Wp/frs/Braukmerbräif
Däi Braukmerbräif was dat recht fan däi brocmanni, däi inwooners fan dat oostfräisk Braukmerland, in 't frau 13. joerhunnert. Dat Braukmerland is 'n kuntraaj wester fan Auerk, däi up 't äen fan 't 12. joerhunnert um däi laugen Mainhôov, Eenerhôov un Wiibelsbuer biiseetelt wur. Däi Braukmerbräif wur 1276 up Fräisk upset't.[1]
Däi Braukmerbräif is däi mäist kumplêet wäel fan dat Olfräisk recht uut däi tiid. Häi biiskrift dat poolitsk un wetelk süsteem fan 'n land, dat siin recht up däi wiel fan dat folk upbaauen dee (dat Fräisk Freihaid). In d' Braukmerbräif is reegelt, dat däi poolitsk un wetelk macht in däi hâan fan amtlüü, däi uut däi stand fan däi buren uutkoosen wurdent, liegen daajt, däi soo nöymt Redjeven (róódgeevers). Höör macht wur ook weer döör däi Braukmerbräif kuntruläärt.
Teegen d' middent fan 't 14. joerhunnert is däi tiid fan däi frei landgemäinden tau äen. Man anners as bii föörbild in 't Äimserğerland bleev in 't Braukmerland dat ferbod, sük fast stäinhuusen un kasteelen tau baauen, biistóón, soo dat sük kiin foidóóel heerskup döörsetten kun. Soo bleev däi in 't middeloller in häil Oiroopó föörkooment foidóólisem in Oostfräisland unbiikent.
Man döör dat ooverwinnen fan däi Tsirkenós in Oostfräisland wur dat Äimserğer recht, dat föör Essert Tsirkenó an d' biigin fan ´t 16. joerhunnert däi boom föör siin Oostfräisk Landrecht was, up 't äen do bóós in däi kuntraaj.
Däi Braukmerbräif is as däil fan däi olfräisk rechtslitteróótüer biisünners, um dat häi 'n kumpleet wetbauk un näit bloot, net as däi anner olfräisk rechtsteksten, 'n góódern is. Fandóóeğ gift dat no twei bauken, äin in 't leeğsaksk stóótsarkiif in Ollenbörğ un dat anner in d' leeğsaksk landsbiibtäik in Hanoover.
Däil fan däi Braukmerbräif (Eerst dräj paaregróófen)[2][3]
[edit | edit source]Thit ist thiu forme kere, ther Brocmon ekeren hebbath, thet hira rediewa skelin thingia hira ierim vt andene ende.
fertóólen: Dit is däi êerst kööer, däi d' Braukmerlandjers köört hebbent, dat höör Redjeven (róódgeevers) dingen söölent bit an 't äen fan höör amtsjoer.
Alsa tha rediewa alra erest ongungath and to hape kemen send, sa skelen hia al vnder ena suera eta mena loghe oppa sancte Iacobe, thet hia buta penningum and buta bedum helpa skele tha erma alsa tha rika and tha fiunde alsa tha friunde.
fertóólen: Wen däi róódgeevers föör aller eerst höör amt angóón un tauhôop koomen sünt, soo söölent säi al unner äien (= âal mitnanner) bii dat mäien lauğ sweeren up Sünnerjóópk, dat säi buuten pennerğs un buuten beeden (= sünner sük biikoopen of beeden tau lóóten) däi aarmen as ook däi riiken un däi fäinden as ook däi früen helpen söölent.
And sprecma thene rediewa on vmbe tha lessa meyde ief vmbe tha marra, sa vndgungere mith sex monnum vnder tha forma and vnder tha other berninghe, and hi se selva thi soginda; and thi talemon wite tha sibbe, ther vr thene sueren heth, ther tha werde leda skel mith sex ethum; and thi talemon vndvnge ac alsa vmbe tha meyde, and tha redieua driwe thet riucht forth fon tha talemonnem, ther thenna weldech send; and hveder sa tha redieua ioftha talemonne thius werde brech, sa reke hi tha liudum achta merch and tha rivchthrum ene halwe hageste merk, and thi clagere bisvere sine meyde; and ne driuath tha talemon ioftha redieua thith riucht naut forth, sa geie hia mith achta mercum.
fertóólen: Un proot't me däi róódgeever an (= biiklóóğt me hum) um (dat anneemen fan) äin lütjerder gift of äin grooterder, soo undgaajt häi (= biiwist häi siin óóskuld) mit ses manlüü (däi föör hum biieederğent) uut däi eerst un däi twäied fedderskup, un häi sülvst (sal) däi sööemt (weesen); un däi tóólman, däi oover däi swooren het (= däi föör däi feranterelk is), däi däi biiwiis leewern sal mit säes eeden, wäit däi sieb (= het dat biislutend woord oover däi sieb); un däi tóólman undgaajt ook up disser wiis (däi klóóeğ um dat anneemen fan) äin gift, un däi róódgeevers, däi den in funksje sünt, driivent dat recht fut (= setten däi rechtsgaang döör) fan däi tóólmanlüü, däi den in funksje sünt; un weneer of däi róódgeever of däi tóólman disser (biiwiis) undbrekt (= häi 't näit skaft ses eedhelpers biinanner tau kriigen), soo biitóólt häi däi lüü acht mâark un däi rechters äin half hôoğst mâark, un däi klóóger biisweert siin (klóóeğ um dat anneemen fan äin) gift; un driivent däi tóólmanlüü of däi róódgeevers dit recht näit fut (= setten säi dit recht näit döör), soo misgellent säi mit acht mâark.
Wellen
[edit | edit source]- ↑ Brokmerbrief. Repertorium Fontium 2, 587. In: Geschichtsquellen.de. Bayerische Staatsbibliothek, 10. september 2019, ofraupen up d' 2. januwoi 2021
- ↑ DRW-Textarchiv: brokmerr (Index Quellen im Textarchiv). ofraupen up d' 2. januwoi 2021 (Olfräisk, Düütsk).
- ↑ Oebele Vries: Asega, is het dingtijd?. Steven Sterk, Läiwerd - Ütrecht 2007, ISBN 978-905615-142-3