Wp/rki/ဖိအား

အလုံပိတ် ထည့်စရာအရာဝတ္ထုတစ်ခု (container) အတွင်း အမှုန်တိဧ လွင့်စဉ်ရိုက်ခတ်မှုမှ သက်ရောက်ရေ ဖိအားတစ်ရပ်အား ပြသသည့်ပုံ။

ဖိအား (lang-en|Pressure) (သင်္ကေတ : p or P) ဆိုရေမှာ အခြေခံသတ်မှတ်ထားရေ အကျယ်အဝန်း (သို့) ယူနစ်ဧရိယာ တစ်ခု (unit area) ဧ မျက်နှာပြင်အပေါ်သို့ ထောင့်မှန်ကျ သက်ရောက်သည့် အား (Force)တစ်ရပ်ဖြစ်၍ ထိုအားရေ အဆိုပါမျက်နှာပြင်ပေါ်သို့ ညီညီမျှမျှလည်းသက်ရောက်ရေ။ Gauge (gage) pressure The preferred spelling varies by country and even by industry. Further, both spellings are often used within a particular industry or country. Industries in British English-speaking countries typically use the "gauge" spelling. ဆိုရေမှာ ပတ်ဝန်းကျင်(လီထု)ဖိအားနန့် နှိုင်းယှဉ်ရသည့် ဖိအားတစ်မျိုးဖြစ်ရေ။

မန်နိုမီတာဧ ပိုက်ပြွန်ထဲက ငွေ့ရည်(fluid)ဧ အမြင့်ပမာဏခြားနားခြင်းရေ ဖိအားခြားနားခြင်းနန့် အချိုးကျရေ။: $h={\frac {P_{a}-P_{o}}{g\rho }}$

မြောက်မြားစွာရေ တိုင်းတာစနစ် (units) တိအား ဖိအားကို ဖော်ပြရန်အတွက်အသုံးပြုကတ်ရေ။ ဒေတိုင်းတာစနစ်တချို့ရေ အားတစ်ရပ်(a unit of force)ကို သတ်မှတ်အကျယ်အဝန်းတစ်ခု (a unit of area)ဖြင့် စားခြင်းမှ ရဟိရေ။ ၎င်းရီု့မှာ နိုင်ငံတကာ ဖိအားတိုင်းတာစနစ် (International System of Units - သင်္ကေတ: SI )မှဆင်းသက်လာရေ ပါစကယ်(pascal -သင်္ကေတ Pa)ဆိုရေမှာ တစ်မီတာအကျယ်အဝန်း(square metre)တွင် တစ်နယူတန်(newton)အားဟိရေဟုဆိုလိုပေရေ။ သင်္ကေတအနီဖြင့် (N/m²) ဖြစ်ရေ။ အလားတူစွာ တစ်လက်မအကျယ်အဝန်းတွင် အားတစ်ပေါင်ဟိရေဟု ဆိုရေ တိုင်းတာမှုစနစ်မှာ ရှေးသုံးဗြိတိသျှတိုင်းတာမှုပုံစံ(imperial) နန့် အမေရိက ထုံးတမ်းစဉ်လာတိုင်းတာမှုစနစ်(US customary) ရီု့ဖြစ်ကတ်ရေ။ ဖိအားကို လီထုဖိအားစံ (standard atmospheric pressure)ဖြင့်လည်းဖော်ပြတတ်ကတ်ရာ လီထုဖိအား(atmosphere - သင်္ကေတ: atm)ရေ လီထုဖိအားစံနန့်ညီပေရေ။ တော်(torr) ရေ frac|760 ဟု အဓိပ္ပာယ်သတ်မှတ်နိုင်ရေ။ မန်နိုမီတာ(Manometer) ဖိအားတိုင်းကိရိယာဧ အခြေခံယူနစ် (တိုင်းတာစနစ်)ဖြစ်ရေ ရေဧ... စင်တီမီတာ၊ မာကျူရီဧ... မီလီမီတာ နန့် မာကျူရီဧ... လက်မ ဆိုရေကား ဖိအားတိုင်းကိရိယာ မန်နိုမီတာဧ ပိုက်ပြွန်ထဲက အရည် (သို့) အငွေ့တစ်ခုဧ အမြင့်ပမာဏကိုဆိုလိုရေ။ ထို့ကြောင့် စင်တီမီတာ၊ လက်မ စရေဖြင့် တိုင်းတာမှုကို ပြသရေ။

အဓိပ္ပာယ်ဖွင့်ဆိုချက်

ဖိအား ဆိုရေမှာ အရာဝတ္ထုတစ်ခုဧ တစ်ယူနစ်ဧရိယာဟိ မျက်နှာပြင်ပေါ်သို့ ထောင့်မှန်ကျ သက်ရောက်ရေ အားပမာဏ ဖြစ်ရေ။ ဖိအားအတွက် သင်္ကေတမှာ p or P ဖြစ်ရေ။ အိုင်းယူးပတ်ခ် (IUPAC) ခေါ်တွင်ရေ အသုံးချဓာတုဗေဒ နိုင်ငံတကာသမဂ္ဂအဖွဲ့က တရားဝင်လမ်းညွှန်ထားမှုတွင် p အက္ခရာ အသေးစကားလုံးဖြစ်ရေ။ ယကေလည်းရေ P အက္ခရာ အကြီးစကားလုံးဖြင့် ကျယ်ပြန့်စွာ အသုံးပြုကတ်ရေ။ အက္ခရာ အကြီး၊ အသေး ရေ အသုံးချရေနယ်ပယ်အပေါ်တွင်ကေလည်းကောင်း၊ တွက်ချက်လုပ်ကိုင်ရာတွင် ပုံစံတူနိုင်သည့် သင်္ကေတတိဖြစ်ရေ စွမ်းအား(power) နန့် အဟုန်(momentum) ပါဟိခြင်း၊ မဟိခြင်း အပေါ်တွင်လည်းကောင်း၊ အရီးအသားဟန်အပေါ်တွင်လည်းကောင်း မူတည်ရေ။

ပုံသေနည်း

Conjugate variables (thermodynamics)

သင်္ချာပုံစံမှာ :

$p={\frac {F}{A}},$

where:

$p$ ရေ ဖိအား ဖြစ်၍

$F$ ရေ ထောင့်မှန်ကျရေ အားဧ ပမာဏဖြစ်ကာ

$A$ ရေ ထိတွေ့နီရေ မျက်နှာပြင်ဧ အကျယ်(ဧရိယာ) ဖြစ်ရေ

ဖိအားရေ စကေလာတန်ဖိုး(scalar quantity)စကေလာ(scalar) ဆိုရေမှာ ပမာဏသာဟိ၍ လားရာ(direction)မပါရေ တန်ဖိုးတစ်ရပ်ဖြစ်ရေ}} ဖြစ်ရေ။ ဖိအားရေ မျက်နှာပြင်တစ်ခုအပေါ်သို့ ထောင့်မှန်ကျသက်ရောက်ရေအား(normal force)နန့် ဗက်တာဧရိယာအစိတ်အပိုင်း(vector area element) ကို ဆက်စပ်ပီးရေ။ ဖိအားရေ ပမာဏသာဟိသည့်(လားရာမဟိ) အချိုးကျကိန်းသေဖြစ်ပြီး ထောင့်မှန်ကျဗက်တာနှစ်ခု(normal vectors - ထောင့်မှန်ကျအား နန့် ထောင့်မှန်ကျဧရိယာဗက်တာ) ကိုဆက်စပ်ပီးရေ။ ဗက်တာ(vector) ဆိုရေမှာ ပမာဏ(magnitude)နန့် လားရာ(direction)နှစ်ခုလုံးဟိရေ တန်ဖိုးတစ်ရပ်ဖြစ်ရေ

သင်္ချာပုံစံအားဖြင့် :

$d\mathbf {F} _{n}=-p\,d\mathbf {A} =-p\,\mathbf {n} \,dA.$

အား ရေ မျက်နှာပြင်သို့ သက်ရောက်၍ ထောင့်မှန်ကျဗက်တာရေ မျက်နှာပြင်မှ ဆန့်ကျင်ရာကို ပြသသည့်အချက်မှ အနှုတ်သင်္ကေတဖြစ်ပေါ်လာရေ။ အထက်ပါ ညီမျှခြင်းတွင် ငွေ့ရည်(fluid)နန့်ထိတွေ့ရေ မျက်နှာပြင်S တိုင်းအတွက် ထိုမျက်နှာပြင်ပေါ်သို့ ငွေ့ရည်မှ သက်ရောက်ရေ စုစုပေါင်းအားရေ မျက်နှာပြင်S အပေါ်ဟိ အနုစိတ်မျက်နှာပြင်လေးတိ ပေါင်းစည်းလားခြင်းဖြစ်ရေ။

ဖိအားတွင် ဒေပိုင်၊ ထိုသို့ လားရာဟိရေဟု ဖော်ပြခြင်းရေ မမှန်ကန်။ ပမာဏသာဟိရေ ညွှန်ရာအရပ် လားရာ မဟိပေ။ အထက်၌ ဆက်စပ်ပြရေ အားတစ်ရပ်၌ လားရာဟိရေ။ ယကေလည်းရေ ဖိအား၌ကားမဟိပါ။ မျက်နှာပြင်ဧ တည်နီရာအနီအထားကို ပြောင်းလဲကေ ထောင့်မှန်ကျသက်ရောက်ရေ အားရေလည်း ထိုနည်းတူစွာပြောင်းလဲလားမည်။ သို့ရာတွင်ဖိအားမှာ မပြောင်းလဲဘဲ အတူတူဖြစ်နီမည်ဖြစ်ရေ။

(အရာဝတ္ထုတစ်ခုဧ) ဘေးမျက်နှာပြင်(solid boundaries) (သို့) အမှတ်နီရာတိုင်းဟိ ဖြတ်ပိုင်းတိ(sections)အပေါ်တွင် ထောင့်မှန်ကျတည်ဟိရေ ငွေ့ရည်တစ်ခုဧ မျက်နှာပြင် (သို့) ဖြတ်ပိုင်းတိအပေါ်သို့ ဖိအားရေ မျှဝေသက်ရောက်ရေ။ ဖိအားရေ သာမိုဒိုင်းနမစ်တွင် အခြေခံပမာဏတန်ဖိုး(parameter)တစ်ခုဖြစ်၍ သာမိုဒိုင်းနမစ်ဟိ ထုထည်နန့် ပြောင်းပြန်အချိုးကျရေ။

တိုင်းတာမှုပုံစံ

Mercury column

ဖိအားအတွက် နိုင်ငံတကာ တိုင်းတာစနစ် (International System of Units - သင်္ကေတ: SI )ရေ ပါစကယ်လ် (Pascal - သင်္ကေတ : Pa)ရေ တစ်မီတာအကျယ်(square metre)၌ တစ်နယူတန်အား (newton)ဖြစ်ရေ။ (N/m², or kg·m⁻¹·s⁻²). တိုင်းတာမှုအတွက် ဒေအမည်ဝေါဟာရကို ၁၉၇၁တွင် ထည့်သွင်းခကတ်ရေ။ ယခင်က SI ယူနစ်အတွက် N/m² ဟူ၍ရိုးသျှင်းစွာပြသခရေ။

အခြားတိုင်းတာမှုပုံစံတိဖြစ်ရေ (တစ်လက်မစတုရန်းအကျယ်တွင် သက်ရောက်ရေ ပေါင် - Ibf/in²) နန့် ဘား(bar) ရီု့ကိုလည်း အသုံးတိကတ်ရေ။ စင်တီမီတာ-ဂရန်-စက္ကန့် စနစ် (Centimetre–gram–second - CGS) ၌ ဖိအားတိုင်းတာမှုပုံစံရေ ဘားရီ (barye - သင်္ကေတ: Ba)ဖြစ်ကာ 1 dyn·cm⁻², (သို့) 0.1 Pa နန့်ညီမျှရေ။ ဖိအားကို ရံဖန်ရံခါ၌ တစ်စတုရန်းစင်တီမီတာတွင်ဟိရေ ဂရမ်အား (သို့) ကီလိုဂရမ်အား ဖြင့်လည်းဖော်ပြတတ်ကတ်ရေ။ (g/cm² or kg/cm²) ပေါင် lb တွင် တွဲစပ်ရီးရေ 'f' သင်္ကေတမပါဘဲ 'g'၊ 'kg' ဖြင့်သာဖော်ပြရေ။ အားဧ သင်္ကေတတိဖြစ်ကတ်ရေ ကီလိုဂရမ်၊ ဂရမ်၊ ကီလိုဂရမ်-အား၊ ဂရမ်-အား တိကို SI စနစ်တွင် မသုံးရန် သျှင်းလင်းစွာတားမြစ်ထားရေ။ technical atmosphere စနစ် (သင်္ကေတ : at)ရေ 1 kgf/cm² (98.0665 kPa, (သို့) 14.223 psi) ဖြစ်ရေ။

ဖိအားသက်ရောက်နီသည့် (ဖွဲ့စည်း)စနစ်(system) တစ်ခုတွင် ၎င်းဧပတ်ဝန်းကျင်တိ၌ အလုပ်ဆောင်ရွက်နိုင်သည့် စွမ်းရည်အလားအလာ(potential)ဟိနီရေ။ ထို့ကြောင့် ဖိအားရေ ယူနစ်ထုထည်တစ်ခုတွင် သိုလှောင်ထားရေ အတည်စွမ်းအင်(potential energy) ဧ အတိုင်းအတာပုံစံလည်းဖြစ်ရေ။ စွမ်းအင်သိပ်ရီးမှုနန့် သက်ဆိုင်ပြီး ဒေပိုင်ဖော်ပြနိုင်ရေ။ တစ်မီတာထုထည်၌ဟိရေ ဂျူးလ် (joule) (J/m³၊ Pa နန့် ညီမျှရေ။)

သင်္ချာပုံစံမှာ : $p={\frac {F\times {\text{distance}}}{A\times {\text{distance}}}}={\frac {\text{work}}{\text{volume}}}={\frac {\text{energy (J)}}{{\text{volume }}({\text{m}}^{3})}}.$

မိုးလီဝသပညာသျှင် အချို့က လီထုဖိအားကို (hectopascal - hPa)ဖြင့်ပြရန်နှစ်သက်ကတ်၍ ရှေးယခင် ယူနစ်ဟောင်း (millibar - mbar)နန့် တူညီရေ။ တခြားနယ်ပယ်တိ၌ (kilopascals - kPa) ဖြင့်လည်းပြတတ်ကတ်ရေ။ ရှေ့ဆက် hectoကို သိပ်မသုံးကတ်ချေ။ မာကျူရီ လက်မ ကို အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၌ ယခုထိတိုင်သုံးစွဲလျက် ဟိရေ။ အဏ္ဏဝါဗေဒပညာသျှင်တိက (decibar - dbar)ဖြင့် ရေအောက်ဖိအားကိုတိုင်းတာကတ်ရေ။ ဇာကြောင့်ဆိုကေ ဖိအားရေ သမုဒ္ဒရာရေအောက်၌ တစ်မီတာအနက်ရောက်တိုင်း တစ် decibarဘား (အနီးစပ်ဆုံး)တက်လာရေကြောင့်ဖြစ်ရေ။

လီထုဖိအားစံ - atm မှာ အတည်ပြုကိန်းသေတစ်ခုဖြစ်ဧ။ ကမ္ဘာ့ပျမ်းမျှပင်လယ်ရေမျက်နှာပြင်ဟိ စံလီထုဖိအားနန့်ညီမျှရေ။ တန်ဖိုးမှာ val|101325|u=Paဖြစ်ဧ။ 

ဖိအားတိုင်းကိရိယာ မန်နိုမီတာတစ်ခုတွင် ပြွန်အတွင်းဟိ အရည်ထုကို ရွေ့ရှားစေရေ စွမ်းရည်တစ်ခုအဖြစ် ပုံမှန်အားဖြင့် တိုင်းတာကတ်ရေကြောင့် ဖိအားတိကို ထိုပြွန်အတွင်းဟိ အရည်တစ်မျိုးဧ အနိမ့်အမြင့် အနီအထားဖြင့်ဖော်ပြကတ်ရေ။ ဥပမာ ။ ။ ရေဧ... စင်တီမီတာ၊ မာကျူရီဧ... မီလီမီတာ၊ မာကျူရီဧ... လက်မ စသဖြင့်ဒေပိုင်ဖော်ပြကတ်ရေ။ ရွေးချယ်ရေ အရည်မှာ တိရေအားဖြင့် ရေ နန့် မာကျူရီရီု့ဖြစ်ကတ်၍ ရေရေ အဆိပ်အတောက်ကင်းစင်ကာ အလွယ်တကူရဟိပြီး မာကျူရီမှာ သိပ်ရီးဆမြင့်မားသဖြင့် ပြွန်ချောင်းအတိုဖြင့် လုံလောက်ရေ။ (မန်နိုမီတာ အသေးပုံစံဖြင့်လုံလောက်ရေ) ပြွန်အတွင်း အရည်ဧအမြင့် h နန့် သိပ်ရီးဆ ρ (ရို) က သက်ရောက်ရေ ဖိအားကို အရည်တွင်သုံးရေ ဖိအားညီမျှခြင်းဖြင့် ဖော်ပြရေ။ nowrap|1=p = ρgh, ဒေ၌ g ရေ 'ကမ္ဘာမြေဆွဲအား အဟိန်'ဖြစ်ဧ။ ငွေ့ရည်တစ်ခုဧ သိပ်ရီးဆနန့် ထိုနီရာ၌ဟိရေ ကမ္ဘာမြေဆွဲအား ရီု့ရေ နီရာကွာခြားမှုတွင်မူတည်ပြီး ဖတ်ရှုရာ၌ ကွဲပြားနိုင်ရေ။ ထို့ကြောင့် ငွေ့ရည်တစ်ခုဧ... အမြင့်ရေ ဖိအားကို တိတိကျကျ ပီးနိုင်ခြင်းမဟိပါ။ ဂနိခေတ်တွင် မာကျူရီ စင်တီမီတာ၊ လက်မဆိုရာ၌ ထိုယူနစ်တိရေ တည်ဆောက်ထားရေ လက်တွိ့မာကျူရီပြွန်အပေါ်အခြေခံရေမဟုတ်ဘဲ SIယူနစ်မှ လာရေ တိကျသည့် ဖော်ပြချက်တိသာဖြစ်ရေ။ မာကျူရီ တစ်မီလီမီတာရေ အနီးစပ်ဆုံး ယူနစ် တော်(torr)တစ်ခုနန့် ညီရေ။ ရေအခြေခံယူနစ်တိရေ ရေဧ သိပ်ရီးဆတွင်မူတည်၍ တိတိကျကျဖော်ပြချက်ထက်စာကေ တိုင်းတာရဟိရေ တန်ဖိုူတစ်ရပ်ဖြစ်ရေ။ ယခုဖော်ပြရေ မန်နိုမီတာလာ ယူနစ်တိကို နယ်ပယ်မြောက်မြားစွာ၌ ကြုံတွေ့နိုင်ရေ။ သွေးဖိအားကို ကမ္ဘာအနှံ့အပြား၌ မာကျူရီ မီလီမီတာဖြင့်တိုင်းတာကတ်ဧ။ အဆုတ်ဖိအားကို ယခုထိတိုင် ရေစင်တီမီတာဖြင့်တိုင်းတာမှု တိကတ်ရေ။

ရေငုတ်သမားတိရေ ပင်လယ်ရေဖိအားတိုင်းတာကိရိယာကိုသုံးရာ၌ နှစ်မျိုးဟိရေ။ တစ်ခုမှာ ပင်လယ်ရေမီတာ ယူနစ်(metre sea water - msw or MSW) ဖြင့်ပြ၍ နောက်တစ်ခုမှာ ပင်လယ်ရေပေ ယူနစ်(foot sea water - fsw or FSW)ဖြင့်ပြရေ။ နှစ်ခုစလုံးရေ diving chamber နန့် personal decompression computers၌ ဖိအားထိတွေ့မှုအတွက် စံအဖြစ်သုံးရေ ဖိအားတိုင်းကိရိယာတိလည်းဖြစ်ကတ်ရေ။ ပင်လယ်ရေတစ်မီတာ(msw)ကို 0.1 bar (= 100000 Pa = 10000 Pa) ဟုအဓိပ္ပာယ်သတ်မှတ်ဖော်ပြနိုင်၍ မျဉ်းဖြောင့်တစ်မီတာ အနက်နန့် မတူညီပါ။ 33.066 fsw = 1 atm (1 atm = 101325 Pa / 33.066 = 3064.326 Pa).

မီတာ(msw)မှ ပေ(fsw)သို့ တန်ဖိုးပြောင်းလဲရာတွင် အလျှားတန်ဖိုးပြောင်လဲခြင်း တန်ဖိုးနှစ်ခုမတူညီရေကို သတိပြုပါ။ 10 msw = 32.6336 fsw, while 10 m = 32.8083 ft.

Gauge(gage) pressure Gauge(gage) pressureဆိုရေမှာ လီထုဖိအားကို ထည့်သွင်းစဉ်းစားခြင်းမရှရေ ဖိအားဖြစ်ရေ ကို တိရေအားဖြင့် နောက်ဆက်အက္ခရာ 'g' တပ်၍ ဖော်ပြကတ်ရေ။ ဥပမာ "kPag", "barg" or "psig"။ ပကတိဖိအား(absolute pressure) ကိုဖော်ပြရာ၌ အက္ခရာ 'a'နောက်တွင်ထား၍ ဖော်ပြရေ။ ဥပမာ "kPaa", "psia"။ ယကေလည်းရေလည်း စံစနစ်နန့် နည်းပညာ အမေရိကန်အမျိုးသားအဖွဲ့အစည်းက အတိုင်းအတာဂဏန်းယူနစ်တွင်ရီးမည့်အစား တိုင်းတာမှုကို ဖော်ညွှန်းရေ တန်ဖိုးတွင်ရီးရန်အကြံပြရေ။ ဥပမာ 1="p = 100 psig"ဟု ရီးမည့်အစား 1="p_g = 100 psi"ဟုရီးရန်ဖြစ်ရေ။

ဖိအားအခြေနီလိုက်ပြောင်းလဲမှု (Differential pressure) ကို "d" တွဲဆက်၍ ဖော်ပြနိုင်ရေ။ ဒေတိုင်းတာမှုပုံစံမှာ အဆို့သျှင်(valve)တစ်ခု အဖွင့်သလား ပိတ်သလား (သို့) sealing performanceကို စဉ်းစားရာတွင် အသုံးဝင်ရေ။

ယခုနန့် ယခင်၌ အသုံးတွင်ကျယ်ရေ ဖိအားတိုင်းတာမှုပုံစံတိမှာ :

• လီထုဖိအား (atm)
• မန်နိုမီတာ ယူနစ်တိ :
  • မာကျူရီဧ...မီလီမီတာ(torr)/စင်တီမီတာ/လက်မ/မိုက်ခရိုမီတာ(mTorr, micron)

centimetre, inch, millimetre (torr) and micrometre (mTorr, micron) of mercury,

• • anchor|H2Oပြွန်အတွင်း ရေဧအနိမ့်အမြင့်ကို မီလီမီတာ (mm |H|2|O), စင်တီမီတာ (cm chem|H|2|O), မီတာ, လက်မ, နန့် ပေ;
• ရှေးသုံးဗြိတိသျှတိုင်းတာမှုပုံစံ(imperial) နန့် အမေရိက ထုံးတမ်းစဉ်လာတိုင်းတာမှုစနစ်တိ :
  • kip, short ton-force, long ton-force, pound-force, ounce-force, နန့် poundal per square inch,
  • short ton-force နန့် long ton-force per square inch,
  • ရေအောက်ငုတ်ရာတွင်သုံးရေ fsw (ပင်လယ်ရေအနက်ပေ) , (decompressionနန့် ရေငုတ် ဖိအားထိတွေ့မှုနန့် အထူးသဖြင့် ဆက်စပ်ရေ။)
• SI မဟုတ်ရေ တိုင်းတာမှုပုံစံတိ :
  • bar, decibar, millibar,
    • ရေအောက်ငုတ်ရာတွင်သုံးရေ msw (ပင်လယ်ရေအနက်မီတာ), (decompressionနန့် ရေငုတ် ဖိအားထိတွေ့မှုနန့် အထူးသဖြင့် ဆက်စပ်ရေ။)
  • kilogram-force, or kilopond, per square centimetre (echnical atmosphere),
  • gram-force and tonne-force (metric ton-force) per square centimetre,
  • barye (dyne per square centimetre),
  • kilogram-force and tonne-force per square metre,
  • sthene per square metre (pieze).