Wp/lus/Mizo thuhlaril hun hmasa

From Wikimedia Incubator
< Wp‎ | lus
Wp > lus > Mizo thuhlaril hun hmasa
Voir aussi En bawk la : Mizo thuhlaril, Mizo thuhlaril hun laihäwl


Mizo thuhlaril hun hmasa tih hi Zosâp hunlai, kum 1894 leh 1920 inkara mizo thuhlaril leh a dinhmun sawi nana hman a ni.

Zosâp thlen[edit | edit source]

Kum 1894, Pawlkut thla ni 11-ah Zosâp pahnih Pu Buanga (Rev.J.H.Lorrain) leh Sap Upa(Rev.F.W.Savidge)-te chu chanchinṭha hril turin Mizoramah an rawn chhuak a. An thiltih hmasak ber chu a ram mite ṭawng hmelhriat leh an hman tur hawrawp thubul siamsak a ni. Thla hnih leh a chanve chhungin Mizo hawrawp(Alphabet) chu an siam zo ta a, hawrawp hmasa chu hetiang hian rem a ni:

AW A B D E F G H I J(chei) K L M N O P R S T Ṭ(ṭhaw) U V Z CH

Kum 1894 April 1-ah Mizorama Zirna in hmasa ber chu Pu Buanga leh Sap Upa hian an sa a, a tuk April 2 atangin zirna an hawng tan a. Mi tam takin Lungleng Lal Khamliana chu Mizo zinga ziak leh chhiar thiam hmasa ber angin an ngai a; mahse, a ni lo. Zir hmasa berte chu Suaka leh Thangphunga te an ni. Anni dawtah hian Sailo Lal Khamliana leh Khama te hian an chunzawm ve a ni.

Pu Thangphunga leh Pu M. Suaka te pawh hian lehkha ziak leh chhiar chu an thiam chho thuai a. Anni pahnih leh Pu Khamlianate hi Zosapte tan an ṭangkai zui hle a. Baibul(Bible) an lehlin laiin Zosapte puitu ber an ni.

Mizo Zir Tir Bu[edit | edit source]

Zosap Missionary pahnih Pu Buanga leh Sap Upate’n hawrawp an siam hnu chuan Mizo thuhlaril chuan kawng thar a zawh ṭan ta a. Zofate zingah lehkha ziak leh chhiar thiam an lo pung ve zel bawk a. Kristianna avangin Mizote rilru puthmang pawh a inthlak danglam hret hret a. Kum 1896, October ni 22-ah Zosapte’n lehkhabu an siam hmasak ber ‘Mizo Zir Tir Bu’ chu an siam zo va. Hei hi kum 1901-ah chhut nawn leh niin phek 27 a chhah a ni. He lehkhabu hi Pathian thu leh Kristian nun kaihhruaina tur thu ṭha tarlanna a ni.

Baibul lehlin[edit | edit source]

Voir aussi En bawk la : Pathian Lehkhabu Thianghlim


Zosap hmasa pahnihte thiltih pawimawh tak chu Baibul lehlin hi a ni. Kum 1895, August ni 21 atangin Chanchin Ṭha Luka ziak an letling ṭan a. Chumi hnuah Chanchin Ṭha Johana ziak an letling leh a. Heng lehkhabu lehlinte hi kum 1898-ah British & Foreign Bible Society, London-ah chhut a ni a. Mizo tawng hlanga ziak lehkhabu tia chhal ngam chhuah hmasak ber a ni.

Luka leh Johana ziak hi Tirhkohte Thil Ti (Tirhkohte Thiltih) lehlinin a zui nghal a. Kum 1899-ah London-ah bawk chhuttir leh a ni a. Chutichuan, Thuthlung Thar bua mi lehkhabu hrang hrangte chu lehlin a ni ta zel a, hetiangin:

  • Korinth khatna(November,1904),
  • Matthaia & Marka(1906),
  • Korinth I&II(1907),
  • Efesi, Kolossa, Filipi, Filemona, Galatia(1907),
  • Rom(1909),
  • Hebrai(1910),
  • Thupuan(1911),
  • Timothea I&II(1914),
  • Jakoba(1914),
  • Juda & Tita(1915) leh
  • Thessalonika I&II(1916)

Tichuan Thuthlung Thar bu pum chu kum 1916 khan chhut chhuah a lo ni ta a ni.

Thuthlung Hlui pawh lehlin a ni ve zel a. Jona bu chu 1912-ah chhut a ni a. Daniela(1915), Genesis(1928), Sam(1929)-ah chhut a ni. Thuthlung Thar kha ennawn leh nghal a ni a. Kum 1921-a ennawn ṭanin kum 1924-ah chhut nawn a ni leh a. Welsh leh Baptist Zosapte chuan nasa takin an thawk zel a. Mizo Pastor pahnih pathumin an lo letling thiam ve tawh bawk a. Tichuan, Baibul bu pum chu kum 1959, September ni 6-ah Pu R.W.Phillip chuan a tlangzarh ta a ni.

Pu Buanga leh Sap Upa hian Mizo Thuhlaril innghahna lung an phum tha hle a. Baibul an letling a, Pathian thu lam ziakna lehkhabu chi hrang hrang an letling bawk a. Chung zinga langsar zualte chu - ISUA CHANCHIN(1905), ISUA HNENAH LO KAL RAWH(1905-1906), THU IN-CHHANG(1908) te leh, Sap Upa leh Pastor Challianate kutchhuak- PATHIAN ROBAWM, PASTOR NUPUI, PATHIAN LEHKHABU CHANCHIN(1909) te leh Pu Buanga lehkhabu siam THE LUSHAI GRAMMAR AND DICTIONARY(1898) leh DICTIONARY OF THE LUSHAI(1940) te phei hi chuan Mizo ṭawng leh thuhlahril hmasawnna rahbi an tuk nasa êm êm a ni.

Zosaphluia leh Zosapthara[edit | edit source]

Voir aussi En bawk la : Zosapte


Zosap hmatawng pahnih rawn thlaka Mizorama Kohhran ban rawn phuntu Zosaphluia (Rev.D.E.Jones) leh Zosapthara (Rev.Edwin Rowlands) te hian tisa leh thlarau thilah Mizote an dawmkäng nasa hle a. Zosaphluia hi kum 1897-a Mizorama chhuaka kum 1926 thlenga rawngbawl a ni a. Zosapthara erawh chu kum 1898-ah Mizoramah lûtin kum 1908 thleng emaw chauh a awm thung. Anni pahnih inkawp hian Mizoram chhim leh hmar an hrut rual ṭha hle a. Chanchin Ṭha engah Kohhran bul ṭan-puiin Pathian thu te, Lehkha zirna lam te, Rimawi lam leh Thuhlaril lam te nen hmasawnna kawng an zawhpui nasa em em a ni.

Baibul lehlin hna an thawk chhunzawm zel a. Matthaia, Marka, Efesi, Kolossa, Filipi, Eklisia, Felemona, Galatia, Hebrai, Korinth, Inlarna(Thupuan) te an letling a, a tahtawlin an chhu a, an chhuah zel a. Lehlin hmasate an letling ṭha nual bawk a. Sikul Zirlaibu lam an siam nasa hle bawk. Chhhiarkawp bu te, Zirṭan bu te, Zirtirh bu thar te, Thu-ro-bu te, Bu-lai I & II, Hmabu leh Sap ṭawng zirna bu chi hrang hrang te, Hriselna bu leh lehkhabu dang an siam zel a. Mizo ṭawng hmasawn zelna rahbi ṭangkai tak a ni.

Hla lam[edit | edit source]

Thu lam ang bawkin hla lamah pawh an thawh hlawk hle. Hla phuah leh lehlin thiam tak an ni a, Kristian Hla Bu chhuak thar berah pawh Zosaphluia hla sawmli (40) leh Zosapthara hla sawmriat leh pathum (83) lai a la chuang a ni. Zosapthara phei hi chuan Pathian chawimawina hla bakah Mizo hnam hla a phuah nual a; kum 1903 khan Mizo fuihna hla ṭha tak mai -

Mizo kan ni lawm ilangin,
Kan hnam ṭhatna thu zawng zelin,
Thil ṭha-in kan ram ti-mawi-in,
Mizo lawm teh u.

tiin a phuah a. Mizo nula leh tlangvalte kawng dik zawka thil ṭhaa ṭhang lian turin a fuih a ni ber mai. "Ka nausenin tunge mi kawl" tih a phuah bawk. Chu hlaah chuan -

Ka dam lo va, a tlaivar a,
Ka tap a, min lo chawi mu thin,
Hah takin, chak lo chung pawhin,
Ka nu, ka nu duhtak chu.

tiin mihring nun hlimthla chu a lo hailang ṭha hle a ni.

Zosapte hla phuah leh lehlinte hian Mizo ṭawng kalhmang dik tak an zawm lohna lai chin awm mah se la, Mizo hlaah ri inpawl leh inang tlangpui (Rhyme Scheme) an rawn ti chhuak a. Solfa leh hla kalhmang te, rimawi leh hla thu hman dan thlengin kawng an rawn sat eng a. Ṭawng zir chawp chung sia hetiang an ti thei hi an ngaihsan awm hle a ni.

Kum 1899-ah Kristian Hla Bu hmasa ber, Pathian fakna hla 18 chuanna, kutphah tiat leka hlai, phek 36-a chhah chu kawpi 500 lai siam a ni a. Hla 18 zinga 7 hi Sap Upa leh Pu Buangate hla a ni a, a dang 7 te hi Rajbahadur (Khasi) hla a ni a, a dang 4 hi Zosaphluia hla lehlinte leh siamte a ni. Heng hla 18 te hi a tlar hmasa berte chu:

  1. Isua vana a om a
  2. Khawvela kan om chhung zong
  3. Tuna ka oi ka oi ang e
  4. Enge sual tifai thei ang?
  5. Thonthu hlui min hrilh roh
  6. Isu ! beram vengtu angin
  7. Isu Tidama khawvela a haw
  8. Tunlai Setana’n min thlem fo vang
  9. Ka naopang hotei englo ri’ shuh u
  10. Pathian thu hril tur
  11. Engatinge Isua
  12. Ram pakhat nuamtak a om e
  13. Isua khawvel entu
  14. Isua Krista Tidamtu
  15. Aw, Pathian! Nang Lal-ber i ni
  16. Isua hnena i om ang u!
  17. Isu ! Isu ! Nangma chovin
  18. Tlang thim chhak lam kei ka en ang

Kristian Hla Bu hi a ṭhang chak hle a. Chhut nawn leh hla thun luh belh zel a ni a. Chhut hnuhnun ber kum 2005-ah chuan hla 600 lai dah luh a ni.

Chanchinbu lam[edit | edit source]

Voir aussi En bawk la : Mizorama chanchinbu hmasawn dàn


Kum 1898-1899 lai bawr vel hian hla mai bakah chanchinbu Mizo Chanchin Laishuih a lo chhuak a. Sawrkar pisa leh thingthlang khuaah te sem darh a ni a, chanchin inhriat pawhna ṭha tak a ni. Mizo lalte Khulkhut(Kolkatta) zin thu pawh a in ziak a, a bengvarthlâk hle. He chanchinbu hi Mizorama chanchinbu hmasa ber a ni a, vawi engzat nge tih chhuah a ni tih erawh hriat theih a ni tawh lo. Kum 1898 khan vawi thum chhuah a ni a, a vawi li-na chu Kum 1899, January thla khan a chhuak leh a ni. A tirah chuan kutziaka bul ṭan a ni a, a hnuah erawh chuan khawlchhutna hman a ni a, a kawpi pawh a chhuak tam hret a ni awm e.

Mizo Chanchin Laishuih hnuah hian thlakip chhuak Chanchinbu hmasa ber Mizo Leh Vai Chanchin Lehkhabu a lo chhuak a. Khawla chhut ngat a ni. A enkawltu chu Tarmita(Major J.Shakespear) a ni a, phek 14 lai a chhah a ni. Kum 1911-1936 thleng chu Makthanga enkawl a ni a, Mizo zinga chanchinbu enkawltu pangngai(Editor) hmasa ber a ni awm e. Chumi hnuah Lalkailuia leh Sainghingate’n Kum 1937 aṭanga kum 1941 thleng an enkawl ve leh a. Chanchinbu dang ṭha tak tak a lo awm tawh bawk a, chumi hnu chuan he chanchinbu hi a tawp ve ta a ni.

Kristian Tlangau[edit | edit source]

Voir aussi Chanchin kimchang : Kristian Tlangau

Welsh Mission bul tumin kum 1911, October thla atangin tlakip chhuak chanchinbu ṭha tak Krista Tlangau chu a lo chhuak a. A enkawltu hmasa ber chu R. Dala a ni. Kum 1914-ah a bu hming chu thlakin Kristian Tlangau tih a ni ta a. He chanchinbu hi chawl hauh lovin tun thlengin a la chhuak a. Mizo thuhlaril hmasawn zel nana hmanraw ṭangkai leh thawh hlawk tak a ni. Chatlak awm miah lo va a chhuak thei ringawt pawh hian kawngro a su nasa em em a. Hun harsat lai leh hun hlimawm lai pawhin thuziak hmangin Mizoram dung leh vang a hrut kual a, Kohhran pakhat thlazar hnuaia chhuak ni mah se, a thu leh hla a nungin Chanchin Ṭha puan darh nan a ṭangkai em em a ni.

Thulâkna[edit | edit source]

  • Chawngthu, Tluanga, Mizo Thuhlaril Hmasawn Dan Part I, misual.com thuziak [[1]]
  • Khiangte, Laltluangliana, Thuhlaril (Literary Trends & History of Mizo Literature), College Text Book (Mizo) Editorial Board Publications, Aizawl, chhuah 2-na, kum 1997.