Wp/rki/ပံ့သကူသားစား တိရစ္ဆာန်
ပံ့သကူသားစား တိရစ္ဆာန်ဆိုစွာမှာ ၎င်းရို့ကိုယ်တိုင် အမဲလိုက်သတ်ဖြတ်ခြင်းကြောင့်မဟုတ်ဘဲ အကြောင်းကိစ္စတစ်ခုခုကြောင့် သေဆုံးလားရေ (သို့) အခြားသားရဲတိရစ္ဆာန်တိဧ အမဲလိုက်သတ်ဖြတ်မှုကြောင့် သေဆုံးလားရေ တိရစ္ဆာန်အသေကောင်တိကို အာဟာရအလို့ငှါမှီဝဲစားသုံးရေ သက်ဟိတိကိုဆိုလိုခြင်းဖြစ်ရေ။[1] ပံ့သကူသားစားခြင်းဆိုရေ ယေဘူယျအားဖြင့် သတ္တဝါအသေကောင်တိကို စားသုံးခြင်းကိုသာ ရည်ညွှန်းလေ့ဟိကေလည်း၊ ၎င်းရေ အသီးအရွက်စားခြင်းနန့်လည်း သက်ဆိုင်ရေ စားရေက်ခြင်းဆိုင်ရာ အပြုအမူတစ်ခုလည်းဖြစ်လီရေ။[2] တိရစ္ဆာန်အသေကောင်တိနန့် အပင်ထွက်ပစ္စည်းတိကို စားသုံးခြင်းဖြင့် ပံ့သကူသားစား တိရစ္ဆာန်တိရေ ဂေဟစနစ်တွင် အရီးကြီးရေအခန်းကဏ္ဍမှ ပါဝင်နီကတ်ရေ။ ဆွေးမြေ့စေခြင်းဖြင့် အာဟာရဖြိုခွဲပီးသည့် သက်ဟိတိနန့် ပုပ်သိုးဆွေးမြေ့နီရေ အရာတိကို အာဟာရအလို့ငှါ စားသုံးရေ သက်ဟိတိရေ ပံ့သကူသားစား တိရစ္ဆာန်တိ စားသုံးပြီးပနာ ကျန်ရစ်ခရေ အကြွင်းအကျန်တိကို စားသုံးခြင်းဖြင့် အစာကွင်းဆက် လုပ်ငန်းစဉ်တစ်ခုအား ပြီးမြောက်စေလီရေ။
ပံ့သကူသားစား တိရစ္ဆာန်တိရေ ပတ်ဝန်းကျင်ဟိ စားနပ်ရိက္ခာ အရင်းအမြစ်တိဧ အတက်အကျကို ကျော်လွှားရာတွင် ကူညီပီးရေ။[3] အသေကောင်အရွယ်အစား၊ ကျက်စားရာ ဒေသ၊ အပူချိန်နန့် ရာသီဥတု ပိုင် ဇီဝရပ်ဝန်းဆိုင်ရာ နန့် ဇီဝရပ်ဝန်းဆိုင်ရာ မဟုတ်ရေ အချက်နှစ်ခုစလုံးမှ ပံ့သကူသားစားခြင်း လုပ်ငန်းစဉ်နန့် နှုန်းထား အပေါ်သို့ သက်ရောက်မှုတိဟိဧ။ [4]
ကွဲပြားသည့် ပံ့သကူသားစား အမျိုးအစားတိ
[edit | edit source]_0.jpg)
စွမ်းအင်အလွန်အကျွံမသုံးစွဲရဘဲ အာဟာရရယူနိုင်သည့် အသေကောင်ကိုယှာဖွီရန်မှာ ခက်ခဲရေကြောင့် ပံ့သကူသားကိုနီပြီးကေ အဓိကစားသုံးရေ ကျောရိုးဟိသတ္တဝါဟူပနာ မဟိသလောက်ပင်ရှားပါးလီရေ။
လူသိတိရေ ပံ့သကူသားစားသည့် ကျောရိုးမဲ့သတ္တဝါ တိထဲတွင် အာဟာရအလို့ငှါ ပံ့သကူသားကို အဓိကစားသုံးသည့် မွေးရာပါ ပံ့သကူသားစား တိရစ္ဆာန်တိဖြစ်ရေ မြေတူး ပိုးတောင်မာတိနန့် ယင်ကောင်တိအပြင် အဝါစင်း နကျယ်ကောင်တိလည်းပါဝင်ရေ။ ယင်ကောင် ပိုးလောင်းတိရေ ရေချို ရေထု အောက်ခြီဟိ ပံ့သကူသား သက်ဟိ(အော်ဂဲနစ်)ပစ္စည်းတိကို အဓိကစားသုံးရေ ပံ့သကူသားစားတိဖြစ်ရေ။ ဥပမာအားဖြင့်၊ Tokunagayusurika akamusi ဆိုရေ ခြင်ပိုင်ပုံသဏ္ဍန်ဟိရေ ယင်ကောင်ငယ်တိရေ ရေကန်အောက်ခြီတွင် ပံ့သကူသားစားတိအဖြစ် သျှင်သန်နီထိုင်ကတ်ပြီး အရွယ်ရောက်သည့်အခါတွင်မူ အစာအာဟာရမှီဝဲခြင်းမဟိဘဲ ရက်သတ္တပတ်တဖဲ့ချေသာ သျှင်သန်ကြလီရေ(အရွယ်ရောက်သည့် ဘဝ ကာလအပိုင်းအခြားရေ မျိုးပွါးရန်အတွက်သာဖြစ်ရေကြောင့်)။
ပံ့သကူသားစား တိရစ္ဆာန်အများစုရေ အခြားရေနည်းလမ်းတိမှတဆင့် အထူးအတွက်နန့် အမဲလိုက်သတ်ဖြတ်ထားခြင်းမှတဆင့် ၎င်းရို့ဧ အစာအာဟာရ အများစုကို ရဟိကြခြင်းဖြစ်ရေ။ ဟိုင်အီးနားတိနန့် ခွေးအတိပိုင်အစာရဟိရန် အခြားသားကောင်တိကို အမဲလိုက်လေ့ဟိကြသည့် ပုံမှန်အရွယ်အစားဟိရေ သားရဲတိရစ္ဆာန်တိရာမက ပံ့သကူသားစားခြင်းပြုလုပ်ခဲရေဟု မှတ်ထင်ရရေ အာဖရိက ခြင်္သေ့တိ၊ ကျားသစ်တိနန့် ဝံပုလွေ ပိုင်အရွယ်အစားကြီးမားသည့် သားရဲတိရစ္ဆာန်တိရေလည်း အခွင့်အလမ်းရဟိပါက ပံ့သကူသားစားလေ့ဟိကြလီရေ။ မူလအမဲလိုက်ထားသူ သားရဲတိရစ္ဆာန်တိကို အနိုင်ကျင့်ခြိမ်းခြီာက်ရန်အတွက် ၎င်းရို့ဧ အရွယ်အစားနန့် ရက်စက်ကြမ်းကြုတ်မှုတိကိုလည်း အသုံးပြုလေ့ဟိကတ်ရေ (သစ်ကျုတ်တိရေ ဒေအမှုကိစ္စမျိုးအပြုမူခံရဆုံးရေ သားရဲတိရစ္ဆာန်ဖြစ်ရေ)။ အင်းဆက်ပိုးကောင် အရွယ်အစားထက် ပိုကြီးမားရေ ပံ့သကူသားစား တိရစ္ဆာန်အားလုံးနီးပါးရေ သားရဲတိရစ္ဆာန်မုဆိုးတိဖြစ်ကတ်ပြီး အစာအာဟာရမှီဝဲစားသုံးရန် အသေကောင် လုံလောက်စွာမရဟိခပါက အမဲလိုက်ခြင်းအား လုပ်ဆောင်ကြမည်သာဖြစ်လီရေ။ တောခွေးတိနန့် ကျီးကန်းတိရေ ကားလမ်းတိပေါ်တွင် ကားဖြင့်တိုက်မိပနာ သေဆုံးလားရေ တိရစ္ဆာန်အသေကောင်တိကို စားသုံးပနာ များရေအားဖြင့် အဆုံးသတ်ပီးလေ့ဟိကတ်ရေ။
သေဆုံးလားရေ အပင် အစိတ်အပိုင်းတိကို စားသုံးရေ သတ္တဝါတိထဲတွင် မြက်ခင်းတိ၌ အသိုက်ဆောက်ပနာ စားသုံးရန်အလို့ငှါ ၎င်းအသိုက်ထဲသို့ အပင် အစိတ်အပိုင်းတိကို ယူဆောင်စုဆောင်းလေ့ဟိသည့် ခြ ပိုင် အင်းဆက်ပိုးကောင်တိလည်း အပါအဝင်ဖြစ်ဧ။
သမိုင်းမတင်မီခေတ်ကာလတိ၌ သျှင်သန်တည်ဟိခရေ ‘တိုင်ရန်နိုဆောရတ်စ် ရက်ဇ် (Tyrannosaurus Rex)’ ဟုနာမည်ရသည့် ဒိုင်နိုဆော သားရဲတစ်မျိုးရေ ထိုခေတ်အချိန်ကာလတိဧ ထိပ်တန်းသားရဲတိရစ္ဆာန်ဖြစ်နိုင်ပြီး ဟဒ္ဒါရိုဆောစ်၊ စီရတ်တော့ပ်ဆီယံ ပိုင် ဒိုင်နိုဆောတိကို အမဲလိုက်လေ့ဟိကာ ယင်းပိုင် အမဲလိုက်ခြင်းခံရရေ သားကောင်တိထဲ၌ အရွယ်ရောက်စ ဆော်ရိုပေါ့တိလည်း ပါဝင်နိုင်ရေဟု သိပ္ပံပညာသျှင်အများစုက ယူဆကြကေလည်း အချို့ရေ ကျွမ်းကျင်ပညာသျှင်တိကမူ ဒိုင်နိုဆောတိရေ ပံ့သကူသားစားတိနီပြီးကေဖြစ်ကြောင်း အကြံပြုကြလီရေ။[5] ၎င်း တိုင်ရန်နိုဆောရတ်စ်ဧ ထိပ်တန်းသားရဲတိရစ္ဆာန်ဖြစ်ခြင်း/ မဖြစ်ခြင်းဆိုရေ ကိစ္စရပ်အပေါ် ငြင်းခုံမှုရေ နိခါတကဗေဒပညာရပ်တွင် ကာလအရှည်ကြာဆုံး ဖြစ်ပွါးလျှက်ဟိရေ အငြင်းပွါးမှုတိထဲမှတစ်ခု ဖြစ်လီရေ။ သို့ပါကေလည်း လက်ဟိ၌ တိုင်ရန်နိုဆောရတ်စ် (Tyrannosaurus) ရေ အခွင့်ကောင်းယူတတ်ရေ အသားစားသတ္တဝါဖြစ်ပြီး အများစုမှာ သားရဲတိရစ္ဆာန်အဖြစ် အခြားတိရစ္ဆာန်တိကို အမဲလိုက်လေ့ဟိကေလည်း တတ်နိုင်သမျှ ပံ့သကူသားစားခြင်းကိုသာ ပြုလုပ်လေ့ဟိခကတ်ရေဟု ပညာသျှင်အများစုက သဘောတူလက်ခံခကတ်ပြီးဖြစ်လီရေ။[6][7]
ဂေဟဗေဒဆိုင်ရာ လုပ်ဆောင်မှု
[edit | edit source]ပံ့သကူသားစား တိရစ္ဆာန်တိရေ ဆွေးမြေ့နီရေသက်ဟိတိကို ဖယ်ရှားပီးခြင်းဖြင့် သဘာဝပတ်ဝန်းကျင် သန့်သျှင်းရီးကို လုပ်ဆောင်ပီးရေကြောင့် ဂေဟစနစ်တွင် အခြီခံကျရေ အခန်းကဏ္ဍမှပါဝင်နီကတ်လီရေ။[8][9]
ရောဂါဘယ ကူးစက်ခြင်း
[edit | edit source]ပံ့သကူသားစားမှုရေ တိရစ္ဆာန်တိအကြားတွင် ရောဂါဘယကူးစက်မှုအား တိုက်ရိုက်အဖြစ်ရော သွယ်ဝိုက်ပနာပါ ဖြစ်ပွါးစေနိုင်စွမ်းဟိရေ။[10] ရောဂါပိုးမွှားဟိသည့် ပံ့သကူသား အသေကောင်တိကို စားသုံးရေ တိရစ္ဆာန်တိရေ အချို့ရေ ရောဂါပိုးမွှားတိကို သယ်ဆောင်သူဖြစ်လာနိုင်ပြီး အကျိုးဆက်အနိန်နန့် ကိုယ်တိုင်ပါ ကူးစက်ခံရနိုင်ခြီဟိလာနိုင်လီရေ။[10] ဒေဖြစ်စဉ်ဧ သာဓကတစ်ခုမှာ ကူးစက်ခံထားရသည့် အသေကောင်တိကို စားသုံးရေ ပံ့သကူသားစားတိကြောင့် တီဘီရောဂါ ကူးစက်မှုနှုန်းတိုးလာခြင်းဖြစ်ရေ။[11] အလားတူဖြစ်စဉ် နောက်တစ်ခုမှာ ခွေးရူးပြန်ရောပိုး ကူးစက်ခံထားရသည့် လင်းနို့ အသေကောင် ပံ့သကူသားတိကို စားသုံးရေ မြောက်အမေရိကတိုက်မှ မြွေပါမျိုးစိတ် (Mephitis mephitis) တိကြောင့် အဆိုပါရောဂါပိုးကူးစက်မှုတိ တိုးပွါးလာခြင်းပင်ဖြစ်ရေ။
ခြိမ်းခြီာက်ခံနေရမှုတိ
[edit | edit source]ကမ္ဘာတဝှမ်းလုံးတွင်ဟိရေ ပံ့သကူသားစား တိရစ္ဆာန်အများစုရေ မျိုးသုဉ်းမှုအန္တရာယ်နန့် ရင်ဆိုင်ကြုံတွိ့နေရလျှက်ဟိကြဧ။ အထူးအတွက်နန့် လင်းတငှက်တိရေ လူသားတိဧ မယုံနိုင်လောက်အောင် နှိပ်စက်ညှဉ်းပန်းမှုနန့် ခြိမ်းခြီာက်မှုတိကို ရင်ဆိုင်ခရလီရေ။ ၂၀၀၆ ခုနှစ် ဒေသဆိုင်ရာအစိုးရတိဧ တားမြစ်ပိတ်ပင်ခြင်းမပြုမီတွင် တိရစ္ဆာန်ကုသဆီး Diclofenac ကြောင့် အာရှတိုက်တွင် ဂျစ်ပ် လင်းတတိ အကောင်ရေ အနည်းဆုံး ၉၅% ဆုံးရှုံးမှုကို ဖြစ်ပေါ်စေခလီရေ။ လူဦးရေ တိပြားလာခြင်း၊ လင်းတတိဧ အစားအစာ အရင်းအမြစ်တိကို လူသားတိမှ လွန်ကဲစွာ အမဲလိုက်ခြင်းနန့် တိရစ္ဆာန် မွေးမြူရီးစနစ်တိပြောင်းလဲမှုရို့ ကြောင့် အနောက်အာဖရိကဟိ လင်းတမျိုးစိတ်တိမှာ အကောင်ရေကျဆင်းလာကာ နေရပ်ဇာတိမြေဆုံးရှုံးခြင်းနန့် အစာရေစာ ပြတ်လပ်ခြင်းရို့ကို ဖြစ်ပေါ်စေလီရေ။ လူသားတိဧ ဖျော်ဖြေရီးတစ်ခုအနိန်နန့် အပျော်တမ်းအမဲလိုက်လေ့ဟိရေ တိရိစ္ဆာန်မျိုးစိတ်တိဧ အရီအတွက်တိုးပွါးလာစီရန် ၎င်းရို့ကိုအမဲလိုက်လေ့ဟိသည့် အချို့ရေ သားရဲတိရစ္ဆာန်တိကို အဆိပ်ခတ်ခြင်းရေ ဥရောပတွင် သမရိုးကျ အမဲလိုက်ခြင်းဆိုင်ရာ ဓလေ့တစ်ခုအဖြစ်ဟိနေဆဲဖြစ်ပြီး ယင်းပိုင်အဆိပ်ခပ်ခြင်းကြောင့် အဆိပ်သင့်ပနာ သေဆုံးလားရေ အသေကောင်တိကို စားသုံးသည့် လင်းတတိတွင်လည်း ထပ်ဆင့်ပနာ အဆိပ်သင့်ခြင်းကို ဖြစ်စီလီရေ။
လူသားတိအပေါ် ကောင်းကျိုးချမ်းသာဖြစ်စီမှုတိ
[edit | edit source]ကြီးစိုးရေ (သို့) အထွဋ်အထိပ် ပံ့သကူသားစားတိ ဟူပနာ လူသိတိသည့် စွမ်းဆောင်ရည်မြင့် ပံ့သကူသားစား တိရစ္ဆာန်တိရေ လူသားတိအပေါ် ကျန်းမာရီးဆိုင်ရာ အကျိုးကျေးဇူးတိ ပီးစွမ်းနိုင်စွမ်းဟိကတ်ရေ။ လင်းတတိပိုင်ကြီးစိုးရေ ပံ့သကူသားစား တိရစ္ဆာန် အကောင်ရေ တိုးပွါးလာခြင်းရေ ကြွက်ပိုင် အခွင့်ကောင်းယူတတ်သည့် အကောင်ငယ် ပံ့သကူသားစား အရီအတွက်အား ကျဆင်းစေနိုင်ဧ။[12] ထိုအကောင်ငယ် ပံ့သကူသားစား တိရစ္ဆာန်တိရေ တိရေအားဖြင့် ကူးစက်ရောဂါပိုးမွှားတိ သယ်ဆောင်ခြင်းနန့် ရောဂါဘယတိဖြစ်ပွါးစေခြင်းကို ဖြစ်စီနိုင်ကတ်ရေ။
လူသားတိအတွင်း၌
[edit | edit source]
၁၉၈၀ ခုနှစ်တိတွင် လူးဝစ် ဘင်ဖို့ဒ် (Lewis Binford) ဟုနာမည်ရရေ ရှေးဟောင်းသုတေသနပညာသျှင်တစ်ဦးက အစောပိုင်းခေတ်ကာလတိ၌ လူသားတိရေ အမဲလိုက်ခြင်းမှမဟုတ်ဘဲ ပံ့သကူသားစားခြင်းပိုင်အခြားရေနည်းလမ်းတိမှနေပနာလည်း အသားတိကို အဓိကရဟိခကြောင်း အဆိုပြုခဖူးရေ။[13] ၂၀၁၀ ခုနှစ်တွင် ဒန်းနစ် ဘရမ်ဘဲလ် (Dennis Bramble) နန့် ဒန်နီယယ် လိုင်ဘာမန် (Daniel Lieberman) ဆိုရေ ပညာသျှင်နှစ်ဦးကလည်း အစောပိုင်းကာလတိမှ အသားစားသည့် လူသား ဘိုးဘေးတိတွင် ပံ့သကူသား ယှာဖွီခြင်းနန့် အမဲလိုက်ခြင်းစွမ်းရည်ကို တိုးတက်လာစေသည့် ခရီးဝီးပြေးနိုင်ခြင်းပိုင် အမူအကျင့်တိပြောင်းလဲဖွံ့ဖြိုးလာမှုကြောင့် လူသားတိရေ အသေကောင် ပံ့သကူသားဟိရာ နီရာတိဆီသို့ ပိုပြီးကေလျင်မြန်စွာရောက်ဟိနိုင်စွမ်းဟိလာကြသည့်အပြင် တိရစ္ဆာန်တစ်ကောင်နောက်သို့လိုက်လံပနာ အမဲလိုက်ရာတွင်လည်း ဝီးကွာစွာ ပြေးလွှားရမှုကြောင့် အပူလွန်ကဲမှုနန့် မောပန်းမှုဖြစ်ပေါ်နီရေ ၎င်း သားကောင် တိရစ္ဆာန်အား သတ်ဖြတ်နိုင်ရန် သေချာရေ အကွာအဝီးသို့ နီးကပ်စွာ ရောက်ရေအထိ အမဲလိုက်နိုင်စွမ်းဟိလာကြခြင်းဖြစ်နိုင်ကြောင်း အဆိုပြုခကတ်ရေ။[14]
ဓာတ်ပုံတိ
[edit | edit source]-
ဆတ်ကျွဲ အသေကောင် ပံသကူသားအား စားသုံးနီကတ်ရေ လင်းတကျောဖြူတိ -
ငါးမန်းအသေကောင် ပံ့သကူသားစားနီရေ တောကျီးကန်း တစ်ကောင် -
ယဲလိုးစတုန်း အမျိုးသားဥယျာဉ် အနီးဟိ လမ္မာ တောင်ကြားဒေသ၌ ဆောင်းရာသီတွင် ဆတ် အသေကောင် ပံ့သကူသားကို စားသုံးနီရေ ကွိုင်းယုတ် တောခွေးတစ်ကောင် -
နာဝှယ် ဝေလငါး အသေကောင် ပံ့သကူသားစားနီရေ ဝင်ရိုးစွန်းဝက်ဝံတစ်ကောင်။ -
အခြားသားရဲတိ ကြွင်းကျန်ခသည့် ငါးအသေကို စားနီရေ အိုင်ဘစ်ဇာ ကင်းလိပ်ချော -
အသေကောင် အာဖရိကခရုကြီးပေါ်၌ အုံနီရေ ပုရွက်ဆိတ်အနီကောင်တိ။
_scavenging_a_narwhal_whale_(Monodon_monoceros)_carcass_-_journal.pone.0060797.g001-A.png)
_scavenging_on_fish_scraps_leftover_from_another_predator_-_journal.pone.0060797.g001-B.png)
_feeding_on_a_dead_African_giant_snail_(Achatina_fulica)_-_journal.pone.0060797.g001-F.png)
မှတ်စုတိ
[edit | edit source]ကိုးကား
[edit | edit source]- ↑ "Scavenging of dead invertebrates along an urbanisation gradient in Singapore" (2011-03-30). Insect Conservation and Diversity 5 (2): 138–145. doi:. ISSN 1752-458X.
- ↑ "Biomass transformation webs provide a unified approach to consumer–resource modelling" (2011). Ecology Letters 14 (2): 113–124. doi:. PMID 21199247.
- ↑ "First evidence of scavenging behaviour in the herbivorous lizard Uromastyx aegyptia microlepis" (July 2011). Journal of Arid Environments 75 (7): 671–673. doi:. ISSN 0140-1963. Bibcode: 2011JArEn..75..671C.
- ↑ "Abiotic and biotic factors modulate carrion fate and vertebrate scavenging communities" (September 2017). Ecology 98 (9): 2413–2424. doi:. ISSN 0012-9658.
- ↑ Switeck, Brian (April 13, 2012). "When Tyrannosaurus Chomped Sauropods". Archived 24 August 2013 at Archive.is
- ↑ Hutchinson, John (July 15, 2013). "Tyrannosaurus rex: predator or media hype?". What's in John's Freezer?.
- ↑ Kane (2016). "Body Size as a Driver of Scavenging in Theropod Dinosaurs".
- ↑ "Dropping dead: causes and consequences of vulture population declines worldwide" (16 December 2011). Annals of the New York Academy of Sciences 1249 (1): 57–71. doi:. ISSN 0077-8923. PMID 22175274. Bibcode: 2012NYASA1249...57O.
- ↑ "Carcass Type Affects Local Scavenger Guilds More than Habitat Connectivity" (2016-02-17). PLOS ONE 11 (2): e0147798. doi:. ISSN 1932-6203. PMID 26886299. Bibcode: 2016PLoSO..1147798O.
- ↑ 10.0 10.1 "Behaviours indicating cannibalistic necrophagy in ants are modulated by the perception of pathogen infection level" (October 2020). Scientific Reports 10 (17906). Nature Research. doi:. PMID 33087857. Bibcode: 2020NatSR..1017906M.
- ↑ "Consumption of Big Game Remains by Scavengers: A Potential Risk as Regards Disease Transmission in Central Spain" (2 March 2018). Frontiers in Veterinary Science 5. doi:. PMID 29552564.
- ↑ "The mesoscavenger release hypothesis and implications for ecosystem and human well-being" (in en) (2019). Ecology Letters 22 (9): 1340–1348. doi:. ISSN 1461-0248. PMID 31131976.
- ↑ "Human Ancestors: Changing Views of Their Behavior" . Elsevier. doi:.
- ↑ Template:Wp/rki/Cite conference