကိလာယ (Vajrakilaya) ရို့ပါဝင်လီရေ။ ဒါကီနီတိ (Dakini; ကောင်းကင်သို့ကြွလှမ်းသူ) ရေ ဟရုကတိဧ အမျိုးသမီးကြင်ဖော်တိဖြစ်ကြကာ ရံခါတွင် ဟာရုကနန့် တွဲပနာလည်းကောင်း တစ်ဦးတည်းအဖြစ်လည်းကောင်း ပုံဖော်တင်ဆက်ကြဧ ။ အလွှမ်းမိုးဆုံး၊ အဖျက်အမှောက်အပြုဆုံး ဒါကီနီတိတွင် ဝဇီရာယောဂိနီ (Vajrayogini)၊ ဝဇီရာဝရာဟီ (Vajravārāhī)၊ နေယိရတ်မယာ (Nairatmya)၊ ကုရုကုလာ (Kurukullā) ရို့ဖြစ်လီရေ။

ဗုဒ္ဓဘာသာဒဏ္ဍာရီရေ ဟိန္ဒူဘာသာဒဏ္ဍာရီနန့် အချို့အပိုင်းတိတွင် တတူတူဖြစ်ရာ အက္ခောဘ(ဗုဒ္ဓ) ရေ ဟိန္ဒူဘာသာပီး ပီးဝ (ရှီဗား) ဧ ကြမ်းတမ်းရေ ပုံပန်းသဏ္ဌာန်နန့် ဆင်တူရိုးမှား ပီးနေပြီး ဒေပုံစံဖြင့် အက္ခောဘကို ဟာရုက၊ ဟေဝဇီရာ၊ သမ္ဗာရ နာမည်တိဖြင့် သိပီးကတ်ရေ။ ဂျပန်ပီး ဗုဒ္ဓဘာသာတွင် ဒေအဆင်းသဏ္ဌာန်ကို ဖူဒို (Fudō) အနိန်နန့် သိပီးကြပြန်ရေ။ အိန္ဒိယနတ်တစ်ပါးဖြစ်ရေ ကြောက်စရာကောင်းသည့် နွားသိုးဦးခေါင်းဖြင့် ဘေရာဝ (Bhairava) ကို တန္တရဗုဒ္ဓဘာသာဝင်တိက ဝဇီရာဘေရာဝ အဖြစ် မွေးစားယူထားကတ်ရေ။ ယာမန်တက (သေမင်း; ပါဠိ-ယမ) ဟုခေါ်ရေ (သိမ်မွေ့ရေ မန်ဇုရှရီ (Manjushri) ဧ ကြမ်းတမ်းရေအသွင်) ဖြစ်ရေ ဝဇီရာဘာယိရာဝရေ တစ်ပိုင်းဗုဒ္ဓအဆင့်နန့် ညီရေ။

ယပြီးနောက် အဓိ ဗုဒ္ဓတိမှာ ဝဇီရာဓရ (Vajradhara)၊ သမ္မန္တဘာဒြ (Samantabhadra) နန့် ဝေရောစနရို့ဖြစ်ကတ်ပြီးး ထိုမူလဗုဒ္ဓတိရေ မဟာယာနဧ "ဓမ္မကာယ" သဘောတရားနန့် ဆက်စပ်မှုပီးရေ။ အချို့ရေ သမိုင်း၌တည်ပီးခသည့် ပုဂ္ဂိုလ်တိကိုလည်း ဗုဒ္ဓအဖြစ် ရှုမြင်ကြရာ အတွေးခေါ်ဆရာ နာဂါဇုန (Nagarjuna)၊ တိဘက်မှ ပဒ္မာသမ္ဘာဝ (Padmasambhava)၊ စုန်းခါးပ (Tsongkhapa) ရို့ဖြစ်ကတ်ရေ။

ဗုဒ္ဓကို အနုပညာလက်ရာတိ၌ ဖော်ကျူးမှုတိ

[edit | edit source]
ရွှေတိဂုံစေတီတော်ပီး ဗုဒ္ဓရုပ်ပွားတော်တိ

ဗုဒ္ဓဘုရားတိကို ပန်းချီ၊ ပန်းပုလက်ရာတိဖြင့် ဖော်ကျူးတင်ဆက်ကြရာ၌ :

  • ထိုင်တော်မူ
  • လျောင်းတော်မူ
  • ရပ်တော်မူ
  • ဒုက္ကရစရိယာမူ အနေအထားတိဖြင့် တိရေအနိန်နန့် တင်ဆက်ဖော်ပြလေ့ပီးကတ်ရေ။

ယင်းချင့်အပြင် မဟာယာနတွင် အထက်ပါလေးခုအပြင် ဟိုတေး (သို့) ဗုဒိုင် (သို့) ဒေ၌အသိတိရေမှာ အန်ကုန်းကိုယ်တော် ပုံစံ (ဒေရုပ်တု/ပုံရေ အလယ်ခေတ် တရုတ်ရစန်းတော်တစ်ပါးဖြစ်ဖွယ်ပီးပြီး မေတ္တယျဗုဒ္ဓနန့် ဆက်စပ်မှုပီးရေ။ တိတိကျကျဆိုရလျှင် ဗုဒ္ဓရုပ်ပွားတော်မဟုတ်ပေ) လာအိုနိုင်ငံ၌ အတွေ့ရတိသည့် ရုပ်ပွားတော်ရေ မိုးကိုခေါ်နေသည့် ပုံစံဖြစ်ဧ ။

အမှတ်သညာတိ

[edit | edit source]

ဗုဒ္ဓရုပ်ပွားတော် တင်ဆက်ဖော်ပြချက်တိ၌ အမှတ်အသား/လက္ခဏာတိစွာ ပါဝင်ရေ။ ယကေလည်း အရပ်ဒေသပေါ်မူတည်ပနာ ကွဲပြားမှုပီးကတ်ရေ။

  • ဦးခေါင်းတော်ထက်တွင် မို့မောက်နေသည့် အပိုင်း (ဆံထုံး၊ မကိုဋ် ...)
  • ရှည်လျားနားရွက်တော်ပီးခြင်း

စရေရို့အပြင် ဒေသ၊ အရပ်၊ ဂိုဏ်းကွဲမှုတိအပေါ်မူတည်ပနာ ထုလုပ်၊ ရီးဆွဲသည့် ပုံစံရေအမျိုးမျိုးဖြစ်နိုင်ရေ။ ပါဠိကျမ်းစာတိ၌ လက္ခဏာကြီး (၃၂)၊ လက္ခဏာငယ် (၈၀) ဟူပနာ ဖော်ပြထားရေ။

မုဒြာဟန်တိ

[edit | edit source]
အကျယ်တဝင့် ဖော်ပြထားသောဆောင်းပါး - မုဒြာ

လက်ဟန်အနေအထားကို သင်္သကရိုက်ဖြင့် မုဒြာ၊ ပါဠိဖြင့် မုဒ္ဒါ ဟုခေါ်ဆိုရေ။ ဒေရုပ်ပွားတော်တိကို ထုဆစ်ရာ၌ အရပ်ဒေသပေါ်တွင် မူတည်ပနာ အမျိုးမျိုး ပုံဖော်ကြလီရေ။ ဝရဇိန်လက်နက်နန့်အတူ ထုလုပ်ရေ မုဒြာရေ ဂျပန်၊ ကိုရီးယားရို့တွင် ခေတ်စားကြကေလည်း အိန္ဒိယတွင်မူ တွေ့ရခဲရေ။ အကြမ်းအနိန်နန့် မုဒြားန် ခြီာက်မျိုးပီးကာ ၎င်းရို့မှာ သမာဓိမုဒြာ၊ ဘူမိဖဿမုဒြာ၊ ဓမ္မစကြာမုဒြာ၊ အဘယမုဒြာ၊ ဝိတက္ကမုဒြာ၊ ဝရဒမုဒြာ ရို့ဖြစ်ကတ်ရေ။

မှတ်စု

[edit | edit source]
  1. ↑ ထေရဝါဒတွင် ဒေသုံးပါးတွဲကို သုံးလေ့မပီးပေ။ ဒေ၌ အဆိပ်သုံးပါးဆိုရေမှာ အကုသလမူလတိဖြစ်သည့် လောဘ၊ ဒေါသ၊ မောဟ ဒေသုံးပါးကိုသာ ဆိုလိုရေ။[9]
  2. ↑ ဒေနီရာ၌ ဓမ္မကာယရေ တရားအပေါင်းပီးရေသူ၊ ဗြဟ္မကာယရေ ဘုရား၊ ဓမ္မဘူတရေ ဗောဓိပက္ခိယတရားသဖွယ်ဖြစ်ခြင်း။ ဗြဟ္မဘူတရေ အလွန်တရာမြင့်မြတ်ခြင်း ဆိုရေ အနက်အသီးသီးဖြစ်ရေ။
  3. ↑ အန်ဒရူး စကစ်လ်တန် ဖော်ပြထားရေ နောက်ဆုံးအချက်တိရေ မူရင်း"မဟာပရိနိဗ္ဗာနသုတ်" တွင်မပါဝင်၊ နှောင်းပိုင်းကာလမှ ဖြည့်စွက်ထားရေဟု အချို့ကယူဆကတ်ရေဟု ပါဠိစာပေသမိုင်းတွင် တင်ပြထားရေ။ ဒေ၌ ၎င်းယူဆရေမှာ ကပ္ပကို မြင်ပနာ ကမ္ဘာပေါင်းတိစွာဟု ယူဆလိုက်ကေလည်း ထေရဝါဒအစဉ်အဆက်၌မူ ဒေနီရာကို အနက်ယူကြပုံမှာ သျှင်မဟာဗုဒ္ဓဃောသ၊ မဟာဓမ္မပါလမှ အစပီးပနာ အဋ္ဌကထာ၊ ဋီကာဆရာတိက အာယုကပ် (ထိုခေတ်ရေ နှစ်တစ်ရာဖြစ်ရေကြောင့် အာယုကပ်ရေ နှစ်တစ်ရာကို ဆိုလိုရေ။) ဟု တညီတည်းလက်ခံကတ်ပြီးး ဘုရားသျှင် အလိုပီးက နေနိုင်ရေမှာ နှစ်တစ်ရာ (သို့) နှစ်တစ်ရာထက်ပိုပနာ ဟုသာဖြစ်ရေ။[28]
  4. ↑ ဒီပင်္ကရာဘုရားအကြောင်းကို ဗုဒ္ဓဝံသကျမ်းတွင် အကျယ်ဖော်ပြထားမှုမပီးဘဲ သုမေဓကထာတွင် အကျဉ်းချုပ်၊ ဗုဒ္ဓဝင်အဋ္ဌကထာတွင် အကျယ်ဖော်ပြထားရေ။ (မဟာဗုဒ္ဓဝင်၊ မင်းကွန်းတိပိဋကဆရာတော်)
  1. ↑ Several alternative translations have been published.[48][49]

ကိုးကား

[edit | edit source]
  1. ↑ Buswell 2004, p. 71.
  2. ↑ 2.0 2.1 Gethin, Rupert (1998). The foundations of Buddhism (1. publ. paperback ed.). Oxford [England]: Oxford University Press. pp. 224–234. ISBN 0-19-289223-1.
  3. ↑ Gethin, Rupert (1998). The foundations of Buddhism (1. publ. paperback ed.). Oxford [England]: Oxford University Press. p. 32. ISBN 0-19-289223-1.
  4. ↑ Damien Keown; Charles S. Prebish (2013). Encyclopedia of Buddhism. Routledge. p. 90. ISBN 978-1-136-98588-1.
  5. ↑ Rinpoche Karma-raṅ-byuṅ-kun-khyab-phrin-las (1986). The Dharma: That Illuminates All Beings Impartially Like the Light of the Sun and Moon. State University of New York Press. pp. 32–33. ISBN 978-0-88706-156-1.; Quote: "There are various ways of examining the Complete Path. For example, we can speak of Five Paths constituting its different levels: the Path of Accumulation, the Path of Application, the Path of Seeing, the Path of Meditation and the Path of No More Learning, or Buddhahood."
  6. ↑ Robert E. Buswell; Robert M. Gimello (1990). Paths to liberation: the Mārga and its transformations in Buddhist thought. University of Hawaii Press. p. 204. ISBN 978-0-8248-1253-9.[လင့်ခ်သီ]
  7. ↑ Snelling, John (1987), The Buddhist handbook. A Complete Guide to Buddhist Teaching and Practice. London: Century Paperbacks. p. 81
  8. ↑ Udana Commentary. Translation Peter Masefield, volume I, 1994. Pali Text Society. p. 94.
  9. ↑ အကုသလမူလသုတ္တန်ကို ဖတ်ရန်။
  10. ↑ A. K. Warder, Indian Buddhism. Third edition published by Motilal Banarsidass Publ., 2000, pp. 132–133.
  11. ↑ Kalupahana, David (1992). A History of Buddhist Philosophy: Continuities and Discontinuities. University of Hawaii Press. p. 43. ISBN 978-0-8248-1402-1.
  12. ↑ တိပိဋကဆရာတော် ဦးဝိစိတ္တဿရာဘိဝံသ (၁၉၉၇). နိုင်ငံတော် သာသန မဟာဗုဒ္ဓဝင် (ဒုတိယတွဲ)၊ ဒုတိယအကြိမ်။. သာသနာရီးဦးစီးဌာန. p. ၃၂၄-၃၄၂. {{cite book}}: Check date values in: |year= (help)
  13. ↑ "In Theravada Buddhism's canonical Buddhavamsa[6] the Ten Perfections (dasa pāramiyo) are (original terms in Pali):".
  14. ↑ ရတနာသုံးပါးဂုဏ်တော်နန့် ဗုဒ္ဓဂုဏ်တော်ကိုးပါးအကျိုး. သာသနာရီးဦးစီးဌာန. ၁၉၈၇. p. ၄၂-၄၃. {{cite book}}: Check date values in: |year= (help)
  15. ↑ Japanese-English Buddhist Dictionary (Daitō shuppansha) 147a/163
  16. ↑ [၁] Archived 30 May 2012 at the Wayback Machine., also see Thomas Cleary and J. C. Cleary The Blue Cliff Record, p. 553.
  17. ↑ 17.0 17.1 ဦးရွှေအောင် (မဟာဝိဇ္ဇာ) (၂၀၀၃). လောကသားရို့ဧ အနှိုင်းမဲ့ကျေးဇူးသျှင် (ကိုယ်ကျင့်ဗုဒ္ဓဝင်). ရာပြည့်စာအုပ်တိုက်. {{cite book}}: Check date values in: |year= (help)
  18. ↑ Burmese Orthography, Myanmar Language Commission, 1993.
  19. ↑ 19.0 19.1 တိပိဋကဆရာတော် ဦးဝိစိတ္တဿရာဘိဝံသ (၁၉၉၇). နိုင်ငံတော် သာသန မဟာဗုဒ္ဓဝင် (ပထမတွဲ၊ ပထမပိုင်း)။. သာသနာရီးဦးစီးဌာန. {{cite book}}: Check date values in: |year= (help)
  20. ↑ Majhima Nikaya 18 Madhupindika Sutta: The Ball of Honey
  21. ↑ Sutta Nikaya 44.2 Anuradha Sutta: To Anuradha
  22. ↑ Sutta Nikaya 22.87 Vakkali Sutta: Vakkali
  23. ↑ Bhikkhu U Thittila. "The Meaning of Buddhism, Fundamental principles of the Theravada doctrine (1958)". The Atlantic.
  24. ↑ Dhammika, Shravasti (2005). The Buddha and His Disciples. Buddhist Publication Society. p. 16. ISBN 978-9552402807.
  25. ↑ Sangharakshita (1996). A Guide to the Buddhist Path. Windhorse Publications. p. 45. ISBN 978-1899579044.
  26. ↑ Peter Harvey, An Introduction to Buddhism: Teachings, History, and Practices. Cambridge University Press, 1990, p. 28
  27. ↑ Skilton, Andrew. A Concise History of Buddhism. 2004. pp. 64–65
  28. ↑ တိပိဋကဆရာတော် ဦးဝိစိတ္တဿရာဘိဝံသ (၁၉၈၁). နိုင်ငံတော် သာသန မဟာဗုဒ္ဓဝင် (ပဉ္စမတွဲ၊ ဒုတိယအကြိမ်)။. သာသနာရီးဦးစီးဌာန. pp. ၃၁၈-၃၂၀. {{cite book}}: Check date values in: |year= (help)
  29. ↑ Narada Thera (1 September 2017). Buddhism in a Nutshell. Pariyatti Publishing. ISBN 978-1-68172-064-7.
  30. ↑ Baruah, Bibhuti. Buddhist Sects and Sectarianism. က2008. p. 48.
  31. ↑ Sree Padma. Barber, Anthony W. Buddhism in the Krishna River Valley of Andhra. 2008. p. 56.
  32. ↑ Tanaka, Kenneth. The Dawn of Chinese Pure Land Buddhist Doctrine. 1990. p. 8
  33. ↑ Guang Xing. The Concept of the Buddha: Its Evolution from Early Buddhism to the Trikaya Theory. 2004. p. 53
  34. ↑ Sree Padma. Barber, Anthony W. Buddhism in the Krishna River Valley of Andhra. 2008. pp. 59–60
  35. ↑ John Marshall, A Guide to Sanchi, 1918 p.46ff (Public Domain text)
  36. ↑ ဝိနည်းပိဋကတ်၊ ပါရာဇိကဏ်ပါဠိတော် မြန်မာပြန်၊ ဝေရဉ္ဇရာမြို့၌ ဒုဗ္ဘိက္ခဘေး ဆိုက်ရောက်ခြင်း
  37. ↑ မဟာဝဂ်ပါဠိတော် မြန်မာပြန်၊ သာသနာရီးဦးစီးဌာန၊ ၁၉၉၂
  38. ↑ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ်ပါဠိတော် မြန်မာပြန်၊ ပဋိသမ္ဘိဒကထာ၊ သာသနာရီးဦးစီးဌာန၊ ၁၉၅၉
  39. ↑ "Cakkavatti Sutta: The Wheel-turning Emperor". Access To Insight.
  40. ↑ A textual and Historical Analysis of the Khuddaka Nikaya – Oliver Abeynayake Ph. D. , Colombo, First Edition – 1984, p. 113.
  41. ↑ Horner, IB, ed. (1975). The minor anthologies of the Pali canon. Volume III: Buddhavaṁsa (Chronicle of Buddhas) and Cariyāpiṭaka (Basket of Conduct). London: Pali Text Society. ISBN 0-86013-072-X.
  42. ↑ ပါဠိ-မြန်မာ အဘိဓာန်၊ ဟုတ်စိန်
  43. ↑ Silk 2019, p. 110-111.
  44. ↑ Basanta Bidari - 2004 Kapilavastu: the world of Siddhartha - Page 87
  45. ↑ Inscriptions of Asoka. New Edition by E. Hultzsch (in Sanskrit). 1925. p. 165.
  46. ↑ John S. Strong (2007). Relics of the Buddha. p. 130. ISBN 978-0691117645.
  47. ↑ Paranavitana, S. (Apr. - Jun., 1962). Rummindei Pillar Inscription of Asoka, Journal of the American Oriental Society, 82 (2), 163-167
  48. ↑ Weise, Kai; et al. (2013), The Sacred Garden of Lumbini – Perceptions of Buddha's Birthplace (PDF), Paris: UNESCO, pp. 47–48, archived from the original (PDF) on 2014-08-30
  49. ↑ Hultzsch, E. /1925). Inscriptions of Asoka. Oxford: Clarendon Press, pp. 164-165
  50. ↑ Hultzsch, E. (1925). Inscriptions of Asoka. Oxford: Clarendon Press, pp. 164-165
  51. ↑ "Part 3 - Bodhisatta-kicca (duties of a Bodhisatta), The Great Chronicle of Buddhas". Wisdom Library. in the Buddhāpadāna of the Apadāna,[3] a future Buddha aspires mentally to Buddhahood in the presence of innumerable Buddhas throughout incalculable aeons
  52. ↑ Morris, R, ed. (1882). "XXVII: List of the Buddhas". The Buddhavamsa. London: Pali Text Society. pp. 66–7.
  53. ↑ "Life of the Buddha: Dīpankara's Prediction of Enlightenment". The Huntington Archive - The Ohio State University. Archived from the original on 2014-08-08. Retrieved 2012-09-06. {{cite web}}: More than one of |accessdate= and |access-date= specified (help); More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (help)
  54. ↑ 54.0 54.1 Beal (1875), Beal S, Chapter III: Exciting to religious sentiment, pp. 10-17
  55. ↑ Barua, A (2008). Dīgha-Nikāya: romanize Pāli text with English translation. Vol. 2 (1st ed.). Delhi, India: New Bharatiya Book Corporation. p. 6. ISBN 978-81-8315-096-5.
  56. ↑ "Cakkavatti Sutta: The Wheel-turning Emperor". www.accesstoinsight.org.
  57. ↑ The Noble Mahāyāna Sūtra “The Teaching of Akṣayamati” Āryākṣayamatinirdeśanāmamahāyānasūtra. Toh 175 Degé Kangyur, vol. 60 (mdo sde, ma), folios 79.a–174.b. Translated by Jens Braarvig and David Welsh, University of Oslo under the patronage and supervision of 84000: Translating the Words of the Buddha. First published 2020. Current version v 1.0.9 (2021). https://read.84000.co/translation/toh175.html
  58. ↑ Nathaniel DeWitt Garson; Penetrating the Secret Essence Tantra: Context and Philosophy in the Mahayoga System of rNying-ma Tantra, page 43

Retrieved from "https://incubator.wikimedia.org/w/index.php?title=Wp/rki/ဗုဒ္ဓ&oldid=5959794"