Wp/krl/Karjalan kielen murtehet
1. Varsinaiskarjalan vienalaismurtehet.
2. Varsinaiskarjalan suvikarjalaiset murtehet.
3. Lyydi.
4. Liygi (livvinkarjala).
5. Tverinkarjala.
Karjalan kielen murtehet kielitieteheššä ryhmitelläh kahteh piäryhmäh: varšinaiskarjalah ta aunukšenkarjalah ili livvih.[1] Varšinaiskarjala jakautuu vienankarjalah (ili pohjoiskarjalah) ta šuvikarjalah, kumpaseh kuulutah šamoin tverinkarjalaismurtehet. Karjalan tašavallašša tavallah pietäh kolmantena piäryhmänä lyydiläismurtehie, kuitenki muuvvalla ollah šitä kantua, jotta ne murtehet muovoššetah eri kielen. Eryähät tutkijat pietäh šamoin eri kielinä varšinaiskarjalua ta aunukšenkarjalua.
Varšinaiskarjalan murtehet
[edit | edit source]Vienankarjalaismurtehie paissah näillä alovehilla: Kieretti, Oulanka, Kiestinki, Vitsataipale, Pistojärvi, Uhtuo, Vuokkiniemi, Šuomuššalmen Hietajärvi ta Kuivajärvi, Kontokki, Jyškyjärvi, Puanajärvi, Ušmana, (šuvikarjalaismurtehie) Tunkuo, Šuikujärvi, Repol’a, Rukajärvi, Puatene, Mäntyšelkä, Porajärvi, Ilomantsi, Korpišelkä, Šuojärvi, Tver’, Tihvinä, Valdai, Suistamo ta Impilahti.
Pohjoset murtehet erotah šuvimurtehista mm. šiinä, jotta niissä ei ole šeuruavie šoinnillisie konšonanttija: b, d, g, z ta ž, vain šoinnittomat p, t, k, s ta š. Raja kuitenki ei ole jyrkkä, nš. šiirtymämurtehissa murrehpiirtehet vaihellah.
Livvinkarjalan murtehet
[edit | edit source]Livvinkarjalaisie murteihie paissah näillä alovehilla: Šuojärven Hyršylänmutka, Šalmi, Tulemajärvi, Munjärvi, Säämäjärvi, Vieljärvi, Vitele, Kotkatjärvi, Aunukšen kaupunkin ympäristö (mm. Nekkulan ta Riipuškalan kylät) šekä Konduži (Lotinanpelto). Livvinkarjala eruou varšinaiskarjalašta monešša šuhtehešša, yksi šelvimmin huomattava on šananloppusien a:n tai ä:n muuttumini u:kši tai y:kši tietyissä tapahukšissa.
Lyydin kieltä on paistu Aunukšen kannakšella Syväristä Pohjois-Aunukšeh šuate ulottuvalla kapiella kaistalehella šuurimmakši ošakši livvin alovehen itäpuolella. Lyydin murtehet juatah kolmeh ryhmäh: Kontupohjan piirissä pakasijat pohjoislyydit, Priäžän piirissä pakasijat keškilyydit ta Aunukšen piirissä pakasijat Kuujärven lyydit.