Wp/kum/Сарихум
Сарихум — дюньядагъы къайыр-хум тёбелени арасында бийиклигинден экинчи ер алагъан къайырчакъ дангыллыкъ. Дагъыстан пачалыкъ къорукъну ичине гире.
Жугьрафи ерлешивю ва суратлав[edit | edit source]
Тахшагьар Анжиден бир нече чакъырым арекде, Къоркъмаскъала (Торкъали) юртну къырыйында ерлешген. Бу къорукъ, дангылыкъ Русиядан къайры да, Евразия да лап да бийик ва уллу къорукъ деп гьисап этиле. Ону бийиклиги 262 метрге етише, майданы буса 600 гектарны елеген. Яй вакътиде чакъны гьалын тергесе, мундагъы иссилик 60 даражагъа ете. Бу къайырчакъ дангыллыкъ — май айдан сентабр айны ахырына ерли гьаваны иссилиги айрадан гётерилеген ер. Елни гючюнден Сарихумну 4 де башы гьар заман алышына турса да, бийиклиги алышынмай. Сарихумгъа тюзлюк айланада ерлешген Асия дангыл авлакъланы бир гесеги деп айтыла. Сарихумну дагъы да тамаша гёргенлери аслу гьалда тергевюн тартагъан ери — тавну этегинде къамушлукъ, бавукълукъну кёп сюеген акация, акътал, субайтал тереклер оьсегени. Явунлардан сонгъу сувлар да тюпге багъып сингип, къайырда бавукълукъ да узакълана. Ерни тюбюнден чыгъагъан булакълар да ёлукъмай къалмай. Сарихум тавну биринчилей яралгъан кюйлери гьакъда халкъ арада хыйлы айтывлар, уйдурмалар да яйылгъан. Биринчилей о гьакъда 1861-нчи йыл Парижде пырансуз язывчу Алискендер Дюма язгъан "Прометейден башлап Шамилге ерли Къавкъаз" деген китабында охума ярай. Дюма 1858-нчи йыл Дагъыстангъа этген сапарында Сарихум дангыллыкъны гёргендеги эсделиклери гьакъда генг кюйде язгъан. Алимлени токъташтырывларына гёре де Сарихумгъа бир нече юз йыллар да бола. Дангыллыкъдагъы къайыр еллени таъсиринден эки янындагъы тавлардан жыйылгъан ва Хазар денгизни къайыр къатлавларындан амалгъа гелген деп эсгериле. Шолайлыкъда, къайыр тавланы гёрюнюшю аслу гьалда оьтеген-барагъанны тергевюн тарта.
Жан-жанывары ва оьсюмлюклери[edit | edit source]
Бу дангыллыкъда ёлугъагъан жан-жаныварны эсгерсе, Сарихум йыланланы кёп ери деп айтыла. Шо саялы да къырыйында узатывчу болмаса, ондан оьзбашынга, сюйген кюйде айланма да таклиф этилмей. Мунда айрокъда агъулу сариек йылан ва ватарака йыланлар кёп. Сонг да Къавкъаз агъама деген уллу гесертки де ёлугъа. Къушлар бу дынгыллыкъда аз. Тек тавну этегиндеги къара тёшлю испан къарапай жымчыкъланы уялары да эм этиле. Дагъыстанны ва Россияны Къызыл китапларына язылып сакълангъан жанлары, оьсюмлюклени журалары да мунда ёлукъмай къалмай. Эсгерилген дангылда оьсюмлюклени 279 журасы бар деп саналгъан.
Гьукумат сакълав[edit | edit source]
Сарихумгъа табиатны эсделиги, ачыкъ кёкню тюбюндеги бай музейи деп де айтыла. 1987-нчи йылдан берли аслу къорулуп сакъланагъан Дагъыстан пачалыкъ къорукъ гьисаплана.
Байланывлар[edit | edit source]