Wp/kum/Абдуррагьман шайых Мугьамматны уланы
Абдуррагьман Шайых Мугьамматны уланы, Атлыбоюнлу ва Къакъашуралы (1770 Къакъашура — 1841, Атлыбоюн (Муслимавул) – къумукъ алим ва шаир.
Эртен яшаву
[edit | edit source]1770-нчи йылда Къакъашура юртда тувгъан. Атлыбоюнну эсги къабурларындагъы зияратындагъы сынында 1841-нчи йыл дюньядан гетген деп язылгъан. Атасы – Мугьаммат Къази, анасы – Аймесей. Юртунда, Дагъыстанда, ювукъ гюнтувушда кёп ерлерде, кёп мадрасаларда охуп кёп алимлерден билим алгъан.
Чалышыву
[edit | edit source]Абдурагьман Шайых оьз халкъын тюз ёллагъа салагъан насигьатчысы болгъан. Ахыратны азабын эсге салып, оьзюню замандашларын тазалыкъгъа, яхшылыкъгъа чакъыра. Алда шавхаллар-бийлер, уллу гезмелер де къуруп, иче-ашай, йыбана болгъан. ХIХ асруда пача къурум гелгенде, ичкичилик къара халкъгъа да юкъма башлагъан. Бир-бир бусурман алимлер де о масапда, бу масапда ички яратыла деп халкъгъа пасат ёлну ача болгъан. Ичкиге къаршы мавзу шаирни кёп тюрклеринде бар. Ислам динни оьзлеге чёрек къазанма къурал этген клерикаллагъа къаршы язылгъан тюркюнде Абдурагьман Шайых булай дей:
Къадилери байны яны, Пакъырланы чыгъар жаны, Аллагь ушатармы аны – Бу энниги заманада. Къадилери дарай гиер, Рушбат беренлени сюер, Бермегенге ялан дейир – Бу энниги заманада. Бирин-бири сатып ашар, Мунда гиши нечик яшар, Къайда бу иш негер ошар – Бу энниги заманада.
Абдурагьман Шайыхны оьзге къумукъ суфи шаирлерден айырагъан зат – ол динни сёйлей туруп, дюньяны унутмай. Пача асгерлери Дагъыстанны елев, шаирни гёзюнден къарагъанда – бек уллу сиясат, идеология, къылыкъ пелекетлик. Халкъыны кёп яны Дагъыстанны оьзденлигини тас болувун, дюньяланы бузулув ахыр заманы йимик къабул эте болгъан. Абдурагьман Ййрчы Къазакъдан алъякъдагъы къумукъ халкъны адабиятыны уллу толкъуну деп айтма ярай. Ол оьзюнден алдагъы тюрки, арап, фарс тиллерден гелеген адабият мердешлеге таянып, о сынавланы оьз девюрюню ва ерини чебер алымы булан байлашдырып, оланы барын да оьз ругь алымында къайнашдырып, Дагъыстанны да, ону халкъларыны да гьакълыкъгъа, тюзлюкге, оьр инсанлыкъгъа тенг пайчылыгъын яратмакъ учун къаст этип язгъан, пагьмулу адам.
Абдурагьман неге Атлыбоюнгъа гёче юртдан гетип, неге тюгюл де, ол оьзюню девюрюндеги гьакимлеге, тюз юрюмейген дин-агьлюлени пышдырыкъларын тувра айта, язывгъа сала, халкъ арада аян эте. Ол тайпалар Адбурагьмангъа дав билдире. Ол юртдан гетмеге борчлу бола. 1841-нчи йылына Атлыбоюнда гечинди ва гёмюлген.
Абдурагьманны биринчи китабы 1899-нчю йылда Темирхан-Шурада Абусуфьян Акъай ва Мугьаммат Мурза Маврайны басмаханасындан чыгъа.
Китаплар
[edit | edit source]- Абдурахман Атлыбоюнский-Какашуринский – классик кумыкской поэзии / Сост. – Гаджиев А.., Акаев М. Махачкала, 2000. (На кумык.- тюрк. яз.)
- Абдуррагьманны тюрклери / Сост. – Шихаммат-кади ал-Эрпели. Темирханшура, 1909. (На кумык..- тюрк. яз. Араб. шрифт.)
- Къакъашуралы-Атлыбоюнлу А. Сборник назмов / Сост. – А. Т. Акамов Махачкала, 2005. (На кумык.-тюрк.. яз.)
- Абдуррагьман Къакъашуралы—Атлыбоюнлу