Wp/kum/Гаспыралы Исмайыл

Исмайыл Гаспыралы (Гаспаралы) (къумукъ аджамча إسماعیل گسپرينسكى , орусча Исмаил Гаспринский‎) (1851-1914) - къырымтатарлы орус пачалыкъдагъы бусурман илму охув къайдаланы тюрлендиривчюсю. Къырым Авчукёй деген юртда тувгъан.

Чалышывчулугъу

Бахчасарай деген шагьарда Орусияны биринчи янгы къайдалы (жадидия) мадрасалар къургъан. 1883 йылда орус пачалыкъны бусурман джамиятын яшавну камиллешдирив ёллагъа чакъырагъан «Терджиман» деген газетни басмагъа салып чыгъарма башлагъан. 1905 йылгъа ерли шо газет орус пачалыкъда тюрк тиллерде басылагъан биргине-бир газет болгъан демеге ярай. «Терджиманны» болушлугъу булан, бусурманлар бир бири булан таныш бола болгъанлар, бир бирине къатнай болгъанлар, сиясат ва маданият агьвалатлардан хабар ала болгъанлар.

Башгъалагъа муаллим

1902-1903 йылларда Абусупиян Акаев ва Магьаммат-Мирза Мавраев Исмайылны басмаханасында басма касбугъа уьйренмек бирге ишлей де болгъанлар. М.-М. Мавраев Бахчасарайдан Дагъыстангъа алып гелтирген биринчи басмахана къураллар да шону атына язылгъан эди. 1907 йылда Кагьирадагъы Халкъара Ислам Жыйында Гаспыралы Исмайылны ёлдашы Абусупиян Акаев болгъан эди. 1910 йылда барисли «Бусурман дюньясы» деген журнал Гаспарлы Исмайылны Нобелни ярашывлукъну беклешдирмек учун берилеген савгъатына тийишли герген эди.

Китапсиягьы

Русское мусульманство (Rus Musulmanlığı) Aqmescit, 1881
Salname-i Türki (Bağçasaray, 1882)
Mirat-ı Cedid (Bağçasaray, 1882)
Hoca-ı Subyan (Bağçasaray, 1884; 3.bas. 1892; 7. bas. 1898)
Avrоpa Medeniyetine Bir Nazar-ı Muvazene (Bağçasaray, 1885)
İslâmlara dair Nizamlar ve İmtiyazlar (Bağçasaray, 1885)
Rusiye Coğrafiyası (Bağçasaray, 1885)
Eki Bahadır (Bağçasaray, 1886)
Qıraat-ı Türki (Bağçasaray, 1886; 2. bas. 1894)
Maişet Muarebesi (Bağçasaray, 1886)
Kolera Vebası ve Onıñ Deva ve Darusı (Bağçasaray, 1887)
Bahtiyar Nazım (Bağçasaray, 1889)
Atlaslı Cianname (Bağçasaray, 1889)
Medeniyet-i İslâmiye (Bağçasaray, 1889)
Ğaraib-i Adat-ı Aqvam (Bağçasaray, 1890)
Arslan Qız (Bağçasaray, 1894)
Mektep ve Usul-ı Cedid Nedir? (Bağçasaray, 1894)
Risale-i Terkip (Bağçasaray, 1894)
Русско-восточное Соглашение (Rus-şarq Añlaşması) (Bağçasaray, 1896)
Esap. Muhtasar İlm-i Esap ve Mesail-i Esabiye (Bağçasaray, 1897)
Er Kün Kerek Qanunlar (Bağçasaray, 1897)
Reber-i İslâmiye (Bağçasaray, 1898)
Şarait el-İslâm (Bağçasaray, 1897)
Reber-i Muallimin (Bağçasaray, 1898)
Türkistan Üleması (Bağçasaray, 1900)
Mevlüd-ı Cenab-ı Azret-i Ali (Bağçasaray, 1900)
Beden-i İnsan (Bağçasaray, 1901)
İran. Resimli Mecmua (Bağçasaray, 1901)
Mebadi-i Temeddün-i İslâmiyan-ı Rus
Meşur Paytahtlar (Bağçasaray, 1901)
Usul-ı Edep (Şarq ve Ğarb Qaideleri) (Bağçasaray, 1901)
Zoraki Tabip (Bağçasaray, 1901)
Malümat-ı Nafia (Bağçasaray, 1901)
Tashih-i Aqaidden (Bağçasaray, 1901)
Temsilât-ı Krılof (Bağçasaray, 1901)
Asiyada Qomşularımız (Bağçasaray, 1903)
Dar ür-Rahat Musulmanları (Bağçasaray, 1906)
Musulman Kongressi (Bağçasaray, 1909)

Байланывлар