Wp/lki/آسیا

آسیا /ʌsɪɒ/ وسیع ترین و قەلەباڵغ ترین قاره کره زمین ئه. ای قاره ۸٫۷٪ ژ مساحت سطح زمین و ۳۰٪ ژ مساحت خشکیانِ ای سیاره را له بر مەگیره. ۶۰٪ جمعیت کره زمین نیز لە ای قاره زندگی مەکەن. گەورەترین و پرشمارترین وڵاتانِ جهان لە ای قاره‌ان. آسیا به همراه اروپا خشکی گەورە اوراسیا را مەسازن. ای قاره ژ شمال به اقیانوس منجمد شمالی، ژ جنوب به اقیانوس هند، ژ شرق به اقیانوس یواش و ژ غرب به دریای مدیترانه و بخش میانی روسیه مرزبندی بوو.

جغرافیا

کوهەل اورال، دریای خزر، دریای سیا و دریای آزوف آسیا را ژ اروپا جدا مەنماین، مرز بین آسیا و آفریقا کانالِ سوئز ئە و تنگه برینگ آمریکای شمالی را ژ ای قاره جدا مەسازە. آسیا لە بین دو اقیانوسِ منجمدِ شمالی و هند قرار دارە. برزترین قلهٔ جهان أورەست به ارتفاع ۸٬۸۴۸ متر و گودترین دریاچه‌ای دنیا آمور به عمق ۱٬۶۲۰ متر نیز لە قاره آسیا قرار دارن.

۴٫۳ قاره آسیا را کوهەل برز و تپه‌یەل تشکیل مەدهن، برزترین رشتەکوهەل ای قاره عبارتن ژ هیمالیا، قراقروم، پامیر، تیانشان، هندوکش، قفقازِ گەورە، و آلتایی. هم‌چنین رشته‌کو نسبتاً بچوک‌ترین لە ای قاره واقع بوویه که مهم‌ترین اوان را رشته‌کوهەل تبت، ایران، ارمنستان و آسیای صغیر تشکیل مەدهن. قاره آسیا لە کنار اروپا مەباشە. بیشتر جمعیت آسیا را چین و هند تشکیل مەدهه. فلاتەل آسیا ژ غرب به شرق عبارت‌ان ژ آناتولی ایران تبت و مغولستان ناهموارییەل آسیا ۱ فلاتان:شامل فلاتەل برز با ارتفاع زیاد و فلاتەل کم ارتفاع قدیمی ۲ سرزمینەل وسیع و پست جلگه‌ای لە شمال و جنوب آسیا ۳ سرزمینەل دارای کوهەل آتش فشانی.

اطلاعتِ آماری

مساحت: ۴۳، ۴ میلیون کیلومتر مربع (همراه جزایر). تعداد وڵاتانِ آسیا: ۴۹ وڵات مستقل و همچنان مستعمره پرتغال و انگلیس نیز وجود دارن. ارتفاع متوسط ژ سطح دریا: ۹۶۰ متر. برزترین نقطه: أوَرەست ۸٬۸۴۸ متر. گودترین نقطه جهان: دریاچه مرده (بحرالمیت) به عمق ۲۰۰ متر پایینتر ژ سطحِ دریا. گودترین نقطه جهان چاڵِ «ماریانا» به عمق بیش ژ (( ۱۱هزارمتر )) واقع لە اقیانوسِ کبیر ئە که اختلاف برزترین نقطه روی کره زمین (قله أورەست) با گودترین نقطه زمین (چاڵِ ماریانا) چیزی حدود((۲۰۰۰۰متر))ئە. متراکم‌ترین نقطه زمین ژ نظر جمعیت جزیره جاوه لە وڵاتِ اندونزییه.