Wp/isv/Esperanto
| esp.: Esperanto | |
 | |
| Obča informacija | |
|---|---|
| Stvorjeny | Ljudovik Lazar Zamenhof |
| Data stvorjenja | 1887 |
| Koristniki | |
| Pismo | latinica |
| Služebny status | |
| Jezyčna organizacija | Akademija esperanta |
| Celj | |
Esperanto jest najvyše koristujemy medžunarodny pomočny jezyk. Esperanto jest jediny umětny jezyk, ktory imaje rodnyh koristnikov, ktoryh u njego može byti několiko tysečev. Vsesvětna svez esperanta imaje veče 5500 členov v 120 krajah.
Byl stvorjeny poljskym oftalmologom Ludovikom Zamenhofom v 1887 godu. Zamenhof vprvo opisal svoj jezyk pod psevdonimom "lěkar Esperanto" v knigě "Medžunarodny jezyk" (rus.: Международный язык), ktory on poslě prěvedl ješče na 4 jezyka. Slovo esperanto znači "nadějny".[4] Koristnikov esperanta često zovut esperantistami (Esperantistoj).
Historija
[edit | edit source]Esperanto byl stvorjeny v koncu 1870. i početku 1880. godov Ludovikom Zamenhofom, jevrejem-oftalmologom iz Kongresovoj Poljsky v Rosijskoj imperiji, ktory žil v gradu Bjalostok. V 1870. lětah, do stvorjeńja Zamenhofom esperanta, v Bjalostoku zabranili koristati poljsky v publičnyh městah grada.
Suglasno Zamenhofu, on stvoril svoj jezyk, da by sniziti "čas i rabotu, ktoru my tratimo, učeči inozemne jezyky" i stvoriti harmoniju medžu ljudami iz raznyh držav: "Byl by jedino medžunarodny jezyk, vse prěvody mogli by dělati se jedino na njego […] i vse narody byli by objedinjene v občem bratstvu."
Ortografija
[edit | edit source]Esperansky alfabet bazuje na latinici s 28 bukvami, ktore vključajut 6 diakritične bukvy; 1 brevis i 5 cirkumfleksy.
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Male bukvy | a | b | c | ĉ | d | e | f | g | ĝ | h | ĥ | i | j | ĵ | k | l | m | n | o | p | r | s | ŝ | t | u | ŭ | v | z |
| Velike bukvy | A | B | C | Ĉ | D | E | F | G | Ĝ | H | Ĥ | I | J | Ĵ | K | L | M | N | O | P | R | S | Ŝ | T | U | Ŭ | V | Z |
Gramatika
[edit | edit source]Esperanto jest zaprojektovano za legko učenje dlja različnyh govoriteljev daduči nove stvorjene slova, da by byti razumlive dlja ljudij s prefiksami i sufiksami.
Vse immeniky končajut se s bukvoju "o", pridavniky končajut se s bukvoju "a" i prislovky končajut se s bukvoju "e". Kogda formuje se množina, bukva "j" jest dodana do každogo immenika i pridavnika. Esperanto imaje 2 padeže dlja immenikov i pridavnikov: imeniteljnik i viniteljnik. Kogda slova označajut prěmy objekt, bukva "n" jest dodana i tož priloži na množině.
Sut 3 vrěma i 3 naklonjenja v Esperantu:
Prošedše vrěma končajut se s "-is"
Nastoječe vrěma končajut se s "-as"
Buduče vrěma končajut se s "-os"
Infinitivne naklonjenja končajut se s "-i"
Uslovne naklonjenja končajut se s "-us"
Jusivne naklonjenja končajut se s "-u"
Slovny poredok jest svobodny, to znači, že pridavniky mogut poslědovati immeniky, glagoly i objekty v kojkoli poredku. Ale člen "la", ukazateljny zaimennik "tiu" i prědložnik "ĉe" muset prijdti prvo prěd immenikom.
Prikladne teksty
[edit | edit source]Vsesvětova deklaracija člověčskyh prav v Esperantu:
Ĉiuj homoj estas denaske liberaj kaj egalaj laŭ digno kaj rajtoj. Ili posedas racion kaj konsciencon, kaj devus konduti unu al alia en spirito de frateco.
Iztočniky
[edit | edit source]- ↑ Harald Haarmann, Eta leksikono pri lingvoj, 2011, archive date March 4, 2016: Esperanto … estas lernata ankaŭ de pluraj miloj da homoj en la mondo kiel gepatra lingvo. ("Esperanto has also been learned by several thousand people in the world as a mother tongue.")
- ↑ Jouko Lindstedt, Jouko, Oftaj demandoj pri denaskaj Esperant‑lingvanoj ("Frequently asked questions about native Esperanto speakers"), archive date March 3, 2016.
- ↑ "Nova takso: 60.000 parolas Esperanton" [New estimate: 60.000 speak Esperanto] (na esperantu). Libera Folio. 13 februara 2017. Data dostupa: 13 februara 2017.
- ↑ "Doktoro Esperanto, Ludwik Lejzer Zamenhof". Global Britannica.com. Encyclopædia Britannica Inc.
Vněšnje linky
[edit | edit source]
Vikipedija, svobodna enciklopedija na esperantu- Tutoj članok imaje prěvod iz članka «Esperanto» v Vikipediji na anglijskom (spis avtorov; dozvoljeńje CC BY-SA 4.0).
