Nigeria (/naˈdʒɪəriyə/) dǝ cidi kǝrye fute Africa bǝn kashara. cidi Nijer bewa kǝlangai tana nasha yala bǝn, cidi Chad bǝ gedin futen ,cidi Kamerun bǝ gediya lan, cidi Benin bǝ futen daji anum lan nji kura Atlantik yǝ.
Lardǝ Nigeria bǝ dǝ bula'a (36) fiyasken arasken suro nzǝn birni nzǝ kura (Federal Capital Territory) shima Abuja ,shima na kura lardǝ bǝ daana wo.
Nigeria dǝ nafte kela nzǝ yǝ suro saa (1960) bǝn ciwondo, kerew donyi Biafra bə suro saa 1967 bǝn badiyada har saa 1970 bero cado, daji soja yǝ gomnati dǝ samowu har saa 1999 bǝn donyi karno sadǝ gomnati gadǝ badiyada.ngawo adəyen kərmai kərmai askərraye-a kuru gomnatiwa jamaye demokradiyalan karzana-a hatta karno kura lardə Nigeriaye saa 1999 lan karno Olusegun Obasanjo Peoples Democratic Party ye kartəna. Attǝson, lardǝdǝ ngǝwusoro zalǝm karnobe sǝbandin, kuru riswa kǝmbudǝ nashawa siyasa Nigeriabe gade-gaden tǝragǝna.
Nigeriadə lardə doni kaduwuwa 250 ma kozəna təlamma gade-gade 500 manazayin, samma ada kada asuzana.[13][14][15] Kaduwu kura yakkədə sandima Hausa yalalan, Yoruba fətelan, kuru Igbo gədilan, sammaso kashi 60% nəm nguwu ammayedəa kozəna.[16] Təlamma hukumayedə shima Nasara, kartənadə kəltə təlammaye daraja lardəyen banatəro.[17] Dustur Nigeriabedəye nəmkambe adinbe tawatsəgəna,[18] kuru shima fato nəmngəwu musulumma-a kəristabe-a dunyalan.[19] Nigeriadǝ alamanna retaro yakkata kate Musulumma, sandido ngǝwunzaso yala lardǝdǝben dasagǝnadǝ-a, kuru Kiristaso, sandi duwo ngǝwunzaso anǝmlan dasagǝnadǝ-a; adin amma asalyedə, alammaanna kaduwu Igboyeya Yorubayeyadə, sandima ganawo.[20]
Nigeriadə duno nasha Africabe kuru duno dawube lamarra dunyabelan. Shi arzǝnyi Nigeriabedǝ shima kǝn diyaumewo suro lardǝ Africaben, shima kǝn diyaumiwo suro dunyaben nasha GDPben, kuru shima kǝn 27miwo nasha PPPben. Nigeria də sha jamanzaye Giant of Africa lan bowozayin dalil nəm nguwu jamaye-a kuru buron arziyinzə kura-a nankaro,[21] kuru shidə kasuwu cijinro Bank Dunyaye gozəna. Nigeriadə shima wakil kəlakəl Africaye koktəma kuru wakil karafkawa dunyabe kadaye, suronzan United Nations-a, Commonwealth of Nations-a, NAM-a,[22] karapka arziyibe lardəwa fəte Africabe-a, karapka kəlakəl Islambe-a OPEC-a. Shidə kuru shidə wakil lardəwa MINTbe kuru shidə suro lardəwa arziyibe fuwube mewun tilonben kara.
Gargam
Kawu Gargam Nigeriabe
Latə Dam Kainjibedəye cida suye karnu kən 2nd BC lan fəlezəna. Loktu Neolithicben səta zaman suyero faltədə ngarkime dawu-dawulan tətandin. Am laaye shawari sadəna kəla nzundudə fətero lezəna zərəgə Nileben. Amma zaman suye suro zərəgə kəmoduwu Nigerbe-a nasha karabe-adə alamaram suye suro savanna samibedən saa 800 kozənaro kawuzəna, kuru zərəgə Nileben shiga kawuzəna. Kulashi karəngəye fəlezəna kəla shi sudə kəlanzəlaro suro sub-Saharan Africaben təbandəna.[26][27][28][29]
Nok kunkuntǝ, katti
Kəlafərəm zamanbe Nokbedə kate saa 1,500 BC-a AD 200-ayen fuwuzəna. Awo-a kəla kəltabe kura-kura sətandəna shidoni awoa kəltabe buro salakye suro sub-Saharan Africaben nowatadəwo. alamanna 550 BC yeyi kuru waneye karnuwa gana laa buron. [26] [27] [28] Shaida su yirtəbedə nashaa Nsukkabe anəmgədi Nigeriaben latəna: saa 2000 BC na Lejjaben[35] kuru saa 750 BCben kuru na Opiben.