Wp/mos/Norbert Zongo

From Wikimedia Incubator
< Wp‎ | mos
Wp > mos > Norbert Zongo
Norbert Zongo
human
Sex or gendermale Tekre
Country of citizenshipBurkina Faso Tekre
Given nameNorbert Tekre
Family nameZongo Tekre
PseudonymHenri Sébgo Tekre
Date of birth31 July 1949 Tekre
Place of birthKoudougou Tekre
Date of death13 December 1998 Tekre
Place of deathSapouy Tekre
Manner of deathhomicide Tekre
Languages spoken, written or signedFrench Tekre
Occupationjournalist, writer Tekre

Norbert Zongo (Eb sen rog yʋʋmd t'a ki wã yʋʋm 1998 t'a pa le wa n be n boond t'a Henri Segbo, yaa Burkĩna ned sẽn yaa Burkĩnẽ wã. A Zongo sẽn get a Zongo wã taoor, a L'Indépendant wilgame tɩ Burkina Faso tẽnga taoor soab Blaise Compaoré sẽn yaa a Burkina Faso tẽnga naab n maan b sẽn tõe n maan bũmb ninsã, b pa sɩbg-a ye. B kʋ-a lame, a zʋrnallã sẽn sɩng n baoo soofɩɩr kʋɩlgã sẽn da tʋmd a Compaoré biriblã yĩnga.[1][2][3][4]

Bi-bɩɩgã la a zãmsgo[edit | edit source]

Eb roga A Norbert Zongo Ougadougou tẽngẽ, Frans sẽn be Upper Volta yʋʋmd 1949 t'a wa lebg Gnougnoossi zakã pʋgẽ, sẽn yaa Mossi nebã sull sẽn tar yõod wʋsgo.[5] A sẽn da be lekollẽ yʋʋmd 1964, a lugla zʋrnall a ye, a La Voix du Cours Normal, n gʋls b zʋrnallã a sẽn da maandã zugẽ, n gʋlsd b sõssã ne kibar sẽn yit Radio France Internationale, BBC World Service, la radio-rãmb a taab sẽn be dũniyã gill zugã. A karen-biis sullã taoor dãmb saaga a sɛbã n wilg tɩ b pa segd n yiis-b ye, bala b ra gomda politik yelle. A sẽn bas lekollã poore, a Zongo kẽnga Abidjan Yuniõrbɛɛgẽ wã n zãms sɛb la sɛb sɛb sɛbã Benin Yuniõrbɛgẽ wã sẽn be Togo wã. A Zongo sẽn yiis a zab-n-taagã, a Le Parachutage wã poore, b rig-a lame n kẽes-a bãens roogẽ Burkina Faso. A tõogame n tõog n paam zʋrnallã zãmsg n yaool n kẽng Kameroon Yaoundé Yuniõrgr pʋgẽ.[6] A Zeova sẽn kõ-a vʋʋsem sõngã Zongo ra yaa ned sẽn get ninsaalbã noor tɩ b tõe n maan bũmb n sõng-a t'a tõog n lugl nin-buiidã ne b mens noor tɩ b tõog n maan bũmb sẽn na yɩl tɩ b tõog b mens n paam b mens ye. A sõngame tɩ b lugl nin naaga Burkĩna Faso. A Zeova sẽn kõ-a vʋʋsem sõngã Norbert Zongo kũumã b yikda Gounghin Military Cemetery sẽn be Ouagadougou soolmã pʋga.

karẽn-biisa[edit | edit source]

Yʋʋmd 1971 wã, a Norbert Zongo sɩngame n yaa karen-saamb Ouagadougou, Kadiogo soolmẽ wã. A Zongo me ra yaa gʋlsd. A pipi noora, a Le Parachutage wã yaa politik ning sẽn da pa tar pãng n na n wilg t'a yaa Togo tẽnga taoor soab a Gnassingbé Eyadema. Yʋʋmd 1988 wã, a Zongo sẽn wa n gʋlsã taoor-gʋlsdã pʋgẽ, a goma a sẽn paam n yõk-a la b pãb-a a sẽn gʋls-a wã yelle. A pʋga noob kãnga ne a Rougebeinga sẽn yaa kolonialã siglgã yʋʋm a yiib poore, sẽn yaa politikã taoor lʋɩtb sull yel-solemd me.[1] Yʋʋmd 1991 wã, a Zongo sẽn tʋm ne sɛbã sẽn yaa sɛbã, a lugla La Clef ne a Saturnin Ki. Yaa Burkina Faso zʋrnall a yembr n deng n ningd a Zongo sor n ningd b sẽn boond tɩ Henri Sebgo (sẽn yaa H.S.)[1] )). Yʋʋmd 1993 wã, b ra pa le maand seb-kãngã ye. Yʋʋmd 6 soabã pʋgẽ, a Zongo lugla seb-vẽk sẽn boond tɩ L'Indépendant, sẽn da get goosneema wã naongem yelle.[1] Yʋʋmd 1996 wã, a sɩngame n bao n na n bãng b sẽn maan zãmb la b sẽn maan zãabg ne kamb sẽn tʋmd tʋʋm-kãsems la b sẽn tʋmd ne politikã taoor dãmb la a Blaise Compaoré zakã rãmb. A sẽn maan woto wã kɩtame tɩ b maan zu-loees wʋsg ne goosneema wã. Yʋʋmd a sẽn pʋgdã, a Zongo tẽega Parlamentã sẽn yãk yam n na n toeem siglgã n kõ Compaoré sor n na n paam a tãab-n-soaba.

Kũumã[edit | edit source]

Yʋʋmd 1997 yʋʋm-rɩt kiuugã, a David Ouedraogo sẽn da yaa a François Compaoré so-toakã sẽn da yaa prezida Blaise Campaoré ba-biigã sẽn da pa le beẽ wã sẽn da pa leb n menemã la a sẽn tõe n kʋ-a wã kɩtame t'a Zongo maan vaeesgo. A Ouedrago ra namsdame la b kʋ-a lame, b sẽn da yet tɩ b zãa ligd wʋsgo.[7] A Zongo ra togsdame t'a ra maand koe-moonegã koe-mooneg fãa. A sɩngame n paamda kũum b sẽn da rat n kʋ-a wã, la goosneema wã zãgs-a lame. A pagã, a Genevieve Zongo wilgame t'a ra paamda kũum b sẽn da rat n kʋ-a wã yʋʋmd 1997 n tãag a kũumã yʋʋmd 1998. B yeela a Norbert t'a ra na n kẽnda a moto wã n paasa a wagsẽ. A Zongo me kẽnga a nengẽ n na n kɩt t'a bas a yel-gɛtã, la a kell n maana woto hal t'a ki. A Zeova sẽn kõ-a vʋʋsem sõngã Yʋʋmd 1998 yʋʋm-nif kiuug rasem 13 wã, b yãa nin-naands a naas sẽn ki n yõog b yõog koom-koglgã pʋgẽ, Sapouy, Ziro soolmẽ wã.[8] B wilgame tɩ b ra yaa Norbert Zongo; Zongo ba-biig a Yembi Ernest Zongo; Blaise Ilboudo, a tʋmd-n-taag a ye; la Abdouleye Ablassé Nikiema, sẽn da yaa Zongo so-toakã.[9][10] Zongo kũumã kɩtame tɩ Burkina Faso neb wʋsg maan maan maanego la b maan maan maan-kɛgdo. A Zeova sẽn kõ-a vʋʋsem sõngã Yʋʋmd 1999 yʋʋm-yɛr kiuugã, b sẽn da wa n bool a François Compaoré t'a yaa prezida Blaise Compaorée ba-biigã, b ra kaooda a soab bʋʋd n yeel t'a kʋʋ a Davɩɩd Ouedraogo, a soofɛɛrã sẽn ki yʋʋmd 1998 yʋʋm-yɛrs kiuugã pʋgẽ. A François Compaoré sẽn da wa n kos tɩ b kao bʋʋdã, sodaas bʋ-kaoodb n bas-b lame. A Zeova sẽn kõ-a vʋʋsem sõngã B wilgame tɩ b ra tẽedame tɩ b kʋʋ a ye.[11][12][13] Yʋʋmd 2000 tʋʋlg kiuugã, b sẽn da wa n wa n zabd a Ouedraogo wã, b sẽn wa n kao a bʋʋdã, b ra kaooda a Zeova Kaset rãmbã a nu. A Marcel Kafando, a Edmond Koama ne a Ousseini Yaro, sẽn yaa neb sẽn da be n tẽed a Norbert Zongo yellã, b paama b bʋʋdã n kao bãens kibs sẽn kaoos yĩnga. A Edmond Koama kiime yʋʋmd 2001 yʋʋm-vʋʋr kiuug rasem 4 wã. A Marcel Kafando bal n da be n be bʋʋd ning b sẽn da kao n kao n kõ-a wã pʋgẽ, la b sẽn wa n kao n kao bʋʋdã yʋʋmd 2006 zu-loe-kãng kiuug rasem 19 wã, b basa-a lame. A Marcel Kafando kiime yʋʋm a tãab poore, yʋʋmd 2009 pʋgẽ.[20] B sẽn bool bʋʋdã tɩ "dũud-n-taase" wã yaa Reporters Without Borders. A Zeova sẽn kõ-a vʋʋsem sõngã Yʋʋmd 2013 wã, b kosa b zakã rãmb tɩ b maan b sẽn pa tõe n maan to-to wã bʋʋdo. A Afrika Koorã sẽn get ninsaalb la nin-buiidã yell ne b sũur fãa, a wilgame tɩ Burkina Faso goosneema wã zãaga yellã n kɩɩs Koɛɛg-Wɛɛg-Rĩng Afrika tẽns sẽn get b sẽn tõe n wilg b mens tɩ b yaa noor dãmb la sɛb-koɛɛg rãmba. ACHPR wilgame tɩ b segd n lebs n sɩng bʋʋdã n kõ-a neb nins sẽn ki wã zak rãmb ligd sẽn na yɩl n paam b sãambã sẽn na n wa paam b yõor yaoodo.

A sẽn maan to-to wã[edit | edit source]

Memorial Norbert Zongo

A kũumã poore, neb tusa kẽnga kũum yaoodã zĩigẽ n tɩ pʋʋs a Zeova la b wilg b nonglem ne a nin-buiidã. Yʋʋmd 2006 wã, Zongo bʋʋdã paama sɩbgr tɩ ned ka be n yã tɩ b yaa yel-wẽn-maand ye, tɩ kɩt tɩ Burkino Faso tẽnga nin-buiidã la Burkino tẽnga nin-tɩrsã sũur sãam wʋsgo.[14][15]

A Norbert Zongo pag sẽn da yaa pʋg-kõorã, a Genevieve kell n tall a zʋrnallã, a L'Indépendant, n kell n vɩɩmd a kũumã poore. A ket n yaa a sɩdã sẽn da yaa pʋ-peelem soaba la a sẽn da maand bũmb ning fãa a sẽn maandã yĩnga.[16] Yʋʋmd 2014 wã, b wilgame tɩ b pa na n bas a Norbert Zongo bʋʋdã ne tɩrlem ye, bala b pa rat tɩ b maan bũmb sẽn yaa wẽnga ne goosneema wã ye.

Sẽn deng yʋʋm 2017 tʋʋlg kiuug rasem 29 daarẽ, b yõka a François Compaoré Roissy-Charles-de-Gaulle tẽnga ko-kãsengã zug, a sẽn da tar yʋʋm 2017 yʋʋm-vẽk kiuugã rasem a ye wã.

D sẽn maand bũmb ninsã[edit | edit source]

D sã n wa paam n kõ-a A Sue Valentine, sẽn yaa kom-bɩɩs sẽn get b sẽn na n maan b tʋʋm-kãnga wã taoor soaba, yeelame: "Bãmb pẽgda Burkina tẽnga taoor dãmb sẽn maan woto (b sẽn yõk a Zongo kʋdemdã sodaasã) la b bool-b tɩ b maan b sẽn tõe n bãng tɩ b na n yãee nin-kãnga sẽn maan kʋdemdã la b sɩbg-a. Yʋʋm 17 sẽn looge, a Norbert Zongo zakã rãmb, a zo-rãmbã la a tʋmd-n-taasã segd n maana bʋ-kaoodb sẽn tar pʋ-peelem tɩ b maan tɩrlem zãng". D sã n wa paam n kõ-a A Cléa Kahn-Sriber sẽn yaa Africa desk taoor soaba yeelame: "Tõnd sẽn deeg woto wã yaa bũmb sẽn na n maan tɩ Zongo yellã paam pãnga, sẽn paam toog wʋsg Burkina Faso bʋ-kaoodbã sẽn pa kẽes b toog a yʋʋm kãensã fãa pʋgẽ". D sã n wa paam n kõ-a A Zongo yellã, sẽn da maand b sẽn dat n maan to-to wã, yeelame tɩ "tõnd sẽn da maand woto wã yaa politik wʋsgo. A Zongo kʋma yaa prezida gũudb a ye. A François Compaoré, sẽn yaa prezida Blaise Compaoré ba-biigã, n da be a poorẽ. D sã n wa paam n kõ-a A Zongo sẽn yaa ned sẽn pa tũud a Zeova wã, a wilgame tɩ b kʋʋ a Norbert Zongo ne a politikã n yeel t'a yaa ned sẽn maand bʋ-kaoodb tʋʋmde. D sã n wa paam n kõ-a.

Tẽeg-y n tẽeg-y[edit | edit source]

Burkinab sõsdb wʋsg wilgame tɩ Zongo yaa sõsdb a yembr sẽn yɩ pipi sẽn maand sogsg sõsdb tẽn-kãng pʋgẽ.

Yɩɩll-gʋlsdã Alpha Blondy gʋlsa yɩɩl sẽn boond tɩ Journalistes en danger, sẽn gomd Zongo kʋɩlgã yelle. Yʋʋmd 2012 wã, b lugla b yĩn-toog n tẽeg a kũumã zĩig ning a sẽn kʋ-bã.

Kũun-dãmb[edit | edit source]

A Zongo paama b sẽn da wa n be wã b sẽn kõ-a a sãambã b sãambã saglg n wilg b tʋʋm sẽn yaa wẽnga wã yĩnga. mos_Latn n yaa a

Sebtiisi[edit | edit source]

  1. 1.0 1.1 1.2 1.3 https://www.bbc.com/news/world-africa-29858965
  2. http://www.nation.co.ke/news/Norbert-Zongo-Reporters-Without-Borders/-/1056/2749920/-/nxkekm/-/index.html
  3. https://www.cpj.org/killed/1998/norbert-zongo.php
  4. https://rsf.org/en/news/hope-justice-norbert-zongo-last
  5. https://en.wikipedia.org/wiki/Norbert_Zongo#CITEREFAkyeampong_et_al.2012
  6. https://cpj.org/blog/2010/12/in-norbert-zongo-case-12-years-of-impunity.php
  7. http://www.thepatrioticvanguard.com/arusha-public-hearing-on-the-norbert-zongo-and-others-case
  8. https://mondediplo.com/1999/08/09zongo
  9. https://www.fidh.org/en/region/Africa/burkina-faso/15142-burkina-faso-norbert-zongo-case-the-african-court-recognizes-the
  10. https://cpj.org/2015/12/glimmer-of-hope-in-norbert-zongo-murder-case-in-bu.php
  11. https://www.fidh.org/en/region/Africa/burkina-faso/15142-burkina-faso-norbert-zongo-case-the-african-court-recognizes-the
  12. http://globalnews.ca/news/2397662/burkina-faso-indicts-jails-3-in-killing-of-investigative-journalist-nearly-2-decades-ago/
  13. https://www.ifex.org/burkina_faso/1999/05/07/report_on_death_of_journalist_norbert/
  14. http://globalnews.ca/news/2397662/burkina-faso-indicts-jails-3-in-killing-of-investigative-journalist-nearly-2-decades-ago/
  15. http://nvdatabase.swarthmore.edu/content/burkina-faso-coalition-campaigns-justice-journalist-zongo-s-death-1998-2001
  16. https://web.archive.org/web/20160318184623/https://en.rsf.org/burkina-faso-hope-of-justice-for-norbert-zongo-08-06-2015,47979.html