Wp/rki/ဗီဇဗေဒ
ဗီဇဗေဒ (Genetics) ရေ ဂျီး (gene) ခေါ် ဗီဇတိ ဇာပိုင်လုပ်ဆောင်ကြပုံကို လိ့လာရေ ဇီဝဗေဒ ပညာရပ် တစ်ခုဖြစ်ရေ။ သက်ဟိတိရေ ၎င်းရို့ဧ ပုံပန်းသဏ္ဌာန်နန့် လက္ခဏာတိကို နောက်မျိုးဆက်ထံ ဗီဇတိမှတဆင့် လက်ဆင့်ကမ်းပီးလေ့ဟိရေ။ ဥပမာအားဖြင့် သားသမီးတိရေ မိဘတိထံမှ ဗီဇတိကို မျိုးရိုးဆက်ခံခရေကြောင့် ဆင်တူမှုတိဟိရေ။ ဗီဇဗေဒရေ ဇာပိုင်ရေ လက္ခဏာတိကို မျိုးရိုးဆက်ခံ ကြလဲ၊ မျိုးဆက်တစ်ခုမှ နောက်မျိုးဆက်သို့ ဇာပိုင် လက်ဆင့်ကမ်းပီးလဲ ဆိုရေကို လိ့လာခြင်းဖြစ်ရေ။
ဗီဇဗေဒတွင် သက်ဟိတိဧ အသွင်သဏ္ဌာန်ကို လက္ခဏာ (trait) ဟု ခေါ်ရေ။ လူတစ်ဦးတစ်ယောက်ဧ မျက်လုံး၊ အသားအရေနန့် ဆံပင်အရောင်၊ အရပ်အမောင်း စသည့် ပြင်ပလက္ခဏာတိမှာ မြင်သာထင်ရှားကေလည်း သွီးအမျိုးအစား စသည့် လက္ခဏာတိမှာမူ သာမန်မျက်စိဖြင့် မမြင်နိုင်ပေ။ ဗီဇမှတဆင့် အချို့ရေ လက္ခဏာတိကို မိဘတိထံမှ ဆက်ခံကတ်ရေ။ အရပ်မြင့်ပနာ ပိန်ရေ မိဘတိရေ အလားတူ အရပ်မြင့်ပနာ ပိန်ရေ သားသမီးတိကို မွေးဖွားလေ့ဟိရေ။ အခြား လက္ခာတိမှာ ဗီဇနန့် ပတ်ဝန်းကျင် အပြန်အလှန် တုံ့ပြန်မှုဧ ရလဒ်ဖြစ်ရေ။ ကလေးတစ်ဦးရေ အရပ်မြင့်သည့် ဗီဇကို လက်ခံခရေ ဆိုဦးတော့ လူပျို/အပျိုပေါက် အရွယ်တွင် အဟာရဓာတ် ပြည့်ပြည့်ဝဝ မရဟိလျင်လည်း ၎င်းရေ အရပ်ပုသူ တစ်ဦးဖြစ်နိုင်ရေ။ လက္ခဏာတစ်ရပ် ဖြစ်ပေါ်လာစီရန် ဗီဇနန့် ပတ်ဝန်းကျင် တုံ့ပြန်မှုမှာ ရူပ်ထွီးပွေလှီလှရေ။ ကင်ဆာ သို့မဟုတ် နှလုံးရောဂါဖြင့် သေဆုံးနိုင်သည့် အလားအလာမှာ လူတစ်ဦးတစ်ယောက်ဧ ဗီဇနန့် နီထိုင်စားရေက်မှုပေါ်တွင် မူတည်ရေ။
ဗီဇကို ဒီအန်အေ (DNA) ခေါ် ရှည်လျားသည့် မော်လီကျူးတိဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားရေ။ ဒီအန်အေတွင် စီစဉ်တကျ စီတန်းတွယ်ဆက်ထားသည့် နျူကလီယိုတိုဒ် (nucleotide) တိပါဝင်ရေ။ ယင်းအစီအစဉ်တိရေ ဗီဇအချက်အလက်တိကို သယ်ဆောင်ထားရေ။ ဝါကျတစ်ကြောင်းတွင် ပါဝင်သည့် စာလုံး အစီအစဉ်တိ ကဲ့သို့ဖြစ်ရေ။ ဒီအန်အေတွင် အချက်အလက်တိကို ဗီဇသင်္ကေတ (genetic code) တိဖြင့် သိမ်းဆည်းထားပြီး ထိုသင်္ကေတတိကို ဖတ်ယူ ဘာသာပြန်နိုင်ရေ။ ယင်းအချက်အလက်တိတွင် သက်ဟိတိ ဇာပိုင်ဖွဲ့စည်းလုပ်ဆောင်ရဖို့ဆိုရေ ညွှန်ကြားချက်တိ ပါဝင်ရေ။
သတ်မှတ်ထားသည့် ဗီဇတစ်ခုအတွင်း ပါဝင်သည့် အချက်အလက်တိသည့် သက်ဟိတစ်ခုနန့် တစ်ခုအကြား အမြဲတစေ တထပ်တည်း မဟုတ်ပေ။ ဥပမာ လူနှစ်ဦးတွင် တူညီသည့် ဗီဇတိ ပါဟိရေ ဆိုဦးတော့ ယင်းဗီဇတိဧ လုပ်ဆောင်မှု တထပ်တည်း ဖြစ်ချင်မှ ဖြစ်မည်။ ဗီဇတစ်ခုဧ သူမတူသည့် ယူနစ်တစ်ခုကို အယ်လီ (allele) ဟု ခေါ်ရေ။ ဥပမာအားဖြင့် အမွေးအမှင်တိဧ အရောင်ကို သတ်မှတ်ပီးသည့် ဗီဇဧ အယ်လီတစ်ခုရေ ခန္ဓာကိုယ်အား pigment ခေါ် ဆိုးဆီးတိ အမြောက်အမြား စစ်ထုတ်ရန် ညွှန်ကြားပီးပနာ အနက်ရောင် ဖြစ်စီနိုင်ရေ။ တခြားတဖက်တွင် ထိုဗီဇမှပဲ အခြားအယ်လီမှ တိကျသည့် ညွှန်ကြားချက် မပီးနိုင်ပနာ အဖြူရောင် ဖြစ်စီနိုင်ရေ။ မြူတေးသျှင်း (Mutation) ဆိုရေမှာ ဗီဇသင်္ကေတတိ ကျပန်း ပြောင်းလဲခြင်းဖြစ်ပြီး အယ်လီ အသစ်တိကို ဖန်တီးနိုင်ရေ။ မြူတေးသျှင်းမှလည်း လက္ခဏာအသစ်တိ ပေါ်ထွန်းလာနိုင်ရေ။ ဒေပိုင် လက္ခဏာအသစ် ပေါ်ထွန်းခြင်းစွာလည်း သက်ဟိတိ ဆင့်ကဲပြောင်းလဲခြင်း (evolution) ဖြစ်စဉ်တွင် အရီးပါသည့် အချက်ဖြစ်ရေ။
ဗီဇတိ အလုပ်လုပ်ပုံ[edit | edit source]
ပရိုတိန်းဖွဲ့စည်းခြင်း[edit | edit source]
ဗီဇတိဧ လုပ်ငန်းတာဝန်တစ်ရပ်မှာ ဆဲလ်အတွင်း ပရိုတိန်းဖွဲ့စည်းရာ၌ လိုအပ်သည့် အချက်အလက်တိ ပံ့ပိုးပီးရန်ဖြစ်ရေ။[1] ဆဲလ်တိရေ သက်ဟိတိဧ အသေးငယ်ဆုံး အခြီခံ အစိတ်အပိုင်းဖြစ်ရေ။ လူသားတစ်ဦးတွင် ဆဲလ်အရီအတွက်ပေါင်း ၁၀၀ ထြီလျံခန့် ဟိရေ။ အသေးငယ်ဆုံး သက်ဟိဖြစ်သည့် ဗက်တီးရီးယားတိတွင် ဆဲလ် တစ်ခုသာဟိရေ။ ဆဲလ်တိရေ အသေးစား စက်ရုံတစ်ရုံနန့် ဆင်တူပြီး ဆဲလ်တိ ကွဲထွက်ရာတွင် ထပ်တူညီမျှသည့် ဆဲလ်တစ်ခုကို ထုတ်ပီးနိုင်စွမ်းဟိရေ။ ဆဲလ်တိတွင် လုပ်ငန်းတာဝန်တိကို ရိုးစင်းစွာ ခွဲဝေထားရေ။ ဗီဇတိက ညွှန်ကြားချက် ပီးပြီး ပရိုတိန်းတိက ယင်းညွှန်ကြားချက်တိအများုင်း ဆဲလ်ကွဲထွက်ခြင်း၊ အပျက်အစီးတိအား ပြင်ဆင်မွန်းမံခြင်း စသည့် လုပ်ငန်းတိကို ဆောင်ရွက်ရေ။[2] ပရိုတိန်းတစ်မျိုးစီရေ အလုပ်တစ်မျိုးကိုသာ သီးသန့်လုပ်ဆောင်ရေ။ ထိုကြောင့် ဆဲလ်တိတွင် လုပ်ငန်းအသစ် လုပ်ဆောင်ရန် လိုအပ်ပါက ပရိုတိန်းအသစ်တိကို ထုတ်လုပ်ရေ။ အလားတူပဲ ဆဲလ်တိက လုပ်ငန်းတိအား အလျင်အမြန် သို့မဟုတ် နွေးကွေးစွာ လုပ်ဆောင်ရန် လိုအပ်မှုကို မူတည်ကာ ပရိုတိန်း ပမာဏအား ပိုထုတ်နိုင်ရေ သို့မဟုတ် လျှော့ထုတ်နိုင်ရေ။ ဗီဇတိက ဆဲလ်တိကို ဇာ ပရိုတိန်းကို ဇာ ပမာဏဖြင့် ထုတ်လုပ်ရန် ညွှန်ကြားပီးရေ။
ပရိုတိန်းတိကို အမီနိုအက်ဆစ် (amino acid) အမျိုး ၂၀ ဖြင့် ဖွဲ့စည်းရေ။ ထိုအမိုင်နိုအက်ဆစ် တန်းရှည်ကြီးရေ ချည်လုံးတစ်ခုအသွင်သို့ လုံးထွီးလားရေ။ ပရိုတိန်းဧ လုံးထွီးပုံကို အမိုင်နိုအက်ဆစ် စီတန်းပုံပေါ် မူတည်ပြီး ယင်းပရိုတိန်းဧ လုပ်ငန်းတာဝန်ကို သတ်မှတ်ပီးရေ။ [2] ဥပမာအားဖြင့် ပရိုတိန်းအချို့ဧ မျက်နှာပြင်မှာ အခြား မော်လီကျူးတိနန့် တင်းတင်းကျပ်ကျပ် တွယ်ကပ်နိုင်သည့် အသွင်သဏ္ဌာန်ဟိရေ။ အချို့ ပရိုတိန်းတိမှာ အခြားမော်လီကျူးတိကို ပြောင်းလဲ (ဖြိုခွဲခြင်း သို့မဟုတ် ပေါင်းစပ်ခြင်း) နိုင်သည့် အင်ဇိုင်းတိ ဖြစ်ရေ။[3]
ကိုးကား[edit | edit source]
- ↑ University of Utah Genetics Learning Center animated tour of the basics of genetics. Howstuffworks.com. Archived from the original (web resource) on 10 February 2008. Retrieved 2008-01-24.
- ↑ 2.0 2.1 The Structures of Life Archived 7 June 2014 at the Wayback Machine. National Institute of General Medical Sciences, Accessed 20th May 2008
- ↑ Enzymes HowStuffWorks, Accessed 20th May 2008