Wb/nia/Fulu Goroisa

From Wikimedia Incubator
< Wb‎ | nia
Wb > nia > Fulu Goroisa

Fulu Goroisa (Li Ibrani עֲשֶׂרֶת הַדִּבְּרוֹת, Aseret ha'Dibrot) (ena'ö adogo tatötöi manö ia FG) no goi-goi si lö tola lö'ö lafalua ba wa'aurira niha, na omasi ira la'o'ö zomasi Lowalangi. Tesöndra dua kali FG bakha ba Zura Ni'amoni'ö: ba mbuku MozeII 20:2-17 ba ba mbuku MozeV 5:6-21. Molo'ö wanutunö Zura Ni'amoni'ö, Lowalangi samösa zama'ema FG andre khö Moze, eluahania sama'oli oroisa andre Moze molo'ö wama'ele'ö Lowalangi khönia.

Fulu Goroisa nifazökhi molo'ö wanutunö Zura Ni'amoni'ö

Molo'ö wanutunö mbuku Moze 2 ba Moze 4, oroisa Lowalangi andre no faosatö gamabu'ulali si no ifabu'u Lowalangi khö ndraono Gizeraeli ba wangefa'ö ya'ira moroi ba wangosawuyu horö.

Molo'ö Katekismus Gereja Katolik — famahaö resmi wamati Niha Keriso molo'ö Gereja Katolik — moguna sibai goroisa Lowalangi andre ba wondrou'ö fa'auri fa'alowalangi si faudu, ba no göi tobali ia dane-dane nifotöi famahaö sosial Gereja (li Indonesia, ajaran sosial Gereja).

Sara lala nitörö niha Katolik na lafareso dödöra fatua lö möi ira mangaku horö, ya'ia da'ö la'erönusi ero ngawua goroisa bakha ba FG.

I'otarai mböröta we'aso Gereja no asese lafaeha FG ba zurara ya'ira nifotöi tua Niha Keriso. Iŵaö Katekismus wa no "i'iagö nahia föna" FG ba wamahaö wamati i'otarai götö Agustinus Hippo (ndröfi 354-430).[1]

standar resmi wamahaö agama i'otarai mböröta Gereja irugi ndröfi 1251 me lafalua Konsili Lateran IV. So sa zangoguna'ö FG andre ba wamahaö Niha Keriso, ba hiza lö fagölö te'oguna'ö ia gofu heza (lö konsisten).

Aefa ndröfi 1566 tesöndra sambua katekismus soya te'oguna'ö bakha ba Gereja, ba bakha ba da'ö labotokhi ero ngawua goroisa bakha ba FG. Heŵa'ae simanö abölö aöndrö ia ba wamahuhuosi zi fitu sakramen.

Awena bakha ba Katekismus si bohou sindruhu-ndruhu tebotokhi ero ngawua goroisa FG.

Te'odanegö wamahaö Gereja sanandrösa ba FG ba Gamabu'ulali Sibohou ba ba Gamabu'ulali Siföföna awö ngawalö zinura ndra tua Gereja si föföna. Ifaduhu'ö ba Gamabu'ulali Sibohou Yesu wa aro goroisa andrö, ba i'andrö khö ndra nifahaönia wolau si töra moroi ba wolo'ö oroisa, molau si sökhi si töra moroi ba nifaha'ö ndra ere daromali ba ira niha farisi. Ifarou fefu niha FG ba wahuwusa khö Lowalangi ba khö nawöda niha molo'ö fa'omasi nifurugö Yesu ba "goroisa fondrege ebua" ba ba "huhuo ba hili".

Tölu goroisa si föföna bakha ba FG manandrösa ba wamolakhömi töi Lowalangi, ngaluo Zo'aya ba ba wangositengagö lowalangi bö'ö. Oroisa tanö bö'ö fakhai ba wariawösa niha simane satua ba iraono. Fao ba goroisa tanö bö'ö andre wa tebai falimo, molu'a, mamunu niha, mohorö ba mangomasi'ö zi tebai.

Oroisa si sara[edit | edit source]

So'aya Lowalangiu ndra'o sangefa'ö ya'ugö moroi ba danö Mesir, moroi ba nahia wangosawuyu. Böi so khöu lowalangi tanö bö'ö fönagu. Böi fazökhi khöu nadu si tobali khala-khala gofu hadia ia zi so ba mbanua yaŵa ba he zi so tou ba gulidanö ma zui zi so bakha ba nidanö. Böi folakhömi ia ma zui mangandrö'ö khönia.

Molo'ö Oroisa si sara ha khö Lowalangi mangalulu ba mamolakhömi niha me ha samösa Lowalangi.[2] Ibotokhi ia nasa Katekismus wa tebai ifolakhömi nadu ba gofu hadia ia niha simane famolakhömi ösi danö, bekhu, eheha zatua, kuaso, omasi'ö dödö, kefe, suku ma negara.[2] Molo'ö wamotokhi Agustinus, "Omasi'ö Lowalangi ba aefa da'ö falua gofu hadia zomasi ndra'ugö."[3] Börö da'ö iŵa'ö Kreeft, lafalua horö niha na tobali ira enoni lowalangi bö'ö, na la'o'ö goroisa lowalangi bö'ö he ulidanö, ösi ma zui afökha. Ba hiza sindruhu la'omasi'ö Lowalangi na la'odödögö wamalua zomasi ia.[3][4]

Ifakhai goroisa andre Katekismus ba nifotöi si tölu wa'asökhi dödö molo'ö teologis. Si föföna ya'ia da'ö famati, samarou niha ena'ö aro dödöra khö Lowalangi ba ena'ö la'aröu'ö ira moroi ba wamahaö si lö atulö, moroi ba wondröi famati ba moroi ba wamoto Gereja. Fanetenia ya'ia da'ö fanötöna samarou niha ena'ö böi aetu manötöna ira. Ba afuriatania ya'ia da'ö fa'omasi samarou niha ba wangomasi'ö Lowalangi, ba wangandrö saohagölö khönia ba ba wangaröu'ö moroi ba wa'areu, fa'afökhö dödö ba fayaŵasa dödö.[5][6] Duma-duma gamuata si lö faudu ba goroisa andre molo'ö Katekismus: na faduhu dödö niha ba nifalua gafökha (li Indonesia, takhayul), na mamati ira khö lowalangi soya (li Indonesia, politeisme), na la'osiwawöi gofu hadia ia ni'amoni'ö (li Indonesia, sakrilegi), na la'ositengagö Lowalangi (li Indonesia, ateisme) ba na lafalua ngawalö wakelemusa. Baero da'ö lasawö goroisa andre göi na faduhu dödöra ba wetaro ndröfi (li Indonesia, astrologi ma horoskop) awö fa'a (li Indonesia, palmistri). Na lafalua da'a niha ba hulö faduhu dödöra wa samatörö inötö, hikaya ba afuriatania niha, no fa'abölö si lö sökhi ba tenga Lowalangi.[5][7]

Adu[edit | edit source]

Tawöla Gamabu'ulali nifahea bakha ba Nomo Lowalangi ba Yerusalema

Itaria so zanguma'ö wa lasömba gambara niha Katolik ba börö da'ö no lasawö goroisa si sara,[8]. Ba hiza lö faudu niŵa'ö andrö. Molo'ö Gereja, tenga fangalulu khö gambara nifalua niha Katolik ba hiza famosumange nigambaraini bakha ba da'ö. Ha khö Lowalangi mangalulu niha.[8][9]

Me ngaotu fakhe si-8, alua wasöndrata li sanandrösa ba hadia lö fatimba ba goroisa si sara nifotöi ikon ni'amoni'ö (gambara ni'amoni'ö). Alua wabu'asa zöndra andrö ha ba gotalua ndra samati ba Gereja Timur. Ya'ira solaŵa wangoguna'ö ikon lafotöi ikonoklas ba ya'ira sanohugö wamosumange ikon lafotöi ikonodul. Ba Konsili Nicea II döfi 787, te'etu'ö wa lö molaŵa oroisa si sara wamosumange ikon ba famaedo tanö bö'ö. Baero da'ö la'etu'ö was haniha zamosumange gambara no ifosumange nigambaraini bakha ba da'ö.[10]

Irugi iada'a fangoguna'ö gambara ba adu no tobali seni khas Gereja Barat, töra-töra Gereja Katolik. Börö da'ö bakha ba Gereja Katolik asese tegambaraini waö-waö wangorifi moroi ba Zura Ni'amoni'ö, ba no tobali ia ndrela wamahaö Sura Ni'amoni'ö ba niha si möi bakha ba Gereja. Iŵa'ö Katekismus wa Ono Lowalangi samösa no tobali gambara si bohou me tobali ia niha.[8][9]

Molo'ö wamotokhi Konferensi Wali Gereja Amerika Serikat, niŵa'ö bakha ba goroisa si sara andre no fanömba adu me luo no si mane fanömba "luo, baŵa, ndröfi, töla geu, öröbao, moyo, ulö awö razo". Si falalaŵa ba da'ö iada'a ya'ia wangalulu khö ba famolakhömi "kuaso, kefe, materialisme ba olahraga." Eluahania nitenaŵa goroisa si sara andrö tenga famolakhömi gambara ndra niha ni'amoni'ö, solohe ya'ita khö Lowalangi ba sanolo ya'ita wa wondrou'ö famatida.

Oroisa si dua[edit | edit source]

Oroisa si tölu[edit | edit source]

Oroisa si öfa[edit | edit source]

Oroisa si lima[edit | edit source]

Oroisa si önö[edit | edit source]

Oroisa si fitu[edit | edit source]

Oroisa si ŵalu[edit | edit source]

Oroisa si siŵa[edit | edit source]

Oroisa si fulu[edit | edit source]

Famotokhi ba gahe[edit | edit source]

  1. Catechism of the Catholic Church (faza 2065), Libreria Editrice Vaticana, 1994 mufaigi me 1 Juni 2009 (li Inggris)
  2. 2.0 2.1 Kreeft, nga'örö 207
  3. 3.0 3.1 Kreeft, nga'örö 205
  4. (Li Inggris) Peter Kreeft, Discernment, peterkreeft.com, mufaigi me 08/03/2016
  5. 5.0 5.1 (Li Inggris) Catechism of the Catholic Church (2084-2128), Libreria Editrice Vaticana, 1994, mufaigi me 02/04/2009
  6. Schreck, nga'örö 304
  7. Kreeft, nga'örö 208
  8. 8.0 8.1 8.2 Kreeft, nga'örö 209
  9. 9.0 9.1 (Li Inggris) Catechism of the Catholic Church (2129–2132), Libreria Editrice Vaticana, 1994, mufaigi me 02/04/2009.
  10. Schreck, nga'örö 305

Fabaliŵa lala[edit source]

Bale zato: OlayamaAngombakhataBawagöli zatoMonganga afoNahia wamakoriNga'örö spesialNgawalö wanoloSafuria tebulöSanandrösaSangai halöŵö