Wn/shn/ICJ တေသိုပ်ႇ ၵူတ်ႇထတ်း လွင်ႈ ဢိတ်ႇသရေး ၽဵဝ်ႈမူၺ်ႉၶိူဝ်းၵူၼ်း

ဝၼ်းသဝ်၊ ၸၼ်ႇဝႃႇရီႇ 27၊ 2024 

(Genocide Convention) ICJ ဢႃႇၾရိၵၸၢၼ်း လႄႈ ဢိတ်ႇသရေး

လုမ်းတတ်းသိၼ် သုင်သုတ်း တီႈ ၸုမ်းၸၢတ်ႈၸိုင်ႈလုမ်ႈၾႃႉ လႆႈႁၢပ်ႉၶၢမ်ႇ လွင်ႈဢၼ်မိူင်းဢႃႇၾရိၵၸၢၼ်း လဝ်ႈတၢင်ႇထိုင် လိူင်ႈဢိတ်ႇသရေး ၽဵဝ်ႈမူၺ်ႉၶိူဝ်းၵူၼ်း ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၽၢႆႇဢိတ်ႇသရေးတႄႉ တုၵ်းယွၼ်းဝႆႉ တႃႇပၢၵ်ႈပႅတ်ႈ လိူင်ႈဢၼ်ၼႆႉသေ ၽၢႆႇ လုမ်းတတ်းသိၼ်ၵူႈမိူင်းမိူင်း ICJ ဢမ်ႇယွမ်းႁပ်ႉသေ ဢၼ်ပဵၼ် ၽူႈၼမ်းလုမ်းတတ်းသိၼ် Joan E. Donoghue လႆႈတႅပ်းတတ်းတြႃးၵႂႃႇ ၼင်ႇၼၼ်ယဝ်ႉ။

ၸွမ်းၼင်ႇလွင်ႈတၢင်းၵူတ်းမၢႆ ဢၼ်ၼႄဝႆႉ တီႈ တွၼ်ႈ 9 ၶွင် ၶေႃႈၽွမ်ႉၸႂ်ပတိၼ်ႇၺၺ်ႇ လွင်ႈၽဵဝ်ႈမူၺ်ႉၶိူဝ်းၵူၼ်းၼၼ်ႉသေ လုၵ်ႉတီႈလုမ်းတတ်းသိၼ် လႆႈတႅပ်းတတ်းဝႃႈ တွၼ်ႈတႃႇ သိုပ်ႇၵူတ်ႇထတ်းလိူင်ႈၼႆႉ လွင်ႈတၢင်းမၼ်း မၼ်ႈၵႅၼ်ႇလီယူႇ ၼႆယဝ်ႉ။ ၽူႈၼမ်း ICJ ဢၼ်ပဵၼ် Donoghue မွၵ်ႇလၢတ်ႈဝႃႈတႄႉ “ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ တႅပ်းတတ်းၸိူင်ႉၼႆလႄႈ ၽၢႆႇလုမ်းတတ်းသိၼ် လႆႈတႅပ်းတတ်း တွၼ်ႈတႃႇ ဢမ်ႇယွမ်းပၼ် လွင်ႈဢၼ်ဢိတ်ႇသရေးၶဝ် တုၵ်းယွၼ်း တႃႇႁႂ်ႈ ပၢၵ်ႈပႅတ်ႈလိူင်ႈၼႆႉ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။“

ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈဝႃႈ မိူင်းဢႃႇၾရိၵၸၢၼ်း လႆႈတၢင်ႇလိူင်ႈ တီႈ လုမ်းတတ်းသိၼ်ၵူႈမိူင်းမိူင်း ICJ ဝႃႈ ဢိတ်ႇသရေးၶဝ် လႆႈႁဵတ်း လွင်ႈၽဵဝ်ႈမူၺ်ႉၶိူဝ်းၵူၼ်း တေႃႇ ပႃးလဵတ်ႈသတၢႆး တီႈ ၵႃႇၸႃႇၼၼ်ႉ ၼႆလႄႈ လႆႈငိၼ်းထွမ်ႇ လွင်ႈတၢင်းမၼ်း ၵႃႈတီႈ လုမ်းတတ်းသိၼ် ICJ ဢၼ်မီးတီႈ ဝဵင်း The Hague တီႈ မိူင်းၼႄႇတႃႇလႅၼ်ႇၼၼ်ႉသေ လႆႈတႅပ်းထတ်းဝႆႉၼင်ႇၼႆ ဢွၼ်တၢင်းယဝ်ႉ။

ICJ ၼႆႉ လႆႈသိုပ်ႇတႅပ်းတတ်းပႃး လွင်ႈႁၢမ်ႈ ၶၢဝ်းယၢမ်းၵႄႈၵၢင်သေ လႆႈပူင်ၶေႃးပူင်ၼိူဝ် ဢိတ်ႇသရေး တွၼ်ႈတႃႇ ယႃႇႁႂ်ႈသိုပ်ႇႁဵတ်း ႁႂ်ႈၵူၼ်းမိူင်းတီႇၵႃႇၸႃႇ လႆႈတၢင်းၸဵပ်းမၢတ်ႇ၊ လွင်ႈဝႆႉ တီႈယိူင်း တိူၵ်ႈၵူၼ်းမိူင်းယူႇသဝ်း၊ လွင်ႈဢိုတ်းႁၢမ်ႈ တၢင်းၸွႆႈထႅမ် ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ တီႈတႄႉမၼ်း ဢိတ်ႇသရေး လႄႈ မိူင်းဢႃႇၾရိၵၸၢၼ်း တင်းသွင်မိူင်းၼႆႉ ပဵၼ်မိူင်း ၸိူဝ်းလူင်းလၢႆးမိုဝ်းဝႆႉ တႃႇၸွမ်းၽဵၼ်ႈ လိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆ ICJ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၽွင်းလူင်ၵၢၼ်ၼွၵ်ႈမိူင်း ဢႃႇၾရိၵၸၢၼ်း ဢၼ်ၶိုၼ်ႈႁွတ်ႈမႃးတီႈ လုမ်းတတ်းသိၼ်ၼၼ်ႉ မွၵ်ႇလၢတ်ႈဝႃႈ ၶဝ်ႁဵတ်းလႆႈ ဢၼ်လွင်ႈပႃးလဵတ်ႈသတၢႆးၶဝ် လႆႈယိၼ်းလႆႈထူပ်းယူႇၼၼ်ႉ ႁႂ်ႈပေႃးႁွတ်ႈထိုင် ပဵၼ်မႃး ၶၢဝ်ႇထႅၼ်ႈၼႂ်းလူၵ်ႈၼႆႉယူႇ ၼႆယဝ်ႉ။ ၽွင်းလူင်ၵၢၼ်ၼွၵ်ႈမိူင်း ဢႃႇၾရိၵၸၢၼ်း Naledi Pandor လႆႈၽၢင်ႉပၼ်ဝႃႈ ၼႆႉပဵၼ်တိုဝ်ႉတၢင်း တႃႇႁဵတ်းၼႄ ယႃႇပေႁႂ်ႈမၼ်းလႆႈပဵၼ်ထႅင်ႈ ၼင်ႇ လွင်ႈမိူၵ်ႈမႂ်ႈ ဢၼ်ၸၢဝ်းၵျူးၶဝ် ထုၵ်ႇလႆႈၶႃႈတၢႆ ၼင်ႇ Holocaust၊ ၼင်ႇႁိုဝ် မၼ်းတေဢမ်ႇႁႂ်ႈလႆႈပဵၼ်ၶိုၼ်းၼင်ႇ ဝၢႆးသိုၵ်းၵမ်ႇၽႃႇပွၵ်ႈသွင်ၼၼ်ႉ ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။

ၽၢႆႇဢိတ်ႇသရေးၶဝ်တႄႉ ၶဝ်ထဵင်ဝႆႉ လွင်ႈတၢင်ႇလိူင်ႈၽဵဝ်ႈမူၺ်ႉၶိူဝ်းၵူၼ်း ဢၼ်ၼႆႉသေ လႆႈလၢတ်ႈဝႆႉဝႃႈ တႃႇပၢၵ်ႈပႅၵ်ႈ လိူင်ႈဢၼ်ၼႆႉသေ၊ ၶဝ်လၢတ်ႈဝႃႈ လွင်ႈဢၼ်ၶဝ်ႈတိုၵ်းၵႃႇၸႃႇၼႆႉ ပဵၼ်လွင်ႈတႃႇ ၵႅတ်ႇၵင်ႈဢိတ်ႇသရေး ၸွမ်းၼင်ႇ ၵူတ်းမၢႆၵူႈမိူင်းမိူင်း မီးၼၼ်ႉ ဝႃႈၼႆႉယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈဝႃႈ ၽူႈၼမ်း ICJ ဢၼ်ပဵၼ် Joan E. Donoghue လႆႈလူဢၢၼ်ႇ လွင်ႈတႅပ်းတတ်း ဢၼ် ၸုမ်းၽူႈတတ်းသိၼ် ၸုမ်းၸၢတ်ႈၸိုင်ႈလုမ်ႈၾႃႉ 17 ၵေႃႉ တႅပ်းတတ်းဝႃႈ တႃႇသိုပ်ႇၵူတ်ႇထတ်း လိူင်ႈၽဵဝ်ႈမူၺ်ႉၶိူဝ်းၵူၼ်း ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

တီႈၼႂ်းၶေႃႈတုၵ်းယွၼ်း ဢၼ်ဢႃႇၾရိၵၸၢၼ်း တုၵ်းယွၼ်းဝႆႉ တႃႇ ၶေႃႈတႅပ်းတတ်းဢၼ်ၼႆႉ ၶဝ်ႈပႃး တႃႇႁႂ်ႈၵိုတ်းလွင်ႈပိုတ်းယိုဝ်း ၵမ်းလဵဝ် လႄႈ ႁႂ်ႈပၼ်တၢင်းၸွႆႈထႅမ် ၶဝ်ႈၸူးၵႃႇၸႃႇ ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။

လွင်ႈတႅပ်းတတ်း ICJ ၼႆႉ မၼ်းမီးဝႆႉ လွင်ႈၶွတ်ႇၽၼ်ႈ လႄႈ ဢမ်ႇၸၢင်ႈၶိုၼ်းတုၵ်းယွၼ်း၊ ၵူၺ်းၵႃႈဝႃႈ ဢမ်ႇမီးတၢင်း တႃႇႁႂ်ႈတဵၵ်းႁဵတ်းလႆႈ။ မိူဝ်ႈ ပီ 2022 ၼၼ်ႉ ၶဝ်ႈလႆႈတမ်းၶေႃႈပူင်ၸူး ရတ်ႈသျႃး တႃႇႁႂ်ႈၵိုတ်း လွင်ႈၶဝ်ႈတိုၵ်း ယူႇၶရဵၼ်း ၵမ်းလဵဝ်ၼႆသေတႃႉ ပၢင်တိုၵ်း မွတ်ႉသ်ၵၢဝ်း ၼႆႉ ႁၢဝ်ႈႁႅင်းႁိုင်မႃး မီးၸမ်သွင်ပီယဝ်ႉ။

ဢိတ်ႇသရေးၵေႃႈ တိုၼ်းလၢတ်ႈဝႆႉဝႃႈ ၶဝ်တေဢမ်ႇယွမ်းႁပ်ႉ ၶေႃႈပူင် ICJ။ “ၽူႈလႂ် ၽႂ်တေဢမ်ႇၸၢင်ႈမႃး ႁၢမ်ႈတၢမ်ႈႁဝ်းလႆႈ - ဢမ်ႇၸႂ်းဝႃႈ တီႇႁဵၵ်ႉၵူၺ်း ၽူႈလႂ်ၽႂ်သေဢမ်ႇဝႃႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ“ ၼႆ ၽွမ်ၽွင်းလူင် ဢိတ်ႇသရေး ပႅၼ်ႇၸမိၼ်ႇၼႄႇတၼ်ႇယႃႇႁု လႆႈတႅမ်ႈတၢင်ႇဝႆႉတီႈ သိုဝ်ႇတူင်ႇဝူင်းၵူၼ်း X ၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။

ငိူၼ်ႈငဝ်ႈတိုၼ်း

• VOA. "အစ္စရေးလူမျိုးတုံးသတ်ဖြတ်မှု ICJ ဆက်ကြားနာ စစ်ဆေးမည်" — VOA, January 26, 2024
• Christian Edwards. "Top UN court says Israel must take ‘all measures’ to prevent genocide in Gaza but stops short of calling for ceasefire" — CNN, January 26, 2024