Кажлай Мурат Мугьаммат улу — Дагъыстан мюзикчи, композитор.

Таржумагьалы

1931-нчи йылда Бакю шагьарда къазикъумукъ миллетли докъторну агьлюсюнде тувгъан ва оьсген. Оьзюне 12 йыл болагъанда школада охуйгъан къурдашларындан ансамбль да къуруп, шагьарны госпиталында ятагъан, давда яра тийген солдатлагъа концертлер берип, гёнгюн ала болгъан. Музыка инчесаниятдагъы билимлерин ол Азербайжанпачалыкъ консерваторияда профессор Борис Зейдманны класында алгъан. 1954-нчю йыл, консерваторияда охуйгъан студент заманындан тутупда, ол СССР-ни композиторларыны союзуна членликге къабул этилген. Арадан бир йыл гетип, бу охув ожакъны уьстюнлю кюйде охуп битдирген сонг М. Кажлаев ватанына, Дагъыстангъа къайта ва Магьачкъаладагъы музыкалы училищеде дарс беривчю болуп ишлеме башлай. Шо бир вакътини ичинде Дагъыстан радиода оьзю къургъан симфония оркестрда дирижёр болуп да ишлей. Шо йылларда Мурат Кажлаев Дагъыстанны юртларындан ай ланып, халкъ макъамларын языпжыйма башлай. Кавказны халкъларыны фольклор асарларына гёре янгы музыкалы макъамлар яратма башлай. Янгы-янгы темалар огъаряллыкъ бермей, даим язма, даим янгы музыка асарлар яратма тал пындыра. Оьзюню бу умутларын яшавгъа чыгъармакъ учун Москвагъа барма токъташа.

Ол оьзюню музыка асарлары булан савлай Совет Союзгъа белгили бола. Бажарывлу пианист ва пагьмулу дирижёр Юрий Силантьевни атындагъы Уллу академия концерт оркестрда 20 йылны узагъында ишлей. Янгы-янгы музыка асарлар ярата. Ону тыш пачалыкълагъада чакъыралар. Шо бир вакътини ичинде ол педагогика иш булан да машгъул бола. Ростов шагьарда С. Рахманиновну атындагъы пачалыкъ консерваторияда дарслар юрюте. М. Кажлаевни бирдагъы бир пагьмусу – чебер фильмлеге музыка яратыв. Ол биринчи шолай макъа мын язывчу Агьматхан Абу-Бакарны асарына гёре этилген «Тучи покидают небо» деген чебер фильмге 1959-нчу йыл язгъан. «Биринчи чебер фильмге язгъан мени макъамларым уьч фильмге де етишер эди», – деп эсге ала композитор оьзюню о замангъы гьаракатын. Бу кино фильмге язгъан макъамларыны даражасы огъар башгъа фильмлеге макъамлар язма да ёл ача. Центральный киностудиялардан огъар гьартюрлю таклифлер гелме башлай. Натижада ол 42 чебер кинофильмге макъамлар яза. Белгили, аты айтылгъан режиссёрлар, актёрлар, йыравлар булан таныш бола. Аты дюньягъа айтылгъан киномакъамланы устасы, италиялы композитор Нино Рота: «Мурат Кажлаевни мен музыкалы пагьмусуна гёре сюеменва гьюрмет этемен. Ону макъамлары оьзюню ватанындан ругь ала.

Шону булан бирче ол башгъа халкъланы йырларын, макъамларын да яхшы биле», – деп язгъан. «Ону макъамларына тынгласам, мен даим шатлыкъны гьис этемен. Ону яратывчулугъунда янгылыкъ ва бизин милли макъамланы ангы сес бере, – деп язгъан ону макъамларыны гьакъында Расул Гьамзатов. – Ону атасы хирург, адамланы аврувларын сав эте эди, Мурат буса адамланы юреклерин, ругьун сав эте». Мурат Кажлаевни музыка асарлары 350-ге етише. Оланы арасында биринчи Дагъыстан симфония, «Горянка» деген биринчи Дагъыстан милли балет, «Миллион ново брачных» деген асар, симфония бийивлер, «Фархад ва Ширин» деген симфония асар, «Имам Шамил» деген ва башгъа симфония асарлар, романслар, йырлар, театр спектакл леге макъамлар. Композиторну асарлары пластинкалагъа, дисклеге язылып, [[|Wp/kum/Русия|Россияда]], Германияда, Америкада ва Италияда чыгъарылгъан.

М. Кажлаев Дагъыстанда пагьмулу яшлар учун музыкалы школада ачгъан. Бу школаны директору гьисапда ол оьр квалификациялы педагогланы жыйгъан ва пагьмулу яшланы билимин, даражасын артдырма къаст этип чалыша. Бу йыл композитор оьзюню 85 йыллыкъ юбилейин ва яратывчулукъ гьаракатыны 65 йыллыгъын белгилей. Дагъыстанны Башчысыны Указы булан шо тархланы тийишли даражада оьтгеривге байлавлу гьартюрлю чаралар гёз алгъа тутулгъан. 15-нчи январда ону юбилей ахшамы тахшагьарда М. Горькийни атындагъы орус-драма театрда оьтгериле. Ол макъамлар язгъан чебер фильмлерде къолланагъан асарларына гёре «Виват, маэстро!» деген музыкалыфестиваль оьтгерилежек. Ону яратывчулугъуна байлавлу музыкалы ахшамлар Дагъыстанны музыкалы школаларында, училищелеринде оьтгерилме гёз алгъа тутулгъан. Сонг да, М. Кажлаевни макъамлары къоллангъан бары да чебер фильмлени гёрсетме де умут этелер. Юбилей чаралагъа Дагъыстангъа жагьил вакътисинде оьзю къургъан Азербайжанны «Гая» деген белгили вокал квартети де гележек. Оланы концерти 14-нчю январда Къумукъ театрда оьтгерилди. Мурат Магьамматович Кажлаевни яратывчулукъ гьаракаты пачалыкъны янындан тергевсюз къалмагъан. Ол СССР-ни ва РСФСР-ни халкъ артисти, РСФСР-ни инчесаниятыны ат къазангъан чалышывчусу, «Ватанны алдында этген къуллукълары учун» деген 4-нчю ва 3-нчю даражалы орденни кавалери, «Дагъыстанны алдында этген къуллукълары учун» деген орден ва Дослукъну ордени булан савгъатлангъан. 2006-нчы йыл М. Кажлаевге «Рыцарь науки и искусства» деген белги берилген.

Китаплар

Кажлаев Мурад Магомедович // Кто есть кто в современной культуре : В 2 вып. / Гл. ред. С. М. Семёнов, авт. и сост. Н. И. Шадрина, Р. В. Пигарев и др. — М.: МК-Периодика, 2006—2007. — ISBN 5-93696-007-3, 5-93696-010-2.