Wp/rki/ကျန်းမာသန့်သျှင်းရီး
.jpg)
ကျန်းမာသန့်သျှင်းရီး ရေ ကျန်းမာရီးကိုမြှင့်တင်ပီးရန် လူတိထိတွိ့နီရေ စွန့်ပစ်ပစ္စည်း တိဧ ဘေးဥပါဒ်အန္တရာယ်တိကို ကာကွယ်ခြင်းမှတဆင့် သန့်သျှင်းစင်ကြယ်၍ ရောဂါမဖြစ်စေနိုင်ရေ နည်းလမ်းတိဖြစ်ရေ။ ဘေးဥပါဒ်အန္တရာယ်တိရေ ရောဂါတိဧ ဇီဝကမ္မဗေဒဆိုင်ရာ ၊ဇီဝဗေဒဆိုင်ရာ (သို့မဟုတ်) ဓာတုဗေဒဆိုင်ရာအရာ တိ ဖြစ်နိုင်ရေ။ ကျန်းမာရီးပြဿနာတိဧ အခြီခံအကြောင်းဖြစ်နိုင်ရေ စွန့်ပစ်ပစ္စည်းတိမှာ လူနန့် တိရစ္ဆာန်ရို့ဧ မစင်တိ၊ စွန့်ပစ်ပစ္စည်းအစိုင်အခဲ တိ၊ အိမ်သုံးအညစ်အကြေးရီတိ (မိလ္လာအညစ်အကြေး၊ ညစ်ပတ်ပေရီတိ၊ မီးဖိုချောင်ရီတိ)၊ စက်မှု ဆိုင်ရာစွန့်ပစ်ပစ္စည်းတိနန့် စိုက်ပျိုးရီးဆိုင်ရာ စွန့်ပစ်ပစ္စည်းတိရို့ ဖြစ်ရေ။ သန့်သျှင်းစင်ကြယ်၍ ရောဂါ မဖြစ်စေချင်ရေ အကာအကွယ်ပြုခြင်းနည်းလမ်းတိကို အင်ဂျင်နီယာစွမ်းအင်ဖြေသျှင်းနည်းတိ အသုံးပြု ခြင်း (ဥပမာ- မိလ္လာသိမ်းစနစ်၊ စွန့်ပစ်ရီတိ ထိန်းသိမ်းပြုပြင် ဆောင်ရွက်မှု)၊ ရိုးစင်းသည့်နည်းပညာတိမှာ (ဥပမာ- တွင်းအိမ်သာတိ၊ မိလ္လာကန်တိ) သို့မဟုတ် တစ်ကိုယ်ရီသန့်သျှင်းရီး အလိအကျင့်တိ၊ (ဥပမာ- ရိုးသျှင်း သည့်ဆပ်ပြာဖြင့် လက်ဆီးခြင်းတိ) ရို့ဖြစ်ရေ။
ကျန်းမာသန့်သျှင်းရီးဟူရေ စကားရပ်ကို တိကျသည့်ရှုဒေါင့်တိ၊ အမြင်အယူအဆတိ၊ နီရာဌာနတိ သို့မဟုတ် နည်းဗျူဟာတိ ရို့သို့ အသုံးချနိုင်ရေမှာ ဒေကဲ့သို့ ဖြစ်ရေ -
- အခြီခံကျန်းမာသန့်သျှင်းရီး - အိမ်ထောင်မှုအဆင့်တွင် လူရို့ဧ မစင်တိအား စီမံခြင်းကို ညွှန်းဆိုရေ။ ယင်းအခေါ်အဝေါ် အသုံးအနှုန်းရေ ထောင်စုနှစ် ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုပန်းတိုင်ဧ ပစ်မှတ်ရို့ ဖော်ပြရန်အတွက် အသုံးပြုသည့် ညွှန်ပြချက်တိ ဖြစ်ရေ။
- တည်နီရာဟိ ကျန်းမာသန့်သျှင်းရီး- စွန့်ပစ်ပစ္စည်းတိစုဆောင်းခြင်းနန့် ထိန်းသိမ်းပြုပြင် ဆောင်ရွက်မှု ကို ယင်းပစ္စည်းမြှုပ်နှံသည့်နီရာတွင် ပြုလုပ်ပြီးစီးခြင်း၊ ဥပမာတိမှာ - တွင်းတူးအိမ်သာတိ၊ မိလ္လာ ကန်တိနန့် အင်ဟော့(ဖ်)ကန်တိ
- အစားအသောက် သန့်သျှင်းစင်ကြယ်ခြင်း - အစားအသောက် လုံခြုံစိတ်ချရမှုကို သေချာစေသည့် သန့်သျှင်းစင်ကြယ်၍ ရောဂါမဖြစ်စေနိုင်ရေ စီမံဆောင်ရွက်ချက်တိကို ညွှန်းဆိုရေ။
- ပတ်ဝန်းကျင်သန့်သျှင်းစင်ကြယ်ခြင်း - ရောဂါကူးစက်ပြန့်ပွားမှုတိနန့် ဆက်စက်၍ ဖြစ်ပေါ်စေသည့် ပတ်ဝန်းကျင်အခြီခံအကြောင်းအချက်တိကို ထိန်းချုပ်ခြင်း၊ ယင်းအမျိုးအစားရို့ဧ ထပ်ဆင့်စီစဉ်မှု တိမှာ စွန့်ပစ်ပစ္စည်းအစိုင်အခဲတိ စီမံဆောင်ရွက်မှု၊ ရီနန့် ရီဆိုးရီညစ်တိ ထိန်းသိမ်းပြုပြင် ဆောင်ရွက်မှု၊ စက်မှုဆိုင်ရာ စွန့်ပစ်ပစ္စည်းတိ ထိန်းသိမ်းပြုပြင် ဆောင်ရွက်မှု၊ အသံနန့် ညစ်ညမ်းစေမှုတိကို ထိန်းချုပ်ခြင်း ရို့ဖြစ်ရေ။
- ဂေဟဗေဒဆက်နွယ်မှုနန့် ဆိုင်ရေ မိလ္လာရီဆိုးနုတ်စနစ် - လူနန့် တိရစ္ဆာန်ရို့ဧ စွန့်ပစ်ပစ္စည်း တိကသဘာဝနန့် အာဟာရဖြစ်စေရေ တကြော့ပြန်လည်စေခြင်း အယူအဆနန့် ချဉ်းကပ်မှု။
ရာဇဝင်ကြောင်း
[edit | edit source]ရှေးဦးအစောဆုံး သက်သေပြချက်ဖြစ်စေရေ မြို့တော်သန့်သျှင်းစင်ကြယ်ခြင်းကို ဟာရက်ပါ၊ မိုဟင်ဂျိုဒါရို ရို့တွင် တွိ့မြင်ရမည်ဖြစ်ပြီး၊ မကြာမတင်ကာလက အင်ဒုမြစ်ဝှမ်း ယဉ်ကျေးမှုဧ ရက်ဟီဂါဟီတွင် ရှာဖွေ တွိ့ဟိခရေ။ ယင်းမြို့တော်စီမံချက်တွင် ကမ္ဘာဧ ပထမဦးဆုံး မြို့တော်ဧ သန့်သျှင်းစင်ကြယ်ခြင်း စီမံ ချက်တိ ပါဝင်ခရေ။ မြို့တော်အတွင်း တစ်ဦးချင်းအိမ်တိအတွင်း သို့မဟုတ် စုဝီးထားသည့် အိမ် အုပ်စုတိအတွင်း၊ ရီတွင်းတိမှ ရီတိကို ရဟိခကတ်ရေ။ အခန်းတစ်ခန်းကို ရီချိုးခန်းအဖြစ် သတ်မှတ် ဖယ်ထားပြီး၊ စွန့်ပစ်ရီတိကို ဖုံးအုပ်ထားသည့် ရီမြောင်းတိအတွင်းသို့ တိုက်ရိုက်ရောက်ဟိစေပြီး ယင်းရီမြောင်းတိရေ အဓိကလမ်းတိကို ဦးတည်ပါရေ။ အိမ်တိကို အတွင်းပိုင်းကျယ်ပြန့်သည့် နီရာတိနန့် သေးငယ်ရေ လမ်းတိကို ဖွင့်လှစ်စေခရေ။
ရောမမြို့တော်တိနန့် ရောမဟိအပန်းဖြေအိမ်တိ၌ ရီပီးဝေရီးနန့် ရီဆိုးနုတ်သည့်းစနစ်တိအတွက် အခြီခံ အချက်တိဟိရေ။ ပွန်ပီကဲ့သို့သော မြို့တွင် ရီတိကို လမ်းတိပေါ်တွင် ဝေငှပီးနီပြီး၊ ကျောက်တုံး တိ၊ သစ်သားတိရို့ဖြင့် ရီမြောင်းတိဆောက်လုပ်ထားခြင်းတိရေ လူနီထူထပ်သည့် နီရာတိမှ ရီဆိုးရီညစ်တိကို စုဆောင်းရန်နန့် ဖယ်ရှားပစ်ရန်ရို့အတွက် ဖြစ်ရေ။ ဥပမာအားဖြင့် ရောမမြို့တွင် ကလိုအာကာမက်စီမာ ကို တိုင်ဘာမြစ် အတွင်းသို့ စီးဆင်းစေသကဲ့သို့ ဖြစ်ဧ။ သို့ရာတွင် အလယ်ပိုင်းခေတ်တိ စောစောပိုင်း တိုင်အောင် ဥရောပနီရာအတိစုတွင် အခြားသောကျန်းမာသန့်သျှင်းရီးအတွက် မှတ်တမ်းအနည်းငယ်သာ ဟိခရေ။ ကျန်းမာရီးနန့် ပြည့်စုံခြင်းမဟိသည့် အခြီအနီတိနန့် လူဦးရီထူထပ်မှုတိက အလယ်ပိုင်းခေတ်တိ အတွင်း ဥရောပနန့်အာရှ ရို့ကို ဖြတ်သန်း၍ ကျယ်ပြန့်ပျံနှံ့ခရေ။ အဖြေရလဒ်အားဖြင့် ဂျပ်စတီနီယမ်ပလိတ်ရောဂါ (၅၄၁-၄၂)နန့် အမည်းရောင်သေဆုံးခြင်းဟုခေါ်ရေ ဘူဘိုးနစ်ပလိတ်ရောဂါ(၁၃၄၇၁၃၅၁) ရို့ကဲ့သို့သော တစ်ကမ္ဘာလုံးကူးစက်ပျံ့နှံ့ရေအထိ သက်ရောက်မှုဟိသည့်ရောဂါတိ ဖြစ်ပေါ်လာခပြီးလူသန်းပေါင်းဆယ်ပေါင်းတိ စွာ ကိုသေကြေစေခ၍ လူမှုရီးအသိုင်းအဝန်းကို လုံးဝဥဿုံ ပြောင်းလဲစေခရေ။[1]
အလယ်ပိုင်းခေတ်အချိန်တိ
[edit | edit source]တစ်ခုလုံးအတွင်းနို့စို့အရွယ်နန့်အချေငယ်တိဧမြင့်မားရေသေဆုံးမှုရေဥရောပတွင်နီရာအနှံ့ဖြစ်ပေါ်ခရေ။ ယင်းရေကျန်းမာသန့်သျှင်းရီးချို့တဲ့မှုကြောင့် သာမက စိုက်ပျိုးရီး ထက် ပို၍လျင်မြန်စွာ တိုးပွားလာရေ လူဦးရီအတွက် အစားအစာ လုံလောက်မှုမဟိခြင်း တိကြောင့် ဖြစ်ရေ။ ယင်းကို ရက်စက်ကြမ်းကြုတ်သည့် အုပ်ချုပ်သူတိက ပြည်သူတိကို မကြာခဏ စစ်ပွဲတိုက်ခိုက်မှုတိနန့် ဂုတ်သွေးစုပ်မှုတိကြောင့် ဆက်လက်၍ ပိုမိုရှုပ်ထွေးလာခရေ။ ထိုအချိန်က ပျမ်းမျှ လူရို့ဧ အသက်ရေ အမှန်တကယ် “ရွံ့ရှာဖွယ်၊ လူမဆန်ရေကဲ့သို့ တိုတောင်းခရေ။”
ရီဆိုးရီညစ်တိသန့်သျှင်းစေခြင်း
[edit | edit source]ရီဆိုးရီညစ်တိ စုဆောင်ခြင်း
မြို့ဧရိယာတိတွင် စံနှုန်းဟိသည့် သန့်သျှင်းစင်ကြယ်ခြင်းနည်းပညာတိရေ ရီဆိုးရီညစ်တိကို ရီဆိုး ပိုက်တိအတွင်း စုဆောင်းခြင်း၊ ယင်းကို ရီဆိုးရီညစ်တိကို ထိန်းသိမ်း ပြုပြင် ဆောင်ရွက်သည့် စက်ရုံတိတွင် ပြန်လည် အသုံးပြုရန်၊ သို့မဟုတ် မြစ်တိ၊ ကန်တိ သို့မဟုတ် ပင်လယ်အတွင်းသို့ စွန့်လွှတ်ရန် လုပ်ဆောင်ကတ်ခြင်း တိ ဖြစ်ရေ။ ရီဆိုးပိုက်တိကို ကောင်းမွန်ရေ ရီဆိုးထုတ်စနစ်နန့် တွဲဖက်ထားခြင်း၊ သို့မဟုတ် မိလ္လာကန်တိကဲ့သို့ ၎င်းရို့မှ သီးခြားခွဲထားခြင်းတိဟိရေ။ တွဲဖက်ထားသည့် ရီဆိုးပိုက်တိကို အလယ်ပိုင်း၊ ရှေးကျသည့်အပိုင်း သို့မဟုတ် မြို့ဧရိယာတိတွင် အစဉ်အလာအတိုင်း တွိ့ဟိရတတ်ရေ။ မိုးရီးထန်ခြင်းနန့် မလုံလောက်သည့် ပြုပြင်ထိန်းသိမ်းခြင်းတိက တွဲဖက်ထားသည့် ရီဆိုးပိုက်တိကို လျှံကျစေခြင်း၊ သို့မဟုတ် မိလ္လာကန်တိကို လျှံကျစေခြင်းရို့ကို ဦးတည် ဖြစ်ပေါ် စေရေ။
ယင်းရေ အနည်းနန့်အတိအားပျော့ရေမိလ္လာအညစ်အကြေးတိကို ပတ်ဝန်းကျင်သို့ပို့လွှတ်လိုက်ခြင်းဖြစ်ရေ။ စက်ရုံတိရေမကြာခဏရီဆိုးရီညစ်တိကို မြူနီစပယ်ရီဆိုးပိုက်တိအတွင်းသို့ ပို့လွှတ်ခပြီး၊ ယင်းရေ စက်ရုံတိမှ သူရို့ဧ ပို့လွှတ်မှုတိကို ကြိုတင်ပြင်ဆင်ဆောင်ရွက်မှု မဟိပါက၊ ရီဆိုးရီညစ်စီမံဆောင်ရွက်မှု စနစ်ကို ရှုပ်ထွေးစေနိုင်ရေ။ သမားရိုးကျ ရီဆိုးရီညစ်စုဆောင်းမှု စနစ်တိဧ ကြီးမားသည့် ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှု ကုန်ကျစရိတ်တိ ရေ ဖွံ့ဖြိုးဆဲနိုင်ငံတိအား တတ်နိုင်ရန် ခက်ခဲစေရေ။ သို့ဖြစ်၍ အချို့ရေ နိုင်ငံတိတွင် အခြားနည်း လမ်းဖြစ်ရေ ကွန်ဒိုမီနီယမ် မိလ္လာသိမ်းစနစ်ကဲ့သို့သော ရီဆိုးရီညစ်စုဆောင်းမှုစနစ်တိကို မြှင့်တင်လုပ်ဆောင်လာကတ်ရေ။ ယင်းမှာ ပိုမိုသေးငယ်ရေ အချင်းဟိသည့် ပိုက်လိုင်းတိအား ပိုမိုနိမ့်ရေ ဇောက်အနက် တိတွင် အသုံးပြုသည့် ရှေးရိုးမိလ္လာသိမ်းစနစ်ဖြင့် ကွဲပြားခြားနားသည့် ကွန်ယက်ဆက်နွယ်မှု ပုံစံတိဖြင့် ဖြစ်ရေ။
ရီဆိုးရီညစ်ထိန်းသိမ်းပြုပြင် ဆောင်ရွက်မှု
[edit | edit source]
ဖွံ့ဖြိုးပြီးနိုင်ငံတိဧ မြူနီစပယ်ရီဆိုးရီညစ် ဆောင်ရွက်မှုစနစ်ရေ ယခုအခါ ကျယ်ပြန့်စွာ ပျံ့နှံ့နီပါရေ။ သို့ရာတွင်ကမ္ဘာနန့်အဝှမ်းမူမဟုတ်သေးပါ။(နည်းပညာတိလွှမ်းခြုံကြည့်ခြင်းအတွက် ရီဆိုးရီညစ်ထိန်းသိမ်းပြုပြင်ဆောင်ရွက်မှုတွင်ကြည့်ပါ)ဖွံ့ဖြိုးဆဲနိုင်ငံတိတွင် တိစွာရေ ရီဆိုးရီညစ်တိကို ပြုပြင်စီရင်ခြင်းမဟိဘဲ ပတ်ဝန်းကျင်သို့ ပို့လွှတ်နီပါရေ။ ဥပမာ- လက်တင်အမေရိကတွင် ၁၅% မျှလောက်ရေ စုဆောင်းပြီး မိလ္လာသိမ်းခြင်းတိကိုသာ စီစဉ် ဆောင်ရွက်ခရေ။ (လက်တင်အမေရိက ရီပီးဝေရီးနန့် ရီဆိုးထုတ်စနစ် တွင်ကြည့်ပါ)
ရီဆိုးရီညစ်တိကို ပြန်လည်အသုံးပြုမှု
[edit | edit source]ဖွံ့ဖြိုးဆဲနိုင်ငံတိတွင် ပြုပြင်ထားခြင်းမဟိသည့် ရီဆိုးရီညစ်တိကို ရီသွင်း စိုက်ပျိုးခြင်းတိတွင် ပြန်လည်အသုံးပြုခြင်းရေ အတိဆုံးအသုံးပြုမှုဖြစ်ရေ။ ပြုပြင်ထားပြီး ရီဆိုးရီ ညစ်တိကို ရှုခင်းသာယာစေရန်ပြုပြင်ခြင်းလုပ်ငန်းတိ၊(အထူးသဖြင့်ဂေါက်ကွင်းတိတွင်)။ ရီသွင်းစိုက်ပျိုးခြင်းတိနန့်စက်မှုလုပ်ငန်းတိတွင် ပြန်လည်အသုံးပြုမှုတိရေတိုးမြှင့်ကျယ်ပြန့်ပျံ့လာရေ။ တိစွာရေ မြို့ပတ်လည်နန့် ကျေးရွာဧရိယာတိတွင် အိမ်ထောင်စုတိရေ ရီဆိုးပိုက်တိဖြင့် ဆက် သွယ်ထားခြင်းမဟိပါ။ ၎င်းရို့ရေ သူရို့ဧ စွန့်ပစ်ရီတိကို မိလ္လာကန်တိ သို့မဟုတ် အခြားရေ ပုံစံဖြင့် ဆိုက်နီရာဟိ မိလ္လာရီဆိုးနှုတ်စနစ်တိသို့ ပို့လွှတ်ပါရေ။
ဂေဟဗေဒဆက်နွယ်မှုနန့်ဆိုင်ရေ မိလ္လာရီဆိုးနှုတ်စနစ်
[edit | edit source]ဂေဟဗေဒဆက်နွယ်မှုနန့်ဆိုင်ရေ မိလ္လာရီဆိုးနှုတ်စနစ်ကို တစ်ခါတစ်ရံတွင် သမားရိုးကျဖြစ်ရေ မိလ္လာရီဆိုးနှုတ်စနစ်အား အခြီခံကျရေ အခြားနည်းလမ်းရွေးချယ်မှုအဖြစ် ဖော်ပြခကတ်ရေ။ ဂေဟဗေဒဆက်နွယ်မှုနန့်ဆိုင်ရေ မိလ္လာရီဆိုးနှုတ်စနစ်ရေ ရီအိမ်တိကို မြေဆွေးဖြစ်စေရန် သို့မဟုတ် ပိုးကောင်တိဖြင့် မြေဆွေးဖြစ်စေရန်အပေါ် အခြီခံပြီး၊ ဆီးနန့် ကျင်ကြီးရို့ကို အပိုခွဲခြားခြင်းဖြင့် သန့်စင်ခြင်းနန့် တကြော့ပြန်လည်ခြင်းတိ ပြုလုပ်ခြင်း ဖြစ်ရေ။ ဒေကဲ့သို့အားဖြင့် ယင်းရေ ကျင်ကြီး နန့် ကျင်ငယ်ရီ ပါရေ ရီဆိုးရီညစ် ဖန်တီးဖြစ်ပေါ်မှုကို ဖယ်ထုတ်ပစ်ပြီး ကျင်ကြီးမှ ရောဂါဖြစ်ပွားစေရေ ပစ္စည်းတိကို ရီဆိုးရီညစ် (ဆီး) တစ်စုံတစ်ရာထဲတွင် တည်ဟိနီခြင်းမှ ဖယ်ရှားပစ်စေရေ။ အကယ်၍ ဂေဟဗေဒဆက်နွယ်မှုနန့်ဆိုင်ရေ မိလ္လာရီဆိုးနှုတ်စနစ်ကို ကျင့်သုံးခပါက၊ မြူနီစီပယ် ရီဆိုးရီညစ်တိရေ မီးဖိုချောင်စွန့်ပစ်ရီတိသာ ပါဝင်မည်ဖြစ်ပြီး၊ ယင်းကို ဥယျာဉ်၊ ပန်းခြံတိအတွက် တစ်ကျော့ပြန်အသုံးချနိုင်ရေ။ မည်သို့ဆိုစေ အချို့ရေ ကိစ္စရပ်တိတွင် မီးခိုးရောင်ရီတိကို ဆက်လက်၍ ရီဆိုးပိုက်တိသို့ ပို့လွှတ်စေခရေ။
ကျန်းမာခြင်းသန့်သျှင်းရီးနန့် ပြည်သူ့ကျန်းမာရီး
[edit | edit source]စွန့်ပစ်ပစ္စည်းတိ သီးသန့်ထားခြင်းဧ အရီးကြီးမှုတိရေ ရီနန့် ရီဆိုးထုတ်စနစ် ရို့နန့် ဆက်နွယ်နီသည့် ရောဂါတိ ကာကွယ်ရန် ကြိုးပမ်းမှုအပေါ်တွင် မူတည်နီပါရေ။ ယင်းရေ ဖွံ့ဖြိုးပြီးနိုင်ငံတိ နန့် အလားတူပင် ဖွံ့ဖြိုးဆဲနိုင်ငံတိ နှစ်ခုစလုံးအတွက် ခြားနားရေ ဒီဂရီအတိုင်းအတာတိဖြင့် ထိခိုက် စေပါ ရေ။ နှစ်စဉ် ၅ သန်းမျှရေ လူရို့ရေ ကာကွယ်မှုပြုနိုင်ရေရီမှ သယ်ယူလာရေ ရောဂါတိကြောင့် သေဆုံးနီကတ်ရေဟု ခန့်မှန်းကတ်ရေ။[5] ယင်းရေ မလုံလောက်သည့် ရီဆိုးနှုတ်စနစ်တိနန့် ကျန်းမာရီး နန့် ညီညွတ်သည့် အလိအကျင့်တိဧ အဖြေရလဒ်တိဖြစ်ရေ။ ကျန်းမာသန့်သျှင်းရီးဧ သက်ရောက်မှုတိရေ လူ့အဖွဲ့အစည်းပေါ်တွင် ကြီးမားသည့် အကျိုးသက်ရောက် မှုတိကို ဖြစ်ပေါ်စေရေ။ ဂရစ်ဖင်ဧ ထုတ်ဝေခပြီးဖြစ်သည့် ပြည်သူ့ကျန်းမာသန့်သျှင်းရီးသက်သေပြချက်လိလာမှုက မြင့်မားသည့် ကျန်းမာသန့်သျှင်း ခြင်းရေ ပိုမိုသည့်စွဲဆောင်မှုတိကို ထုတ်လုပ်ပီးရေဟု ဆိုထားရေ။
တစ်ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ တိုးတက်လာသည့် မိလ္လာစနစ်
[edit | edit source]WHO နန့် UNICEF ရို့ ပူးတွဲစောင့်ကြည့်သည့် အစီအစဉ်မှ ရီနန့်မိလ္လာကို တိုးတက်သည့် မိလ္လာစနစ် အနီဖြင့် အဓိပ္ပာယ်ဖွင့်ဆိုချက်တိမှာ-
- ပြည်သူလူထုဧ ရီဆိုးပိုက်တိသို့ ဆက်သွယ်ထားခြင်း
- မိလ္လာကန်စနစ်သို့ ဆက်သွယ်ထားခြင်း
- ရီလောင်းအိမ်သာတိ
- ရိုးစင်းရေ ကျင်းအိမ်သာတိ
- လီဝင်လီထွက်ဟိရေ တိုးတက်လာသည့် ကျင်းအိမ်သာတိ
ထိုအဓိပ္ပာယ်ဖွင့်ဆိုချက်အရမူ ၂၀၀၈ ခုနှစ်တွင် ကမ္ဘာလူဦးရီဧ ၆၂% ရေ တိုးတက်လာသည့် မိလ္လာစနစ် ကို အသုံးပြုလာခကတ်ရေ။ ယင်းရေ ၁၉၉၀ ခုနှစ်ထက် ၈% တိုးမြှင့်လာဧ။ ယင်းတစ်ဝက်ထက် အနည်းငယ်ပိုမိုရေ သို့မဟုတ် ၃၁% ရေ ကမ္ဘာ့လူဦးရီရေ ရီဆိုးပိုက်တိဖြင့် ဆက်သွယ်ထား ရေ အိမ်တိတွင် နီထိုင်ကတ်ရေ။ အားလုံးကို ခြုံငုံ၍ ၂၅ ဘီလီယံဟိရေ လူဦးရီရေတိုးတက်လာသည့်မိလ္လာစနစ်ကိုအသုံးမပြနိုင်ခွင့်မဟိသေးပါ။ဒေပိုင်ဖြင့်အများသုံးအိမ်သာတိ(သို့မဟုတ်)ကွင်းပြင်ဟိကျင်းအိမ်သာတိကဲ့သို့သော ကွင်းပြင်တွင်ကျင်းကြီးစွန့်ခြင်းတိ (သို့မဟုတ်) ကျန်းမာရီးကို ထိခိုက်စေနိုင် သည့် ပုံစံတိဖြင့် ကျင်ကြီးစွန့်ခြင်းတိကို ဖြေသျှင်းသင့်ပါရေ။ ယင်းတွင် ၁.၂ ဘီလီယံသော လူဦးရီရေ အထောက်အကူပြုမှု လုံးဝမဟိရေကို လက်ခံနီထိုင်ကတ်ရရေ။ ယင်းဧအကျိုးရလဒ်ရေ ကောင်းမွန်သည့် ပြည်သူ့ကျန်းမာရီးကို ဘေးအန္တရာယ်ဖြစ်စေ၍ ရီဆိုးရီညစ်တိရေ သောက်သုံးရီတိအား ညစ်ညမ်းစေနိုင်ပြီး နို့စို့အချေငယ်တိအား ဝမ်းပျက်ဝမ်းလျှောရောဂါဖြစ်စေခြင်းအကြောင်းတရားတိဖြစ်ရေ။ တိုးတက်လာသည့် ကျန်းမာသန့်သျှင်းရီးစနစ်တွင်လက်ဆီးကြောခြင်းနန့် ရီသန့်စင်ခြင်းရို့ ပါဝင်ပြီး နှစ်စဉ်ဝမ်းရောဂါခံစားနီရရေ အချေငယ်ပေါင်း ၁.၅ သန်းရို့ဧ အသက်တိကို ကယ်တင်နိုင်ခရေ။ ၂၀% ထက်နည်းရေ ကမ္ဘာလူဦးရီရေ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရေ နိုင်ငံတိတွင် နီထိုင်ကတ်ရေတွင် ၉၉% သော လူဦးရီရေ တိုးတက်သည့် မိလ္လာစနစ်ကို အသုံးပြုကတ်၍ ၈၁% မှာမူ ရီးဆိုးပိုက်တိဖြင့် ဆက် သွယ်ထားခကတ်ရေ။
စွန့်ပစ်ပစ္စည်းအစိုင်အခဲတိ စီမံခန့်ခွဲမှု
[edit | edit source]
စွန့်ပစ်ပစ္စည်းအစိုင်အခဲတိကို အတိနန့်ဆိုင်စွာ အမှိုက်ပုံတိတွင် စွန့်ပစ်ကတ်ရေ။ သို့ရာတွင်ပြာကျအောင်မီးရှို့ခြင်း၊ တဖန်အသုံးချနိုင်အောင်စီမံခြင်း၊ မြေဆွေးတိပြန်လည်ဖြစ်ပေါ်စေခြင်းနန့် ဇီဝလောင်စာတိသို့ အသွင်ပြောင်းခြင်းတိရေခိုင်မာစွာလုပ်ဆောင်မှုတိဖြစ်ရေ။ အမှိုက်ပုံတိနန့်စပ်လျဉ်း၍ တိုးတက်ရေနိုင်ငံတိရေ အပေါ်ယံမြေဆီလွှာတိဖြင့် နိ့စဉ်ဖုံးအုပ်မှုတိအတွက် တင်းကျပ်ရေ စည်းကမ်းဥပဒေတိဟိ၍၊ မဖွံ့ဖြိုးသေးသည့် နိုင်ငံတိတွင်မူ ထုံးတမ်းစဉ်လာအရ တင်းကျပ်ခြင်းမဟိသည့် လျော့နည်းရေစည်းကမ်း ဥပဒေတိအပေါ် မှီခိုအားထားနီရရေ။ နိ့စဉ်ဖုံးအုပ်မှု အရီးကြီးခြင်းရေ ရောဂါဖြစ်ပွားစေရေပိုးမွှား ပြန့်ပွားမှုတိ လျှော့ချစေခြင်းအပေါ် တည်မှီနီပါရေ။ နိ့စဉ်ဖုံးအုပ်ထား ခြင်းရေ အနံ့အသက်ထုတ်လွှတ်ခြင်းတိနန့် လေတိုက်ခိုက်ရေအခါ အမှိုက်တိလွင့်ပျံခြင်းကို အနည်းဆုံးဖြစ် အောင် လျှော့ချနိုင်ရေ။
ထို့အတူပင် ဖွံ့ဖြိုးပြီးနိုင်ငံတိရေ ပုံစံပီပြင်စွာဟိရေအမှိုက်ပုံတိဧ အနားသတ်တိကို ရွံ့စေးမြေအမျိုး အစားဖြင့် မွမ်းမံထားဟိခြင်း လိုအပ်ချက်တိရေ မြေအောက် ရီအားညစ်ညမ်းစေသည့် နီရာပြောင်းရွေ့ ရီစိမ့်ဝင်ခြင်းတိကို နည်းနိုင်သမျှနည်းစေရန်ဖြစ်ရေ။ (သို့ဖြစ်၍ အချို့သော သောက်သုံးရီ ပီးဝေမှုတိတွင် အန္တရာယ်ကျရောက်စေနိုင်ရေ။) ပြာကျအောင်မီးရှို့ခြင်း ရွေးချယ်နိုင်သည့်အခွင့်အရီးတိမှာ အဆိပ်အတောက်ပေါင်းစပ်ပါဝင် သည့် လေထုညစ်ညမ်းမှုဖြစ်စေရေအရာတိကို ထုတ်လွှတ်ခြင်း ရေ အာရုံစိုက်ဖွယ် ဆန့်ကျင် ဘက်ဖြစ်ရေ ရလဒ်တိအဖြစ် ပါဝင်နီပါရေ။ တစ်ကြော့ပြန်အသုံးပြုရန် စီစဉ်ထားခြင်းနန့်ဇီဝ လောင်စာတိ ပြောင်းလဲ မှုတိရေ ရေရှည်ခံသည့် ရွေးချယ်နိုင်ရေ အခွင့်အရီးတိပင်ဖြစ်၍ ယင်းရေ ယေဘူယျအားဖြင့် သာလွန်သည့် ဘဝလည်ပတ်မှုတန်ဖိုးတိ ဟိနီပါရေ။ အထူးသဖြင့် ဂေဟဗေဒဆက်နွယ်မှုနန့် စပ်လျဉ်းသည့် အကျိုးသက်ရောက်မှုတိကို စဉ်းစားတွေးခေါ်ရန်ဖြစ်ရေ။ မြေဆွေးတိတန်ဘိုးကို အဆုံးစွန် အားဖြင့် ယင်းမြေဆွေးထုတ်ကုန်အား ဈေးကွက်တောင်းဆိုမှုဖြင့် ကန့်သတ်ထားပါလိမ့်မည်။
ဖွံ့ဖြိုးပြီး နိုင်ငံတိတွင် ကျန်းမာသန့်သျှင်းရီး
[edit | edit source]အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုတွင် ကျန်းမာသန့်သျှင်းရီး ရေ၊ လုပ်ငန်းခွင် ကျန်းမာရီးနန့် လုံခြုံရီး (OSH)ဧ ဥပဒေကြောင်းအရ လိုအပ်ချက်ဖြစ်ရေ။ ယင်းကို ၂၉ ဖယ်ဒရယ် စည်းမျဉ်းအစု(CFR) အပိုင်း ၁၉၁၀. ၁၄၁ က ဖုံးလွှမ်းထားရေ။
ဖွံ့ဖြိုးဆဲကမ္ဘာတွင် ကျန်းမာသန့်သျှင်းရီး
[edit | edit source]ကုလသမဂ္ဂဧ ထောင်စုနှစ်ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုရည်မှန်းချက်တိ (MDGs) တွင် ၂၀၁၅ ခုနှစ်တိုင် အခြီခံ ကျန်းမာသန့်သျှင်းခြင်းသို့ ချဉ်းကပ်နိုင်ခြင်းမဟိသည့် လူဦးရီကို ထက်ဝက်အချိုးသို့ လျှော့ချရန် ရည်မှန်းချက် ပါဝင်ရေ။ ၂၀၀၆ ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာလတွင် MDGs ဧ ကျန်းမာရီး ကာကွယ်မှုရည်မှန်းချက် ဧ နှေးကွေးနီသည့် တိုးတက်မှုကို အသိအမှတ်ပြုသည့် အနီဖြင့် ကုလသမဂ္ဂ အထွေထွေညီလာခံတွင် ၂၀၀၈ ခုနှစ်ကို “နိုင်ငံတကာ ကျန်းမာသန့်သျှင်းရီးနှစ်” အဖြစ် ကြေညာခရေ။ ယင်းနှစ်ရေ ရည်မှန်းချက်ကို ရောက်ဟိရန် နားလည်ခြင်းနန့် လုပ်ဆောင်ချက်တိ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်စေရန် ရည်ရွယ်ပါရေ။ အထူးအကြောင်းအရာတိမှာ-
- ကျန်းမာသန့်သျှင်းရီး ပတ်လည်ဟိ မနှစ်မြို့ဖွယ်အရာတိကို ဖယ်ရှားပစ်ခြင်းဖြင့် ကျန်းမာသန့်သျှင်းရီး ဧအရီးကြီးပုံကို ပိုမိုလွယ်ကူစွာနန့် ပြည်သူလူထုအကြား ဆွေးနွေးမှုတိ ပြု လုပ်ရန်
- ဆင်းရဲမွဲတေမှုလျော့ချခြင်းနန့် ကျန်းမာခြင်းရို့ကို ထင်ရှားသိသာအောင် လုပ်ဆောင်ခြင်းနန့် ပိုမို ကောင်းမွန်သည့် တစ်ကိုယ်ရီသန့်သျှင်းရီး၊ အိမ်တိဟိမိလ္လာစနစ်စီစဉ်မှုတိနန့်
ရီဆိုးရီညစ်ထိန်းသိမ်း ပြုပြင်ဆောင်ရွက်ချက်တိမှ အခြားသော အကျိုးကျေးဇူးတိ ပေါ်ထွက်လာစေရန် ပင်လယ်ရပ်ခြားဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှု သင်တန်းကျောင်း ဧ သုတေသနပြုချက်တိမှ အကြုံပြုရေမှာ MDG ဧ ကျန်းမာသန့်သျှင်းရီးကို ပြည့်မီရန်ကျန်းမာသန့်သျှင်းရီးနန့် တစ်ကိုယ်ရီကျန်းမာရီး မြှင့်တင်ခြင်း ရို့အတွက်ပိုမို၍ အဓိကလူအတိလက်ခံရန် လိုအပ်ရေ ဟုဆိုရေ။ လက်ဟိတွင်မူ ကျန်းမာသန့်သျှင်းရီးကိုမြှင့်တင်ခြင်းနန့် တစ်ကိုယ်ရီသန့်သျှင်းစင်ကြယ်၍ ရောဂါမဖြစ်စေခြင်းရို့ကို ရီနန့်ပတ်သက်သည့်အဖွဲ့အစည်းတိမှ အဓိကလုပ်ဆောင် နီ ကတ်ရေ။ [2]သုတေသန ပြုမှုက ငြင်းခုံခရေမှာ ဖွံ့ဖြိုးဆဲနိုင်ငံတိတွင် ပိုမိုကောင်းမွန်သည့် ကျန်းမာသန့်သျှင်းရီးနန့် တစ်ကိုယ်ရီသန့်သျှင်းရီး တိုးတက်ပေါ်ပေါက်စေရန် အမှန်တကယ်အားဖြင့် များစွာသော အဖွဲ့အစည်းတိ မှ လှုပ်ရှားမှုတိ လုပ်ကိုင်ဆောင်ရွက်သင့်ရေဟု ဆိုရေ။ ဥပမာအားဖြင့် ပညာရီးသင်တန်းတိရေ တစ်ကိုယ်ရီသန့်သျှင်းရီးကို သင်ကြား ပီးနိုင်ပြီး ကျန်းမာရီး သင်တန်းကျောင်းတိရေ ကာကွယ်ရီးလုပ်ငန်းတိအတွက် အရင်းအမြစ်တိကို ညွှန်ပြနိုင်ရေ။ (ဥပမာ-ဝမ်းရောဂါဖြစ်ပွားမှုကို ရှောင်လွှဲနိုင်ရန်) ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ခြင်း လိလာဆည်းပူးသည့် သင်တန်းကျောင်း (IDS)ရေ အတိပြည်သူညွှန်ပြသည့် အလုံးစုံသော ကျန်းမာသန့်သျှင်းရီး(CLTS) သုတေသနပြုမှုအစီအစဉ်တွင် ပူးပေါင်းပါဝင်၍ အရင်းအမြစ် နန့် ဆိုင်ရေခြားနားသည့် ချဉ်းကပ်မှုဖြင့် ဖွံ့ဖြိုးဆဲနိုင်ငံတိဧ ရှေးရိုးကျေးရွာတိ သန့်သျှင်း ကျန်းမာရီးအစီအစဉ်တိ ကျဆုံးချိန်တွင် ကျေးရွာတိကျန်းမာသန့်သျှင်းရီး အတွက် ကတိပြုနိုင်သည့် အောင်မြင်မှုတိကို ရဟိခရေ။ ရှေးရိုးကျေးရွာတိ ကျန်းမာခြင်း ကာကွယ်သည့် အစီအစဉ်တိ ကျဆုံးချိန်တွင် ဖြစ်ရေ။
CLTS ရေ ကျေးရွာတိ ကျန်းမာသန့်သျှင်းရီးကို ငွေကြေးထောက်ပံ့ခြင်း မပြုသည့် ချဉ်းကပ်နည်းဖြင့် အတိပြည်သူရို့အား ကွင်းပြင်တွင် ကျင်ကြီး စွန့်ခြင်းဧ ပြဿနာတိကို အသိအမှတ်ပြုရန် လွယ်ကူစေ၍ သန့်သျှင်းရီးပြုလုပ်ရန်နန့် “ ကွင်းပြင် ကျင်ကြီးစွန့်ခြင်း ကင်းလွတ်ခြင်း” အတွက် စုပေါင်းဆောင်ရွက်မှုတိကို ပြုလုပ်စေရေ။ ၎င်းရေ ပူးပေါင်းပါဝင်မှု လမ်းညွှန်ခြင်းတိနန့် ကျင်ကြီးနန့် ပါးစပ်ရို့အကြားလမ်းကြောင်းတိကို ဝေဖန်ပိုင်းခြားနိုင်ရန် အတိပြည်သူရို့ လုပ်ဆောင်ချက်နည်းလမ်းတိကဲ့သို့သော စုပေါင်း လုပ်ဆောင်မှု လမ်းညွှန်ချက်တိကို အသုံးပြုထားရေ။
IDS “ အတွင်းမျှော်မှန်းကြည့်မြင်ခြင်း” ပေါ်လစီ အကျဉ်းချုပ်တစ်ခုက များစွာသော နိုင်ငံရို့တွင် ကျန်းမာသန့်သျှင်းရီးအတွက် ထောင်စုနှစ် ဖွံဖြိုး တိုးတက်မှုရည်မှန်းချက် ပန်းတိုင်ရေ လမ်းချော်နီရေဟု ဆိုရေ။ ၎င်းနောက် CLTS ရေ ကွင်းပြင်တွင် ကျင်ကြီး စွန့်ခြင်းတိ လွှမ်းမိုးတည်ဟိနီသိမ်းသည့် များစွာသော နိုင်ငံရို့နန့် ဒေသတိတွင် မည်ကဲ့သို့ နည်းလမ်းတိ ချမှတ်နိုင်ရန် နန့် မည်သို့ ကြီးမားရေ အတိုင်းအတာဖြင့် ပျံနှံ့စေရန် ဆောင်ရွက်နိုင် မည်နည်းဟု မေးခွန်းထုတ်ထားရေ။
အစားအသောက်လုပ်ငန်းတိတွင် ကျန်းမာသန့်သျှင်းရီး
[edit | edit source]
အစားအသောက်လုပ်ငန်းတိအတွင်း ကျန်းမာသန့်သျှင်းရီးရေ အစားအသောက်နန့် တွိ့ထိ သည့် မျက်နှာပြင်တိကို ပြည့်သူ့ကျန်းမာရီးအတွက် ထင်ရှားရေ သေးငယ်ရေဇီဝရုပ် ဧ အသီးအရွက်တိနန့် ဆိုင်ရေ ဆဲ(လ်)တိကို ဖျက်ဆီးပစ်ရန် အကျိုးဟိစေသည့် စီစဉ်လုပ်ကိုင်မှုအတွက် လုံလောက်သည့် ပြုမှု ဆောင်ရွက်ချက်တိဟု အဓိပ္ပာယ်ဟိစေရေ။ ယင်းရေ အခြားသော မလိုအပ်သည့် သေးငယ်ရေ ဇီဝရုပ်တိကို အရီအတွက်တိလျှော့နည်းလားစေရန် ဖြစ်ရေ။ သို့ရာတွင် လိုလားဖွယ် မကောင်းရေ ထုတ်ကုန် အကျိုးသက်ရောက်မှု မဟိစေသည့် (သို့မဟုတ်) စားသုံးသူတိအတွက် ၎င်းဧဘေးအန္တရာယ်ကင်းမှု ရို့ဖြစ် ရပါမည်။ (အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု အစားအစာနန့် ဆီးဝါးစီမံ အုပ်ချုပ်မှု၊ ဖက်ဒရယ်(လ်) စည်းမျဉ်းစည်းကမ်းတိ၊ 21 CFR 110, USA) ကျန်းမာသန့်သျှင်းရီးကို စံပြုထားသည့် လုပ်ငန်းဆောင်ရွက်မှု လုပ်ထုံးလုပ်နည်းတိရေ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုအစားအသောက်လုပ်ငန်းတိအတွက် မဟိမဖြစ် လိုအပ်ပါရေ။ ယင်းရို့ကို ၂၁ CFR အပိုင်း ၁၇၈.၁၀၁၀ နန့် တဆက်တည်းဖြစ်ရေ ၉ CFR အပိုင်း ၄၁၆ဖြင့် စည်းမျဉ်းစည်းကမ်း ချမှတ်ထားရေ။
အလားတူပင် ဂျပန်နိုင်ငံတွင်လည်း ကျန်းမာခြင်းနန့်ညီညွတ်သည့် အစားအသောက်တိကို အစားအသောက်သန့်သျှင်းရီး ဥပဒေတိ တောင်းဆိုချက်တိမှ တဆင့်ရဟိစေရေ။ ထပ်မံ၍ အစားအသောက်နန့် ဇီဝဆီးဝါးစက်ရုံတိတွင် သန့်သျှင်းသည့် ပစ္စည်းကိရိယာတိ ဝေါဟာရ ရေ ပိုက်တိအတွင်းသန့်သျှင်းခြင်း (CIP)နန့် နီရာတွင် ပိုးသတ်ထားခြင်း(SIP) လုပ်ထုံးလုပ်နည်းတိကို အသုံးပြုထားသည့် ပြည့်ဝစွာ သန့်သျှင်းစေနိုင်ရေ ပစ္စည်းကိရိယာတိအဓိပ္ပာယ်ဖြစ်ရေ။ ယင်းရေ သန့်သျှင်းရေ ပျော်ဝင်မှုတိနန့် အခြားသော အရည်အပစ်တိမှအပြည့်အဝစီးဆင်းစေခြင်းဖြစ်ရေ။ ဒီဇိုင်းပုံစံရေအကြိမ်အနည်းဆုံးရပ်ဆိုင်းမှု၊ သို့မဟုတ်သန့်သျှင်းရီးလုပ်ဆောင်စဉ်အတွင်း အရည်တိဗရမ်းဗတာစီးဆင်းမှုတိကြောင့် ထုတ်ကုန်ထည့်သွင်းမှုကို ဖယ်ရှားပစ်ရန် လုံလောက်မှုမဟိစေရပါ။ ယေဘုယျအားဖြင့် သန့်သျှင်းစေမှုကို မြှင့်တင်နိုင်ရန်၊ ယင်းပစ္စည်းကိရိယာတိကို အစွန်းအထင်းမဟိသည့် သံမဏိတိ ၃၁၆ L ဖြင့် ပြုလုပ်ထားရပါမည်။ (သေးငယ်သာ မိုလစ်ဒီနန်ပါဝင်သည့် သတ္တုတိကို ရောစပ်ခြင်း) မျက်နှာ ပြင်ရေ ထုံးထမ်းစဉ်လာအရ လျှပ်စစ်ဖြင့် အချောကိုင်ထားပြီး၊ ဝ.၅ မိုက်ခရိုမီတာထက် နည်းရေအကျိုး သက်ရောက်မှုဟိစေသည့် မျက်နှာပြင်ကြမ်းတမ်းမှု၊ မျက်နှာပြင်တွင် ဘက်တီးရီးယားပိုးမွှားတိတွယ်ကပ်မှုဖြစ်နိုင်ခြီတိကို လျှော့ချနိုင်ရေရို့ ဟိရပါမည်။