Wp/frs/Braukmerbräif
Däi Braukmerbräif was dat recht fan däi brocmanni, däi inwōners fan dat ōstfräisk Braukmerland, in 't frau 13. joerhunnert. Dat Braukmerland is 'n kuntrāj wester fan Auerk, däi up 't äen fan 't 12. joerhunnert um däi laugen Mainhôv, Ēnerhôv un Wībelsbuer bīsētelt wur. Däi Braukmerbräif wur 1276 up Fräisk upset't.[1]
Däi Braukmerbräif is däi mäist kumplet wäel fan dat Olfräisk recht ūt däi tīd. Häi bīsğrift dat pōlitisk un wetelk süstēm fan 'n land, dat sīn recht up däi wiel fan dat folk upbāuen dē (dat Fräisk Freidaum). In d' Braukmerbräif is rēgelt, dat däi pōlitisk un wetelk macht in däi hân fan amtlüü, däi ūt däi stand fan däi buren ūtköört wurrent, liegen dājt, däi sō nöymt Redjeven (róódgēvers). Höör macht wur ōk wēr döör däi Braukmerbräif kuntulæært.
Tēgen d' middent fan 't 14. joerhunnert is däi tīd fan däi frei landmäinten tau äen. Man anners as bī föörbild in 't Äimsgauerland blēv in 't Braukmerland dat ferbod, sük fast stäinhūsen un kastēlen tau bauen, bīstóón, sō dat sük ğīn foidóól hērskup döörsetten kun. Sō blēv däi in 't middeloller in häil Oirōpó föörkōment foidalisem in Ōstfräisland unbīkent.
Man döör dat ōwerwinnen fan däi Tsirkenós in Ōstfräisland wur dat Äimsgauer recht, dat föör Iets Tsirkenó an d' bīgin fan ´t 16. joerhunnert däi bōm föör sīn Ōstfräisk Landrecht was, up 't äen do bóós in däi kuntrāj.
Däi Braukmerbräif is as däil fan däi olfräisk rechtslitteratüer bīsünners, um dat häi 'n kumplet wetbauk un näit blōt, net as däi anner olfräisk rechtsteksten, 'n góódern is. Fandóóeğ gift dat no twei bauken, äin in 't lēğsaksersk stóótsarchīf in Ollenbörğ un dat anner in d' lēğsaksersk landsbībljotäik in Hōnōwer.
Däil fan däi Braukmerbräif (Ērst dräj parregróófen)[2][3][edit | edit source]
Thit ist thiu forme kere, ther Brocmon ekeren hebbath, thet hira rediewa skelin thingia hira ierim vt andene ende.
Ōwersetten: Dit is däi êrst kööer, däi d‘ Braukmerlanners köört hebbent, dat höör Redjeven (róódgēvers) dingen söölent bit an 't äen fan höör amtsjoer.
Alsa tha rediewa alra erest ongungath and to hape kemen send, sa skelen hia al vnder ena suera eta mena loghe oppa sancte Iacobe, thet hia buta penningum and buta bedum helpa skele tha erma alsa tha rika and tha fiunde alsa tha friunde.
Ōwersetten: Wen däi róódgēvers föör aller ērst höör amt angóón un tauhôp kōmen sünt, sō söölent säi al unner äien (= âl mitnanner) bī dat mäien lauğ swēren up Sünnerjóópk, dat säi būten pennerğs un būten bēden (= sünner sük bīkōpen of bēden tau lóóten) däi ārmen as ōk däi rīken un däi fäinden as ōk däi früen helpen söölent.
And sprecma thene rediewa on vmbe tha lessa meyde ief vmbe tha marra, sa vndgungere mith sex monnum vnder tha forma and vnder tha other berninghe, and hi se selva thi soginda; and thi talemon wite tha sibbe, ther vr thene sueren heth, ther tha werde leda skel mith sex ethum; and thi talemon vndvnge ac alsa vmbe tha meyde, and tha redieua driwe thet riucht forth fon tha talemonnem, ther thenna weldech send; and hveder sa tha redieua ioftha talemonne thius werde brech, sa reke hi tha liudum achta merch and tha rivchthrum ene halwe hageste merk, and thi clagere bisvere sine meyde; and ne driuath tha talemon ioftha redieua thith riucht naut forth, sa geie hia mith achta mercum.
Ōwersetten: Un prōt't me däi róódgēver an (= bīklóóğt me hum) um (dat annēmen fan) äin lütjerder gift of äin grōterder, sō undgājt häi (= bīwist häi sīn óósğuld) mit ses manlüü (däi föör hum bīēderğent) ūt däi ērst un däi twäied fedderskup, un häi sülvst (sal) däi sööemt (wēsen); un däi tóólman, däi ōwer däi swōren het (= däi föör däi feranterelk is), däi däi bīwīs lēwern sal mit säes ēden, wäit däi sieb (= het dat bīslutend wōrd ōwer däi sieb); un däi tóólman undgājt ōk up disser wīs (däi klóóeğ um dat annēmen fan) äin gift, un däi róódgēvers, däi den in funksje sünt, drīvent dat recht fut (= setten däi rechtsgāng döör) fan däi tóólmanlüü, däi den in funksje sünt; un wenēr of däi róódgēver of däi tóólman disser (bīwīs) undbrekt (= häi 't näit sğaft ses ēdhelpers bīnanner tau krīgen), sō bītóólt häi däi lüü acht mârk un däi rechters äin half hôğst mârk, un däi klóóger bīswērt sīn (klóóeğ um dat annēmen fan äin) gift; un drīvent däi tóólmanlüü of däi róódgēvers dit recht näit fut (= setten säi dit recht näit döör), sō misgellent säi mit acht mârk.
Wellen[edit | edit source]
- ↑ Brokmerbrief. Repertorium Fontium 2, 587. In: Geschichtsquellen.de. Bayerische Staatsbibliothek, 10. september 2019, ofraupen up d' 2. januwoi 2021
- ↑ DRW-Textarchiv: brokmerr (Index Quellen im Textarchiv). ofraupen up d' 2. januwoi 2021 (Olfräisk, Düütsk).
- ↑ Oebele Vries: Asega, is het dingtijd?. Steven Sterk, Läiwerd - Ütrecht 2007, ISBN 978-905615-142-3