Wp/kus/Speaker of Parliament

From Wikimedia Incubator
< Wp‎ | kus
Wp > kus > Speaker of Parliament
Speaker of the Parliament of Ghana
speaker, position
OfficeholderAlban Bagbin, Aaron Mike Oquaye, Peter Ala Adjetey Dɛmisim gbɛlima
CountryGhana Dɛmisim gbɛlima

Speaker of Parliament anɛ ninkanɛ an kpɛɛm /gɔsid Parliament of Ghana. Onɛ an kpɛɛm nananna, Alban Kingsford Sumana Bagbin, ba da zuŋ o ye o an Speaker tis Ghana wadmaannib yikanɛ paasi anii la (Eight Parliament of Ghana) yʋʋm tusa ayi nɛ pisi nɛ yinne yʋʋmpaal nwadig la daba ayɔpɔi daar (7 January 2021).[1]

Labakʋda

Joyce Bamford-Addo, onɛ da an yiiga pʋ’a an Speaker of Parliament tis Ghana.

Speaker ɔfis la da yɔ’ɔg yiiga nɛ Gold Coast saŋa, dɔlisid Gold Coast wada gbaʋŋ la (Constitution) Order in Council, yʋʋm tusir, kɔbiswai nɛ pisnu la ni (1950). Wada gbana banɛ dɔl la yɔ’ɔg suor ye ba vɔɔtim Speaker of Parliament tis Ghana.[2]

Onɛ da an yiiga speaker of the Parliament of Ghana da anɛ Sir Emmanuel Charles Quist onɛ da an Speaker of the National Assembly yʋʋm tusir, kɔbiswai nɛ pisnu nɛ yinne la ni (1951). O da tʋm ala paae yʋʋm tusir, kɔbiswai nɛ pisnu nɛ ayɔpɔi nwadis piinɛ ayi la ni (December 1957), Ghana da di’e o mɛŋi yi na’asaanam nu’usin la nya’aŋ.

Kati wa’ae Ghana na di’e ba mɛŋ la, Governor of Ghana da gɔsid legislative council. Nɛ’ da tiaknɛ yʋʋm tusir, kɔbiswai nɛ pisnaasi nɛ awai la ni (1949) Emmanuel Quist da liebi di yiiga  African zuraan la.[3] Legislative Council da vɔɔt Quist ye o aan di yiiga speaker yʋʋm tusir, kɔbiswai nɛ pisnu nɛ yinne la ni (1951).

Fourth republic la ni, onɛ da anɛ speaker of parliamenti yuug tʋʋma ni gaadi taaba wʋsa Daniel Francis Annan onɛ da tʋm din yi yʋʋm tusir, kɔbiswai nɛ piswai nɛ atan yʋʋmpaal nwadig daba ayɔpɔi (7 January 1993) paae yʋʋm tusa ayi nɛ yinne la yʋʋmpaal nwadig daba ayuobʋ daar (6 January 2001). Y ʋʋm tusa ayi nɛ awai la yʋʋmpaal nwadig la ni (January 2009), Joyce Adeline Bamford-Addo da lieb yiiga pʋ’akanɛ nam mi’i an Speaker tis Ghana parliament.[4]

Banɛ ka ba nɔ’ɔs nɛ sankanɛ ka ba tʋm

1992 Ghana constitution la Article 95 yɛl ye, Wadmaannib bɛɛ banɛ mɔr z’esim kanɛ pa’al ye ba na nyaŋi an wadmaanibi nar ye ba vɔɔt speaker of parliament. Ba ya’a vɔɔt speaker yi wadmaannib sʋʋgin, Wada gbaʋŋ la Article 97 pa’al ye Speaker la basi o kʋk la nɛ ka lɛn ka’ wadmaan ya’asɛ ka di nar ye ba lɛn vɔɔt zin’ikan ya’asi gaŋ wadmaani tisi ba.[5] Ninkanɛ mɔr zi’esim kaŋa anɛ Edward Adjaho onɛ da an wadmaani tis Akatsi South constituency.[6][7]

Speaker nya’andɔl

Speaker mɔr nya’andɔli ayi banɛ ka ba vɔɔti yis wadmaanib la sʋʋgʋn. Speaker nya’andɔliba ayi la kʋ nyaŋi yi Na’adɔɔg yinne nii.[5] Nananna. Speaker nya’andɔlib anɛ Bekwai wadmaan, Joseph Osei-Owusu, onɛ bɛ wabʋg na’adɔɔg ni, New Patriotic Party nɛ Fomena constituency wadmaan, Andrew Asiamah Amoako, onɛ an Independent.[8]

Tʋʋma

Ghana Constitution la Article 101 pa’al ye Speaker an kʋkdaan parliament zin’inʋgin. Speaker ya’a pʋ nyaŋi tʋmi ala, o nya’andɔliba ayi la nid yinne liebid kʋkdaan. Wadmaanni kʋ nyaŋi gban’e si’e ka speaker pʋ zin’i kʋk la zugɔ.

Speaker paas nidib atan daan Ghana kpɛla zuraan nɛ o nya’adɔl ya’a yi. Dinzug speaker tʋn’e zi’en zuraan bɛɛ nya’andɔl nɔba zug ba ya’a kʋ nyaŋi tʋmi ba tʋʋmaa. 1992 constitution la yɛl ye Zuraan nɛ o nya’andɔl ya’a kpi bɛɛ ba yisi banɛ ka speaker di’e zuraan zi’esim, di nar ka ba lɛm maligim vɔɔti yis zuraan paal. Speaker la pʋ mɔr suor ye vɔɔt wadmaannib yin la. Nɛ’ gbin anɛ ye vɔɔt la ya’a aan azinzɛma di gʋ’ʋŋnɛ la. Speaker la mɛ an kʋkdaani tis parliamentary Service Board. Ya’asa, Speaker la gaŋid nidiba anaasi paasid board kaŋa ni. Onɛ paasi ayuobʋ board la ni anɛ Clerk of Parliament.[5]

Speaker nam

Legislative Council of the Gold Coast[edit source]
President Time frame Period
Sir Emmanuel Charles Quist 1949 - 1951[3] Gold Coast
National Assembly of the Gold Coast[edit source]
Speaker Time frame Period
Sir Emmanuel Charles Quist 1951 - 1957 Gold Coast
Parliament of Ghana[edit source]
Speaker Time frame Period
Sir Emmanuel Charles Quist March 1957 - December 1957[9] National Assembly
Augustus Molade Akiwumi February 1958 - June 1960 National Assembly
Joseph Richard Asiedu July 1960 - June 1965 1st Republic

First MP to become Speaker

Kofi Asante Ofori-Atta[10] June 1965 - February 1966 1st Republic
Nii Amaa Ollennu[10] October 1969 - January 1972 2nd Republic
Jacob Hackenbug Griffiths-Randolph September 1979 - December 1981 3rd Republic
Daniel Francis Annan[11] January 1993 - January 2001 4th Republic

(1st and 2nd parliaments)

Peter Ala Adjetey[12] January 2001 - January 2005 4th Republic

(3rd parliament)

Ebenezer Sekyi Hughes[13] January 2005 - January 2009 4th Republic

(4th parliament)

Joyce Adeline Bamford-Addo[14] January 2009 - January 2013 4th Republic

(5th parliament)

First female Speaker

Edward Adjaho January 2013[15] - January 2017 4th Republic

(6th parliament)

Aaron Mike Oquaye January 2017[16] - January 2021 4th Republic

(7th parliament)

Alban Kingsford Sumana Bagbin January 2021[17][1][18] - Incumbent 4th Republic

(8th parliament)

Ban yi zin’isieba

Speaker Ethnicity Religious affiliatiom
Emmanuel Charles Quist Euro-African/ Ga Presbyterian[19][20]
Augustus Molade Akiwumi Yoruba Anglican (later Christian Scientist)
Joseph Richard Asiedu Akuapem (Akan) Presbyterian
Kofi Asante Ofori-Atta Akyem (Akan) Presbyterian
Nii Amaa Ollennu Ga Presbyterian[21]
Jacob Hackenburg Griffiths-Randolph Ga Anglican
Daniel Francis Annan Ga Methodist
Peter Ala Adjetey Ga Anglican
Ebenezer Sekyi Hughes Fante (Akan) Anglican
Joyce Adeline Bamford-Addo English/Ga Roman Catholic
Edward Adjaho Avenor Ewe Christian
Aaron Mike Oquaye Ga Baptist
Alban Bagbin Dagaaba Roman Catholic

Gbanvɛɛnsa

  1. 1.0 1.1 https://www.graphic.com.gh/news/general-news/i-will-serve-all-ghanaians-faithfully-bagbin.html
  2. https://www.parliament.gh/mps?speaker
  3. 3.0 3.1 https://janus.lib.cam.ac.uk/db/node.xsp?id=EAD%2FGBR%2F0115%2FY3011R%2F26
  4. https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Speaker-assures-Fifth-Parliament-of-diligence-155849
  5. 5.0 5.1 5.2 https://web.archive.org/web/20201020141610/http://extwprlegs1.fao.org/docs/pdf/gha129754.pdf
  6. http://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/artikel.php?ID=261755
  7. https://web.archive.org/web/20180709094349/https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/artikel.php?ID=264225
  8. https://www.parliament.gh/mps?leadership
  9. https://en.wikipedia.org/wiki/Speaker_of_the_Parliament_of_Ghana#cite_note-Doortmont-9
  10. 10.0 10.1 https://web.archive.org/web/20070927045829/http://www.parliament.gh/leadershipdetails.php?id=0003
  11. https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/people/person.php?ID=244
  12. https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/people/person.php?ID=227
  13. https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/people/person.php?ID=233
  14. https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/people/person.php?ID=1193
  15. https://web.archive.org/web/20200128234258/https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Adjaho-sworn-in-as-new-Speaker-261391
  16. https://web.archive.org/web/20180709064817/https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/New-Speaker-MPs-take-oath-499093
  17. https://web.archive.org/web/20210107065648/https://3news.com/alban-bagbin-elected-speaker-of-the-8th-parliament/
  18. https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/NPP-shocked-as-Alban-Bagbin-is-elected-Speaker-of-Parliament-1148519
  19. https://books.google.com/books?id=QV-hAwAAQBAJ
  20. https://books.google.com/books?id=ui1JaXpy18gC&q=emmanuel+charles+quist&pg=PA11
  21. https://web.archive.org/web/20070927190846/http://www.warc.ch/where/ugc/02.html