Wp/cnr/Gusinje

Gusinje je grad na jugoistoku Crne Gore.

Status opštine, Gusinje je dobilo u februaru 2014. godine, nakon prethodno održanog konsultativnog referenduma i pretpostavki za dobijanje statusa, nakon čega je Vlada Crne Gore Skupštini Crne Gore predložila izmjene i dopune Zakona o teritorijalnoj organizaciji Crne Gore đe je Gusinje ustanovljeno kao 23. opština i trenutno najmlađa u Crnoj Gori.

U katastarskoj dokumentaciji, na područje Gusinja je evidentirano je 10 katastarskih opština i u okviru njih 42 naselja, sela i zaseoka. Katastarske opštine su:

• Gusinje ( 3.728.751 m2),
• Dolja (3.4621.900m2 ),
• Dosuđe I (3.240.464 m2),
• Dosuđe II (9.922.255 m2),
• Grnčar (20.997.300 m2),
• Kruševo I (14.204.508 m2),
• Kruševo II (15.965.517 m2),
• Martinoviće I (4.159.908 m2),
• Martinoviće II (11.516.578 m 2) i
• Vusanje (49.559.850m2), ukupne površine oko 157 km2, što čini oko 1,1 % teritorije Republike Crne Gore i oko 2 % prostora koji pripada Śevernom regionu.

Geografski položaj

Gusinje je smješteno u neposrednoj blizini granice sa Albanijom, na sastavu rijeka Vruje i Grnčara, jugozapadnom dijelu Plavsko – gusinjskog basena, na oko 920 m nadmorske visine, ispod strmih padina Prokletija na jugu i Lipovice, grebena i Visitora na śeveru. Gledano prema glavnim i sporednim stranama svijeta, Gusinje se nalazi u jugoistočnom dijelu Crne Gore. Ono ima približnu geografsku širinu grada Risna u Boki Kotorskoj i Danilovgrada u Zetskoj ravnici. Međutim, sa regionalnog stepenu ekonomske (ne)razvijenosti aspekta, Gusinjski kraj se tretira kao sastavni dio śeverne regije Crne Gore.

Istorija

Gusinjski kraj je bio privlačan za naseljavanje još u praistoriji. O tome svjedoče tri arheološka nalazišta u bližoj okolini Gusinja. Jedno nalazište je na planini Valušnici, na oko 1 700 m nadmorske visine, đe je u dolini jednog potoka otkriven primitivni crtež na jednoj kamenoj ploči. Linijama urezanim u ploču, crtež prikazuje majku sa đecom u naručju, a pored nje je prikazano više ljudskih figura.

Gusinje se spominje se još u XIV vijeku kao karavanska stanica na putu: Dubrovnik – Kotor – Skadar – Peć – Carigrad. Kroz naselje je tada prolazio veliki broj trgovaca i pratilaca karavana, te je ono bilo veoma živo. U Tursko doba bilo je centar Gusinjske nahije i imalo razvijene upravne, zanatske i trgovačke funkcije. Uspostavljanjem granice sa Albanijom, početkom XX vijeka, Gusinje sa okolinom je postalo periferan i izolovan kraj, što je uticalo na slabljenje njegove ekonomske moći. To je trajalo sve do posljednjih decenija XX vijeka, kada je došlo do izvjesnih oživljavanja njegove privrede, posebno industrije, zanatstva i trgovine. Karakteristično je po svom urbanom jezgru i kamenim kulama od kulturno istorijskog značaja (Balića, Čekića, Radončića kula).

Otkriveni ostaci vodovoda i kanalizacije iz rimskog doba ukazuju da je Gusinje vrlo staro naselje. Naziv Gusinje pored etimologije i propovijedanja (usmeno śećanje), najvjerovatnija je verzija vezana upravo za geografski položaj. U osnovi ovog Makro- toponima jeste svakako ilirska leksika (apelativ) »Geusaie«. Vokalna sekvenca »eu« iz ilirskog jezika, dala je vokal »u« , a latinska »ae«, dalo je »e«, pa će biti apelativ- »Gusie«. Danas u albanskom vokabularu »Guci« (Gusinje).

U geografiji kosovskog vijaleta objavljena jula 1852. godine pored ostalog piše da je Gusinje velika kasaba (varoš) koja ima -1 500 kuća, pet džamija, osam vjerskih škola, jednu ruždiju (gimnaziju), 350 dućana, sedam hanova, 27 kahvečijnica. Francuski konzul u Skadru, Ekar, juna 1859. godine pośetio je Gusinje i upisao je u svom tefteru – „u varoš Gusinju ima 350 dućana, Gusinjani su poznati i vješti trgovci“.

Prema podacima Velimirovića, 1893. godine varoš Gusinje broji 1 600 domova, 5 džamija, 4 hana, 240 dućana, Gusinje sa okolinom broji 23 804 stanovnika.

U periodu od 1906.-1908. godine, u Gusinju je boravio dr Jovan Cvijić, koji je zabilježio da varoš Gusinje broji 6 202 stanovnika, Novi Pazar-13 847, Sjenica – 3 882, Pljevlja – 3 895, Bijelo Polje – 3 452, Prijepolje – 3 895, 2 523, Nova Varoš – 2 707 stanovnika.

Najveće migracije iz ovih krajeva desile su se 1914., 1919., 1925., 1933., 1936. ka Turskoj i Albaniji i od 1945. – 2003. ka Podgorici, Peći, Prištini, Skoplju, Sarajevu, Zapadnoj Evropi, Americi.

Kao upravno-administrativni centar šire oblasti, Gusinje je imalo značajnu ulogu kroz istoriju.

Početkom 14. vijeku Gusinje sa okolinom pripadalo je svetostefanskom vlastelinstvu, tj. vlastelinstvu manastira Banjske sa Kosova i ono je bilo jedno od najvećih u Plavskoj župi. Pośedi Banjske bili su sela Krušavo sa trgom, Gusino (danas Gusinje) sa planinama, zatim 14 kuća ribara na Plavskom jezeru i planine na istočnoj strani Župe.

U prvoj polovini 17. vijeka, kada je izvršena teritorijalna reorganizacija Osmanskog carstva, Plavska župa je preimenovana u Plavsku nahiju koja je ušla u sastav Skadarskog sandžaka i njen centar umjesto Plava postaje Gusinje. Od tada je Plavska nahija preimenovana u Gusinjsku nahiju, koja je obuhvatala čitav Plavsko-gusinjski kraj i Gornje Polimlje sve do Bihora. Kasnije su njene granice smanjene . U vrijeme dok je Gusinje bilo središte nahije a kasnije i kaze, Plav je imao podređenu ulogu.

Gusinje je 1724. godine bilo kapetanija u sastavu Bosanskog pašaluka. Od 1869. godine ta kapetanija je ušla u sastav Prizrenskog sandžaka.

U drugoj polovini 19. vijeka Gusinje postaje centar istoimene kaze. Gusinjska kaza je od 1862. do 1878. godine obuhvatala sva sela Plavsko-gusinjske oblasti i varošice Plav i Gusinje. Ona je jedno vrijeme bila u sastavu Novopazarskog sandžaka (okruga).

Od četvrte decenije 19. vijeka , kada su ukinute kapetanije, osmanska vojska se povukla iz Gusinja, pa se Gusinjska kaza od tada sama o sebi brinula, kao neka autonomija sa samoodbranom. U njoj su građani bili oslobođeni služenju osmanske vojske.

Završetkom balkanskih ratova 1913. godine, u Plavsko-gusinjskoj oblasti, osnovane su tri seoske i dvije varoške opštine (Plav i Gusinje) sa predśednikom na čelu i sa žandamerijom.

Poslije Drugog svjetskog rata, Gusinju je vraćen status opštine, ali taj status gubi tokom reformi opštinskih samouprava 1953. godine. Status opštine, Gusinje je ponovo dobilo 2014. godine.

Kultura

Kulturno istorijsko nasljeđe Gusinja je raznovrsno, što je posljedica različitog etničkog sastava. Ođe se nalaze ostaci prvih naseobina – gradina iz neolita, bakarnog i bronzanog doba, perioda formiranja i utvrđivanja ilirskih plemena Labeata i Autarijata, a naročito iz vremena Rimske uprave koja je dugo trajala (ostaci rudnika kod sela Kruševa, Latinske crkve u selu Dolja, latinskog groblja u selu Višnjevu na putu Gusinje-Plav, ostaci vojnih postaja, mostova i mijokaza, prvenstveno na putu Skadar-Duklja-Gusinje-Plav-Peć, itd.)

Dugi Turski period ostavio je brojne spomenike kulture orijentalnih karakteristika, kao što su kule: Balića, Mulamekića, Radončića, Laličića, Bajrovića, Koljenovića, Kadrića, Kukića, Hasanđekića, Bojovića i dr. Džamije u Gusinju su: Vezirova, Čekića, Carska i Đulbegova Šabanagića. Pažnju privlače i stara urbana jezgra, brojne seoske džamije i crkve i dr. Iz ovog perioda ostala su utvrđenja Kršla u Gusinju i Jerinin grad u Zagrađu, kao i brojna mramorja.

O borbama tokom I i II svjetskog rata govore brojni spomenici, ali i druga kulturološka obilježja koja ukazuju na prodore novih uticaja sa novim vrijednostima (Spomen ploča palim borcima NOR-a). Najnoviji Razvoj područija nametnuo je nove oblike kulturnog okupljanja i zajedničkog druženja, ali ni stari nijesu zaboravljeni, kao što su narodni sabori o vjerskim praznicima i pazarni dani (četvrtkom) u gradskom naselju.

Gusinje i njegova okolina poznati su po veoma lijepim narodnim pjesmama i igrama. Ženska izvorna nošnja iz Gusinja i okoline ubraja se u najslikovitije. Gusinje je multikulturalna i multietnička sredina i pośeduje veliko kulturno blago. Narodna igra ćamilja, koja u sebi sadrži alaturko gusinjsko, igru u dvoje i igru s puškom.

Od tradicionalnih običaja poznata je gusinjska omaha koja se održava 5. maja, kada se kače i hopaljke koje organizuju đevojke. Te igre su poznate i van granica naše zemlje. Treba napomenuti da se od 5. do 7. maja održava smotra folklora i kulturna manifestacija – „Mejra šeta mermerli sokakom“ i đečiji maskenbal.

Vjerski objekti

Vezirova džamija

Ovaj monumentalni kulturno–istorijski spomenik je izgrađen 1626. godine. Džamiju je podigao Vezir Skadarski iz porodice Bušatlija. U neposrednoj blizini džamije nalazila se „Ruždija“- turska gimnazija kao i konak – đački internat, kojih danas više nema. Džamija je u toku postojanja dva puta adaptirana. Tokom druge adaptacije 1994. godine, nepo-sredno ispred Džamije, napravljen je šedrvan od bijelog kamena.

Crkva Sv. Đorđa

Ovaj hram je posvećen svetom velikomučeniku Georgiju. Podignut je 1926. godine za vrijeme vladavine Kralja Aleksandra Karađorđevića. Renovirana je prije 15 godina.

Katolička crkva Sveti Anton Katolička crkva Sveti Anton, nalazi se u Dolji, udaljena 1 km od Gusinja. Sagrađena je 1936. godine. Uz crkvu postoji muzej kulturno-istorijske baštine. Renovirana je prije 4 godine donacijama vjernika koji su rođeni u okviru crkve, a žive u Americi.

Obrazovanje

U školskoj 2002./2003., osnovno obrazovanje odvijalo se u pet škola (62 nastavnika), pored matične osnovne škole „Džafer Nikoičević“, pri istoj su područne škole u selima Martinoviće, Kruševo, Vusanje, Grnčar i Višnjevo. Godine 2003. nastavu je pohađalo 555 učenika, a 2017.godine 389.

Osnovna škola „Džafer Nikočević“ osnovana je 1864. godine.

Saobraćaj

Saobraćajno-prometna pozicija Gusinjskog kraja ne može se ocijeniti kao nepovoljna, iako Plav i Gusinje sada predstavljaju završne stanice regionalnog limskog automobilskog puta. Za razliku od puteva koji vode ka Žabljaku, Šavniku i drugim planinskim opštinskim centrima, koji su zimi često neprohodni, putevi za Plav i Gusinje su potpuno i stalno prohodni zimi.

Planine, doline i ravnice

Gusinjske Prokletije se pružaju duž državne granice prema Albaniji, počev od Trojana na zapadu pa sve do Velike Šćapice na istoku. Ropojansko-vrujskom i Grbaljsko-doljskom glacijalnom dolinom, gusinjski dio Prokletija podijeljen je na tri skupine: 1. Trojan – Popadija – Valušnica – Talijanka, 2. Karanfili – M. Potkajs– Vezirova Brada i 3. Bjelič-Bor. Karanfili i Bjelič pripadaju krečnjačkoj zoni Prokletija. U toj zoni, duž državne granice, na Bjeliču uzdižu se tri najviša vrha Crne Gore: Zla Kolata (2 534 m), Dobra Kolata (2 528 m) i Maja Rosit (2 524 m). U kristalastoj zoni ili zelenom pojasu, đe dominiraju blagi oblici reljefa, uzdižu se Bor, Memina planina i Šćapica.

Hidripotencijal

Heterogena geološka građa i morfološka struktura, neujednačena prostorna raspodjela padavina i drugo, presudno su uticali na formiranje osnovnih hidroloških karakteristika kako cjelokupnog područija Gusinja, tako i njegovih pojedinih djelova. Veoma značajan resurs Područija Gusinja je hidropotencijal. Hidrološku mrežu područija čine brojni objekti- veći i manji vodotoci, glacijalna jezera, vrela i izvori, podzemne izdani i dr., tako da se područje svrstava u grupu hidrološki najbogatijih prostora Crne Gore. Oni imaju višestruku razvojnu i ekološku funkciju-vodosnadbijevanje, razvoj poljoprivrede, proizvodnja energije, razvoj ribarstva, turizma i sporta, održavanje vodenih ekosistema i dr.

Okosnicu hidrografske mreže predstavljaju veći vodotoci kao što su Vrulja, Dolja i Grnčar, koje čine rijeku Ljuču, koja svojim tokom meandrira i uliva se u Plavsko jezero.

Klima

Na ovom prostoru, do 1000 m nadmorske visine, zastupljena je umjereno-kontinentalna, iznad te visine do 1 300 m subplaninska, a na većim visinama do najviših vrhova planinska (alpska) klima. Ljeta su umjereno topla, a zime prohladne i snjegovite. Specifičnost klime Gusinja je u tome što se na ovom prostoru ośećaju jaki uticaji mediteranske klime koji prodiru preko prokletijskih prevoja.

Biogeografski resursi

Šumski fond predstavlja značajno prirodno bogatstvo ovog područja i zajedno sa preradom drveta ima posebnu ulogu u razvoju Gusinja i privređivanju domaćinstava. Stoga se i koncept razvoja ovog prostora znatnim dijelom oslanja na šumarstvo i prerađivačke kapacitete drvne industrije. Ukupne šumske površine iznose 6 986 ha.

Turistički resursi

Izuzetno veliko bogatstvo i raznovrsnost turističkih resursa, naročito prirodnih (planine, klima, vode, biodivrezitet) svrstava gusinjske Prokletije među perspektivne planine za razvoj dvosezonskog planinskog turizma – ljetnjeg rekreacionog i zimsko-sportskog u Crnoj Gori. Međutim, realizacija dosadašnjih opštinskih i republičkih razvojnih planova i strategija nije dovela do očekivane valorizacije tih resursa i potencijala. Periferan turističko-geografski položaj, neznatna ulaganja u razvoj materijalne baze turizma i brojni ograničavajući faktori uzroci su velikog zaostajanja ovog dijela Prokletija u turističkom razvoju. I po ostalim prirodnim resursima – klimatskim, vodnim i biogeografskim, Prokletije su u prednosti u odnosu na većinu crnogorskih planina i planina u daljem okruženju. Međutim, prirodni faktori imaju veliki, ali ne i dominantan uticaj na turizam. Da znatno veći uticaj na razvoj turizma imaju društveni faktori, upravo se najbolje može viđeti na primjeru Prokletija, koje raspolažu neupordivo najvećim prirodnim turističkim resursima i potencijalima, ali su turistički najslabije valorizovane planine u Crnoj Gori.

Turističke vrijednosti prirodnih resursa gusinjskih Prokletija i dijela planina visitorsko-zeletinske grupe (Greben, Lipovica, Čardak, Kcuber), potenciraju razvoj aktivnog i rekreativnog turizma, kao glavnog oblika, čije su osnovne osobine: duži boravci i sezonska i prostorna koncentracija turista.

Prema studiji OECD, objavljenoj pod naslovom „Analiza mogućnosti i problema razvoja zimskog turizma u Jugoslaviji“ (Ženeva, 1969.), koju su izradili poznati eksperti za zimski turizam M. Rej i Z. Iten, skijaški potencijali gusinjskog dijela Prokletija spadaju među najveće u Crnoj Gori. Po toj studiji, ukupan zbir denivelacija potencijalnih skijaških staza na tom dijelu Prokletija iznosi 10 740 m. Od toga, na planinu Bor (2 149 m), u neposrednoj blizini Gusinja, otpada 5 775, a na Popadiju-Valušnicu 4 975 m. Radi poređenja, po istoj studiji Durmitor raspolaže sa 3 360 m denivelacija skijaških staza, ili tri puta manje od zbira denivelacija područja Gusinja. Po zbiru denivelacija staza određuje se i kapacitet skijališta. Trasirane staze na Boru eksponirane su pretežno prema śeverozapadu i śeveru i većinom prolaze kroz četinarsku šumu, što garantuje trajnost sniježnog pokrivača tri do pet mjeseci. Prema studiji R. Nikčevića, na skijalištu Bor moguće je trasirati 12 skijaških staza, ukupne dužine 34 401 m, kapaciteta 9 084 skijaša. Većina staza ima visinsku razliku 800 i više metara. Dvije glavne staze ispunjavaju olimpijske kriterijume. Skijaški tereni Popadije i Valušnice dostupni su od Gusinja putem uz dolinu Dolja-Bistračica (7 km). Teren je obrastao travom i smješten je u prostranom glacijalnom udubljenju (cirku), između vrhova Karaule, Valušnice i Trojana. Maksimalna dužina pojedinih staza iznosi 2.5 km, a visinska razlika 800 m.

Poslije Mareze, kod Podgorice, ođe se nalazi najveće vrelo u Crnoj Gori – Alipašini izvori. U blizini izbijaju vrela Savino oko (Oko Skakavice), Bajrovića vrelo i Dragija. Od vrela Oka nastaje rijeka Skakavica koja na ulazu u kanjon Grlje pravi vodopad visine oko 15 m. U kanjonu postoje još tri vodopada, od kojih je najviši visok oko 25 m. Na izlazu iz kanjona nastaje rijeka Vruja, koja sa Grnčarom kod Gusinja čini rijeku Ljuču, pritoku Plavskog jezera.

Poljoprivreda

Poljoprivredna proizvodnja, naročito stočarstvo i ratarstvo, predstavlja jedno od osnovnih zanimanja stanovništva ovog područija.

Poljoprivredne resurse Gusinja čine: zemljište pogodno za obrađivanje, oranične površine, pašnjaci, livade, šumsko-travni kompleksi, poljsko-šumski plodovi, ljekovito bilje i dr.

Napuštanje sela i poljoprivrede doprinosi da ova, u prošlosti osnovna djelatnost, postaje dopunsko zanimanje znatnog broja domaćinstava, sa orijentacijom na gajenje povrća i stoke. Iz prethodnih razloga došlo je do prestruktuiranja poljoprivrednih površina, pri čemu rastu površine pod stočnim krmnim biljem (lucerka i livade) i pašnjacima, što otvara mogućnost za intenzivniji razvoj stočarstva. Domaćinstva su osnovni nosilac razvoja stočarstva, dok se gajenje vrši na tradicionalan način i sa nepovoljnim rasnim sastavom. Nabavljene su kvalitetnije krave koje su djelimično poboljšale rasni sastav, ali su zbog nerzvijenosti farmerskog načina gajenja ostvareni mali efekti. Međutim, u posljednjih nekoliko godina intenzivirana je aktivnost na uvozu rasnih junica i njihovoj raspodjeli zainteresovanim poljoprivrednim gazdinstvima. Preovlađuje pašnjački (katunski) način gajenja stoke, sa ljetnjim boravkom na planini.

Na taj način se dobijaju ekološki kvalitetni i cijenjeni poljoprivredni proizvodi. Ovakav način privređivanja ne obezbeđuje tržišnost stočarske proizvodnje. Prave se samo tradicionalni mliječni proizvodi, kao što su sir i kajmak, dok nije razvijena proizvodnja specijalizovane ekološke hrane. To se odnosi na proizvodnju specifičnih vrsta sireva, kvalitetnog jagnjećeg, goveđeg i jarećeg mesa, kao i drugih vrsta hrane čiju osnovu čini stočarstvo. Pored toga, moguća je proizvodnja ekološki zdrave hrane zasnovane na bazi razvoja ribarstva, kao i na kvalitetnom voću, povrću, šumskim plodovima i drugim blagodetima prirode ovog područija.

Pedološke karakteristike

Vrste zemljišta / Naselje Rendzina na jedrim krečnjacima / Vusanje, Dolja, Grnčar Aluvijum karbonatni / Vusanje Aluvijum beskarbonatni pjeskoviti / Gusinje Smeđe zemljište na tvrdim karbonatima / Dolja, Vusanje, Grnčar, Martinoviće Smeđe zemljište na karbonatno-silikatnoj podlozi / Kolenovići, Kruševo, Višnjevo

Skoro sve navedene vrste zamljišta su pogodne za poljoprivredu.

Antropogeni resursi

Antropogeni resursi čine osnovu za razvoj kulturnog turizma koji ima za cilj zadovoljenje kulturne potrebe tj. potrebe turista da prošire svoj kulturni horizont putem razgledanja, upoznavanja i doživljavanja određenih kulturnih, pa i prirodnih vrijednosti, kao što su kulturno-istorijski spomenici, kulturne ustanove i manifestacije, folklor, etnološki elementi, prirodne ljepote, prirodne turističke vrijednosti i dr. Kulturni turizam nije sezonski ograničen kao rekreativni, pośete su kraće i mobilnost turista veća. Uz prirodne resurse, spomenici kulture su sastavni dio primarne turističke ponude Gusinja, ali je na ovom prostoru dosada vrlo malo urađeno da se oni aktivnije uključe i obogate tu ponudu.

Osnovne karakteristike ovdašnjeg kulturnog nasljeđa ogledaju se u sljedećem:

• proizvod je lokalnog, odnosno autohtonog neimarstva, te sadrži određene specifičnosti po kojima se razlikuje od kulturnog nasleđa drugih krajeva,

• odraz je ovdašnje etničke heterogenosti, multikonfesionalnosti i multikulturalnosti, ali sa dominantnim orijentalnim uticajima, što su dodatni atrubuti turističke privlačnosti.

• dobar dio tog nasljeđa nije sačuvan u izvornom – autentičnom obliku.

Ovdašnja kulturna baština potiče iz različitih perioda, počev od praistorije do današnjih dana. Ima tragova iz paleolita i neolita, iz antičkog i rimskog perioda, ali su oni slabo sačuvani. Najznačajniji spomenički i vjerski objekti datiraju iz perioda dugotrajne turske vladavine. Zub vremena, burni istorijski događaji i seobe stanovništva, doprinjeli su propadanju mnogih ostataka materijalne kulture iz praistorije, antičkog, ilirskog i rimskog perioda, pa i srednjeg vijeka.

Poveznice

• https://www.opstinagusinje.me