Wp/rki/ကြယ်တံခွန်
| |||
Comets – nucleus, coma and tail:
|
ကြယ်တံခွန်ဆိုရာ၌ (သင်္ကေတ: .svg){kind=small}
) တစ်ခါတစ်ရီရာ မြင်ရရေ မီးရှုးသဏ္ဌာန် အရောင်တန်းထွက်နေရေကြယ်ကို ဆိုလိုရေ။ ကောင်းကင်တန်ဆာရို့တွင် ကြယ်တံခွန်တိရေ အံ့ဩစရာ ကောင်းလီရေ။ ကြယ်တံခွန်ရို့ရေ ရုတ်တရက် ပေါ်လာတတ်ပနာ၊ ရက်တဖဲ့ချေကေလည်းကောင်း ရက်ပေါင်းများစွာကေလည်းကောင်း ကြာအောင် မြင်မြင်ထင်ထင် ဟိပြီးနောက်၊ နီမှဝီးရာသို့ ဆုတ်ခွာပျောက်ကွယ် လားတတ်ကတ်ရေ။ ရှေးအခါက ကြယ်တံခွန်နန့် စပ်လျဉ်းပနာ ယုံမှတ်မှုတိစွာ ဟိခဧ့။ များရေအားဖြင့် ကြယ်တံခွန်ပေါ်လာကေ ကပ်ဘေးတိ ဆိုက်ရောက်တတ်ရေဟု ယုံကြည်ခကတ်ရေ။
ဇာပိုင်ဖြစ်ပေါ်လာလဲ
[edit | edit source]ကြယ်တံခွန်ရေ ဇာချင့်တိပိုင် ဖြစ်ပေါ်လာပနာ၊ ဇာအရပ်သို့ ထွက်လားရေကို ဂုတိုင် သျှင်းလင်းစွာ မသိကတ်ရသိမ်းပါ။ ကြယ်တံခွန်ကို မှုန်မှီမှုန်မွှား သဏ္ဌာန်က စတင်ပနာ မြင်ရတတ်ရေ။ နီပါးသို့ ချဉ်းကပ်လာရေအခါတွင်မှ ဦးခေါင်း၊ ဦးခေါင်းဧ့ နျူးကလီးယပ်အပိုင်းနန့် အမြီးရို့ရေ ကွဲကွဲပြားပြား ပေါ်လွင်လာရေ။ ကြယ်တံခွန်ဧ့ ဦးခေါင်းတွင် နျူးကလီးယပ်အပိုင်းဖို့ ပိုပြီးကေထွန်းလင်းပနာ၊ ထိုအပိုင်းကို ကိုမားခေါ် မှုန်မွှားမွှားလင်းနီရေအပိုင်းက အိမ်ဖွဲ့ကာ ဝိုင်းရံထားရေ။
ကြယ်တံခွန်ရေ အမြီးရေ နေနန့် နီးကပ်လာမှ ပေါ်လာတတ်ရေ။ ထို့ပြင် အမြီးရေ ဦးခေါင်း နောက်၌လည်း အမြဲမနေချေ။ နီပါးသို့ ကြယ်တံခွန်ချဉ်းကပ်လားချိန်တွင် ကြယ်တံခွန်နောက်၌ အမြီးရေ ကြယ်တံခွန်ဧ့ ဦးခေါင်းရှေ့သို့ ရောက်လားရေ။ အခြားတစ်နည်းပြောရကေ ကြယ်တံခွန်ရေ နေဖက်သို့ အမြဲဦးခိုက်နေရေဟုဆိုလိုရေ။ ဒေကဲ့သို့ဖြစ်ရခြင်းဖို့ နေဧ့မျက်နှာပြင်တွင် လျှပ်စစ် 'ဓာတ်မ'ဟိပနာ၊ ကြယ်တံခွန်ဧ့ အမြီးတွင်လည်း လျှပ်စစ် 'ဓာတ်မ'ဟိအနိန်နန့် နေဧ့'ဓာတ်မ'က ကြယ်တံခွန်အမြီးဧ့ 'ဓာတ်မ'ကို တွန်းခွာရေကြောင့် ဖြစ်တန်ရာရေဟု ဆိုရေ။ ကြယ်တံခွန်ရေ နီဟိရာသို့ ပြန်လာရေလည်း ဟိရေ။ နောက်ထပ်ပြန်မလာတော့ဘဲ တစ်ခါတည်း အစအနပျောက်လားရေလည်း ဟိရေဟု ယူဆခကတ်ရေ။ သို့ရာတွင် ဂုအခါ နက္ခတ်ဆရာအများကပင် ကြယ်တံခွန်ကို နေစကြဝဠာတွင်အပါအဝင်ဖြစ်ရေ ဟူပနာလည်းကောင်း၊ ယင်းရေ နေနန့်ဂြိုဟ်တိဖြစ်ပေါ်ရာ နက်ဗျူလာကြီးဧ့ ပါးရေအစွန်းအနားမှ ပေါ်ပေါက်လာဟန်ဟိရေဟူပနာလည်းကောင်း ယုံကြည်ယူဆလာကြလေပြီ။ ကမ္ဘာမှမြင်ရရေ ကြယ်တံခွန်ရို့ရေ ဂြိုဟ်တိ ကဲ့သို့ပင် ကိုယ်ပိုင်လမ်းကြောင်းတိဖြင့် နေကိုလှည့်ပတ်နေ ကတ်ရေ။ ယကေ ကြယ်တံခွန်ဧ့ လမ်းကြောင်းကား ဂြိုဟ်ရို့ဧ့ ဘဲဥပုံလမ်းကြောင်းရို့ထက် ပိုပနာရှည်လျားရေ။ ယင်းသို့ လှည့်ပတ်နီကတ်ယင်း ကြယ်တံခွန်ရေ နီဟိရာသို့ ပြန်လည်ရောက်ဟိလာမည်ဟု ယူဆကြရာ၊ ဒေပိုင် ယူဆရေအကြောင်းလည်း နီဟိရာသို့ အချိန်မှန် ပြန်လည့်လာရေ ကြယ်တံခွန်တိကို တွိ့မြင်ရလီရေ။
ကြယ်တံခွန်တိကို အချိန်ကြာ ကြယ်တံခွန်နန့် အချိန်တို ကြယ်တံခွန်ဟူပနာ ၂ မျိုး ၂ စား ခွဲခြားထားရေ။ အချိန်ကြာ ကြယ်တံခွန်ရေ ကကောင်းတောက်ပပနာ သာမန်မျက်စိနန့် မြင်နိုင်ရေ အမြီးပါဟိရေ။ အချိန်တိုကြယ်တံခွန်မျိုးတွင် အမြှီးမပါ သလောက် ဖြစ်စွာကို တွိ့ရဧ့။
ဟယ်လီကြယ်တံခွန်
[edit | edit source]၁၆၈၂ ခုနှစ်တွင် နာမည်ကျော် အင်္ဂလိပ်လူမျိုး သင်္ချာနန့် နက္ခတ်ဆရာကြီး အက်ဒမန်ဟယ်လီရေ ကကောင်းတောက်ပရေ ကြယ်တံခွန်ကြီးတစ်လုံးကို ကြည့်ရှုစစ်ဆီးပြီးနောက်၊ ထိုကြယ်တံခွန်ရေ နောက် ၇၆ နှစ်ကြာပနာ၊ ၁၇၅၈ ခုနှစ်သို့ရောက်ကေ ကမ္ဘာမှမြင်နိုင်အောင် ပြန်လာလီဖို့ဟု ကြိုတင် အဟောထုတ်ခလီရေ။ ဒေပိုင် အဟောထုတ်ခရေ ထိုကြယ်တံခွန်ရေ ၁၇၅၈ ခုနှစ်၌ ပြန်လည်ရောက်ဟိလာလီရေ။ စွောကိန်းထုတ်ခသူ နက္ခက်ဆရာကြီးဧ့ နာမည်ကို အစွဲပြုပနာ၊ ထိုကြယ်တံခွန်ကိုလည်း ဟယ်လီကြယ်တံခွန်ဟု ခေါ်ကတ်ရေ။ ဟယ်လီကြယ်တံခွန်ရေ ၇၆ နှစ်တွင် တစ်ကြိမ် ကမ္ဘာသို့ ချဉ်းကပ်လာပနာ၊ နောက်ဆုံးအကြိမ် ပေါ်ခရေနှစ်ဖို့ ၁၉၁၀ ခုနှစ် ဖြစ်လီရေ။
အခြားထင်ပေါ်ကျော်ကြားရေ ကြယ်တံခွန်တိဖို့ အင်ကီကြယ်တံခွန်၊ ဗီအဲလားကြယ်တံခွန်၊ ဒိုနားတီးကြယ်တံခွန်ရို့ ဖြစ်ကတ်ရေ။ အင်ကီကြယ်တံခွန်ရေ ၃ နှစ်နန့် ၆ လကြာတိုင်း ကမ္ဘာသို့ တစ်ကြိမ် ချဉ်းကပ်လာရေ။ ဗီအဲလားကြယ်တံခွန်ရေ ၁၈၄၆ ခုနှစ်တွင် ၂ ခြမ်းကွဲလားပြီးနောက်၊ အစိတ်စိတ်အမြွာမြွာ ထပ်မံပနာ ကွဲထွက်လားပြန်ရေ။ ဒိုနားတီးကြယ်တံခွန်ဖို့ ၁၉ ရာစုအတွင်း ပေါ်ရေ ကြယ်တံခွန်ရို့အနက် အထွန်းလင်းဆုံး ကြယ်တံခွန် ဖြစ်ဧ့။ ကြယ်တံခွန်ရေ အရွယ်ပမာဏအားဖြင့် ကကောင်းအမင်း ကြီးမားကြလီရေ။ ကြယ်တံခွန်ဧ့ ဦးခေါင်းဖို့ မိုင်ပေါင်း ၁၀၀၀၀ မှ ၁၀၀၀၀၀ အထိကျယ်ပြန့်ပနာ၊ အမြီးဖို့ မိုင်ပေါင်း အသိန်းအသန်းရှည်လျားရေ။ ကြယ်တံခွန်ဦးခေါင်းဧ့ နျူးကလီးယပ်အပိုင်းရေ မိုင် သုံး/လေးရာမှ မိုင် ခုနှစ်/ရှစ်ထောင်အထိ ကျယ်ပြန့်ရေ။ ကြယ်တံခွန်ရို့ရေ အေးစက်နီရေ အလင်းမဲ့ဒြဗ်ထုတိဖြစ်ပနာ၊ ယင်းရို့တွင် အစိုင်အခဲရော ဓာတ်ငွေ့တိပါ ပါဝင်ကတ်ရေ။ ကြယ်တံခွန်ရို့ရေ နေသို့ချဉ်းကပ်လာမှ အလင်းရောင် ထွက်လာရေ။ ထိုအလင်းရောင်ရေ နီရောင်မှ ပြန်ဟပ်ရေ အလင်းရောင်ပြန်လော၊ သို့မဟုတ် နေပူဟိန်ကြောင့် ပူပြင်းတောက်လောင်ရာမှ ထွက်လာရေ အလင်းရောင်လော ဆိုရေကိုမူ အတိအကျမသိရသေးပေ။ နေနန့်ဝီးချိန်၌ ကြယ်တံခွန်ရို့ရေ နှေးကွေးစွာ ရွေ့လျားကြကေလည်း နေသို့ ချဉ်းကပ်လာရေအခါ တစ်စက္ကန့်တွင် မိုင် ၃၀၀ (တစ်မိနစ်တွင် မိုင်ပေါင်း ၁၈၀၀)နှုန်း ပေါက်အောင်ပင် ကြောက်ခမန်းလိလိ လျင်မြန်လာတတ် လီရေ။
ကြယ်တံခွန်နန့် ကျွန်ုပ်ရို့ကမ္ဘာ ဝင်တိုက်မိတတ်လီရေ။ ကြယ်တံခွန်နန့် ကျွန်ုပ်ရို့ကမ္ဘာ ဝင်တိုက်မိရေအခါမျိုးနန့် ကြုံကြိုက်ခဘူးကေလည်း၊ ကမ္ဘာ၌ ဇာပိုင်မျှ ဘေးအန္တရာယ်မဖြစ်ခပေ။ ဝင်တိုက်မိမှန်းကိုပင် မသိရချေ။
ကြယ်တံခွန်တိဧ့ အစိတ်အပိုင်း ၃ ပိုင်း
[edit | edit source]ကြယ်တံခွန်ရို့ရေ နီအဖွဲ့အစည်းအတွင်းမှ သေးငယ်ရေ အရာဝတ္ထုတိဖြစ်ပြီး နေကို လှည့်ပတ်လျက် ဟိရေ။ နေနန့် နီးလာရေနန့်အမျှ နီရောင်ခြည်လေ (solar wind) ဧ့ သက်ရောက်မှု့ကြောင့် တောက်ပရေ အမြီးထွက်ပေါ်လာရေ။ ကြယ်တံခွန်တစ်ခုအား အောက်ပါအကြောင်း အစိတ်အပိုင်း (၃)ခု ခွဲခြားသတ်မှတ်နိုင်ရေ -
- ဝတ်ဆံပိုင်း (nucleus)
- ကိုမာ/ဦးခေါင်းပိုင်း (coma)
- အမြီးပိုင်း (tail)
ရို့ဖြစ်ရေ။
ဝတ်ဆံပိုင်း (nucleus)
[edit | edit source]
ဝတ်ဆံပိုင်း (nucleus) ရေ ရေခဲနန့်ဖုန်မှုန့်တိရောနှောနေခြင်းဖြစ်ရေ။ အရွယ်အစားဖို့ အချင်းမိုင်တဖဲ့ချေမျှသာဟိတက်ရေ။ အတိအားဖြင့် ၁၀ကီလိုမီတာ (၆ မိုင်) ခန့်သာ ဟိတက်ပါရေ။ ဒေအပိုင်းရေ အေးလွန်းအနိန်နန့် အဆိုင်အခဲဖြစ်နီရေ အမာခံ ကျောက်တုံးကျောက်ခဲ အပိုင်းဖြစ်ရေ။ အထူးအနိန်နန့် ရေခိုးရေငွေ့တိ၊ မီသိန်း၊ မီသိုင်းစိုင်ယင်နိုက်၊ ကာဗွန်ဒိုင်အောက်ဆိုက်၊ အမိုးနီးယား မြူမှုန်တိ၊ ဖုန့်မှုန့်တိ နန့် အခြားဟိုက်ဒရိုကာဗွန်တိ စုပေါင်း ဖွဲ့စည်းထားခြင်းဖြစ်ရေ။
ကိုမာ/ဦးခေါင်းပိုင်း (coma)
[edit | edit source]ကြယ်တံခွန်တိရေ နေနန့်နီးလာရေနန့်အမျှ ဝတ်ဆံအပိုင်း မှဓာတ်ငွေ့တိက လေထုသဖွယ် ဖြစ်ပေါ်လာရေ။ ၎င်းအပိုင်းကို ကိုမာ (coma) ဟုခေါ်ရေ။ ကိုမာအပိုင်းရေ ၈၀၀၀၀ ကီလိုမီတာ (မိုင် ၅၀၀၀၀) ခန့်လောက်ထိဟိတက်ပြီး ဝတ်ဆံပိုင်း(nucleus)ကို တိမ်တိုက်တိသဖွယ် ဖုံးအုပ်ထားရေ။ ကိုမာအပိုင်းရေ နေနန့်အနီးဆုံးအချိန်တွင် အကြီးဆုံးတွိ့မြင်ရပြီး နေနန့်ဝီးလေ အချင်းငယ်လားလေဖြစ်ရေ။ နေနန့် ပိုပနာ နီးကပ်လာရေအခါ နေဧ့ဆွဲအားကြောင့် အဟိန်ပိုမြန်လာရေ။ နီရောင်ခြည်လေ (solar wind) သက်ရောက်မှု့ကြောင့် ဓာတ်ငွေ့နန့် ဖုန်မှုန့်တိရေ အမြီးအဖြစ် ပန်းထွက်လာရေ။
အမြီးပိုင်း (tail)
[edit | edit source]
ကြယ်တံခွန်တိရေ နေနန့်နီးလာရေနန့်အမျှ နီရောင်ခြည်လေ (solar wind) အားသက်ရောက်မှု့ကို ပိုပြီးကေခံလာရပြီး ကိုမာမှ ဓာတ်ငွေ့တိနန့် ဖုန်မှုန့်တိ ရေ နောက်တွင်အမြီးသဏ္ဌာန် တန်းပနာထွက်ပေါ်လာရေ။ ကြယ်တံတိဧ့ အမြီးပိုင်းရေ နေနန့်ဆန့်ကျင်ဘက် ကို အမြဲတစေတန်းလျက် ဟိကတ်ရေ။ နေဧ့ အနီးနားသို့ ရောက်လာရေနန့် အမျှ နီမှထုတ်လွှင့်ရေ ခရမ်းလွန်ရောင်ခြည်တိနန့် ကြယ်တံခွန်မှ ဓာတ်ငွေ့အမှုန်တိ တိုက်ရိုက်ထိတွိ့ကြအနိန်နန့် ကြယ်တံခွန်ရို့ဧ့အရောင်ရေ ပိုပနာတောက်ပလာရေ။ အမြီးရေလည်း ပိုပနာရှည်လျားလာရေ။ ကြယ်တံခွန်တစ်လုံးတွင် အမြီး ၂ ပါဟိရေ။ ဖုန်မှုန့် အမြီး နန့် အိုင်ယွန်းအမြီး ရို့ဖြစ်ရေ။
ပြင်ပလင့်တိ
[edit | edit source]- Comets Page Archived 19 February 2011 at the Wayback Machine. at NASA's Solar System Exploration
- International Comet Quarterly
- How to Make a Model of a Comet Archived 23 February 2009 at the Wayback Machine. audio slideshow – National High Magnetic Field Laboratory
- Catalogue of the Solar System Small Bodies Orbital Evolution
- Information about comets and asteroids