Wp/kus/Salaga

From Wikimedia Incubator
< Wp‎ | kus
Wp > kus > Salaga
Salaga
human settlement
Ethnic groupGonja Dɛmisim gbɛlima
CountryGhana Dɛmisim gbɛlima
Located in the administrative territorial entityEast Gonja Municipal District Dɛmisim gbɛlima
LocationSavannah Region Dɛmisim gbɛlima
Coordinate location8°33′6″N 0°31′11″W Dɛmisim gbɛlima
Map

Salaga anɛ tempʋʋgi di mɛŋ ka an tempʋtita’ari tis East Gonja district, district kanɛ bɛ Savannah Region sʋ’ʋlimGhana Ya-datiʋŋ.[1][2] Salaga da mɔrnɛ nidib kal tusa pisi nɛ anu, kɔbisnaasi nɛ pisyɔpɔi nɛ ayi (25,472)[3] yʋʋm tusa ayi nɛ piinɛ ayi kaalʋg la ni. Salaga da lieb zin’ikanɛ ka ba kuosid, da’ad bɛɛ kpiisid nidib bɛɛ ti’asidi ba nɛ bʋnkɔnbid gaad zin’ig wʋsa din yi 18th nɛ 19th century nam la ni.[4]

Pin’ilʋg

Di yʋ’ʋr la, Salaga yinɛ Dagomba pian’ad "salgi" dinɛ gbinni an ye "Amiilim zin’ikanɛ ka fʋ bɛ".[5]

Labakʋda

18th nɛ 19th centurynam la ni, Salaga da anɛ tempʋkanɛ an da’, ka ba da kpiisid gʋʋr region la ni ka Salaga da kɛ ka kpiisʋg Ya-dagɔbʋg nɛ Ya-datiʋŋ an na’ana.[6] Din da bɛ Sahel Ya-dagɔbʋg la, ba da buon Salaga ye "Timbuktu of the south" ban da kpiisid zʋʋd kɔn’ɔb kɔn’ɔbi ani la zug. Gonja la, zabzabid kanɛ mɔr paŋ hali, da zanl Salaga nɛ tensieba bɛdegʋ. Nɛ wala, din an tenkanɛ zu’oe la, nimbanɛ da bɛ Salaga anɛ Hausas, Wangaras, Dagombas, Gurmas, nɛ buudi sieba region la ni ka Gonja nam lɛɛ an teŋimbiis.

Salaga da an la’asʋg zin’igi tis Zabarima nam (emirate) la ka paŋ la da bɛ zin’ikanɛ yʋ’ʋn an northern Ghana, gbam-mi’id Alfa Hano nɛ zabzabid Gazari da yinɛ Niamey Ya-dagɔbʋg-Nya’aŋ yʋʋm tusir, kɔbisnii nɛ pisyuobʋ nam la ni.[7]

Salaga da’ la da an zin’ikanɛ ka ba du’odi ken northern Sahel nɛ southernmost coast of the 'Sahel', ka dɔl Dagomba tempʋʋsin, KpabiaYendi. Nɛ’ da kɛ ka ba yʋ’ʋm ziid niigi nɛ suma yit Yendi dɔl Salaga da’ la. Di mɛ lɛn anɛ zin’ikanɛ ka ba ziid gʋʋri yit Ghana ken Nigeria Ya-datiʋŋ baba. Trans-Atlantic slave trade la saŋa, Salaga da lɛn anɛ da’a sʋŋ kanɛ ka ba da la’asid nimbanɛ ka ba da’ la lʋʋri zii keŋ zin’ikanɛ ka ba na mɔri ba gaad. Salaga pʋʋgin, kɔlbil bɛ ani ka ba buoni di ye "Wonkan bawa", dinɛ an Huasa pian’atɔŋgiŋ kanɛ gbinni an ye saŋkpan’asnam sʋʋb zin’ig. Tɛ’ɛg tiig mɛ zi’e zin’ikanɛ da an san’kpan’asnam da’a la.[8] Nɛ’ zug ka da’ si’a bɛ Jamestown ka ba buon ye "Salaga da’ la": ba ya’a da ɛɛnti lʋʋr yi Salaga slave market ani ka ba da kuosid ba.

Yʋʋm tusir, kɔbisnii nɛ piswai nɛ ayi la ni, zaba da duoe Salaga, ka di da kɛ ka nimbanɛ bɛ Zongo la bɛdegʋ zɔ ka bas zin’ig la.

Nintita’abanɛ yit sʋ’ʋlimin la

Abdul-Yakuni Iddi

Gbanvɛɛnsa

  1. http://eastgonja.ghanadistricts.gov.gh/?arrow=dnf&_=82&r=6&rlv=towns
  2. https://www.myjoyonline.com/mp-redeems-campaign-pledge-in-donating-brand-new-motorcycles/
  3. https://web.archive.org/web/20070930155500/http://bevoelkerungsstatistik.de/wg.php?x=1170623253&men=gcis&lng=de&dat=32&geo=-85&srt=npan&col=aohdq&pt=c&va=x
  4. https://www.graphic.com.gh/features/features/salaga-slave-market-a-potential-tourist-site.html
  5. https://en.wikipedia.org/wiki/Salaga#cite_note-The_Evolution_of_War-5
  6. https://books.google.com/books?id=YrIjNMu5_vsC&dq=Salaga+slave+market&pg=PA84
  7. https://www.jstor.org/stable/25653233
  8. https://ghana.peacefmonline.com/pages/tourism/other_sites/salaga/