Wb/nia/Ba'e ba Angi

From Wikimedia Incubator
< Wb‎ | nia
Wb > nia > Ba'e ba Angi
Ba'e nifotöi macaca fascicularis si toröi ba gosali Don Som, Laos.

Ba zi samuza luo samuza inötö me föna, so sageu mba'e sebua si so ba gatua. Ba gotalua mba'e soya ba ngawawania, ba ha ya'ia wondrege zebua, lafotöi ia lahöhö mba'e.

No ilau mudadao yaŵa ba ndraha geu aŵöni sebua ba salaŵa, ifakhö-fakhölö ia wamaigi fasuinia. Imane tödönia lö sabölö baero ndra'o. Ilau mu'ao-ao, ibözi-bözi dötö'ania imane, "He sökha, he böhö, baeŵa, ulö, boroe, buaya, ba he teu toho, he angi sabölö, ba lömanö si tola mama'ala ya'o".

Larongo da'ö ira ngawawa nangi, aukhu dödöra lamane khö nawöra, "Harumani sa ia lahöhö mba'e da'a. Hana wa'ebua sibai garogonia."

Latema lalau mamagölö ba wahulösa wanandra fa'abölöra ba wofa'ala mba'e nomege.

So öfa ngawalö nangi samalua wahulösa, wanandra fa'abölöra ba wama'ala ba'e nomege, ya'ia da'ö:

1. Angi Sabölö (Ii Indonesia angin kencang). Imane angi sabölö, "Lö irugi matonga luo na utörö ba zi so mba'e da'ö yaŵa ba hogu gaŵöni, ba lö lala wa lö aekhu ia si tou".

2. Angi Laöhö (Ii Indonesia angin badai). Imane angi laöhö, "Lö irugi sambadu fofanö na utörö ba zi so ia yaŵa ba hogu gaŵöni da'ö, na ubalagö hogu geu ba zi so ya'ia ba lö lala wa lö aekhu ia si tou."

3. Angi Fuyu (Ii Indonesia angin puting beliung). Imane angi fuyu, "Lö irugi alölö sara afo na utörö ba zi so ia yaŵa ba hogu gaŵöni da'ö, ha sabata börö tenga ha ubalagö manö, ufaogö göi wamuta ba uhofo ia, ba lö lala wa lö aekhu ia si tou.".

4. Angi Sihoho-hoho (Ii Indonesia angin sepoi-sepoi). Imane angi sihoho-hoho, "Me no fahasara dödöda, ba lö fatimba dania na mibe'e khögu ginötö wotandaigö wamuwusi ba'e andrö."

Angi fuyu (Puting beliung)

Me no lahalö wamagölö ira angi si'öfa ngawalö no mege, ba labörögö wahulösa wanandra fa'abölöra zamösana. Angi si'oföna manandraigö ya'ia da'ö:

1. Angi Sabölö. Ibörögö wofanö angi sabölö. Ana! A'oi humombo mbulu lehu ba agaolo hogu geu, ba me irugi hogu gaŵöni si so ba'e no mege ba tokea mba'e, itandro wangolembai daha gaŵöni, lö aekhu ia si tou heŵa'ae ara tebato nangi sabölö.

Ba me no tebato nangi sabölö no mege, ba iboho mbawa ba'e imane, "Si lö eluaha ba dödögu wa'abölöu angi sabölö."

2. Angi Laöhö. Ibörögö wofanö angi laöhö. Ana! Muhöngö-höngö si fao teu sabölö, a'oi agafatö ndraha geu, rawa-rawa wa'asika mbulu gae, ba oya göi zagaso'a geu.

Me'irugi hogu gaŵöni si so ba'e no mege; ba tokea mba'e itandro wangolembai ndraha gaŵöni, lö a'ekhu ia si tou irugi tebato nangi laöhö.

Ba me no tebato nangi laöhö ba no iboho mbawa ba'e, imane, "Si lö eluaha ba dödögu wa'abölöu angi laöhö."

3. Angi Fuyu. Ibörögö wofanö angi fuyu. Ana! Me tohare ia no aitö simane ndra'i mbowoa, ogömi gulidanö, höngö-höngönia abölö ebua moroi ba höngö-höngö nangi laöhö, manigaolo ba fafuta-futa moroi yaŵa ba lawuo, ifaligoi mbalönia zi hulö gi'o mbu sebua sibai. Si göna balönia sifafuta-futa ihofo manö gofu hadia ia, ifazaŵa si yaŵa ba dalu mbanua aefa da'ö ihawiaigö tou ba danö.

A'oi agafatö hogu geu, ba so göi geu sagabo'a mbaya sasöbi fao wa'a, agalöwa ngamohi mbanio solaeguara, hezo nitörönia abölö ebua wa'atekiko.

Ba me ahatö irugi hogu gaŵöni si so ba'e no mege, ba no tohöna ihaogö wanalagui töla gawöni ba'e. No itandro wangolembai, ba me ofeta khönia nangi fuyu, ba lö i'efasi wanalagui töla gawöni heŵa'ae afatö lalai döla gaŵöni si so ya'ia.

Ba me no mofanö nangi fuyu, awena i'efasi wangolembai döla gaŵöni ba'e. No afusi mbawania börö wa'ata'u, ba ba gafuriata sa'atö no iboho mbawa ba wa'osilöyaŵania, imane, "Si lö eluaha ba dödögu wa'abölöu angi fuyu."

4. Angi Sihoho-hoho. Ba gafuriata ibörögö göi wofanö angi sihoho-hoho, me mofanö ia ba lö ida'i-da'i, lö na'i tobala mbulu geu, hulö ha iwusi-wusi ma'ifu manö.

Ba me ahatö irugi hogu gaŵöni si so ba'e no mege; ba imane ba'e, "Eh..! Lö sa'e eluaha ba dödögu wa'abölöu angi sihoho-hoho. Angi fuyu manö na'i ba tebai i'alanido".

Börö wa'osilöyaŵa mba'e ifagaya ia yaŵa ba dete ndraha gaŵöni. No iboho-boho mbawa, imane ba dödönia, "Lö si tola mangalani ya'o."

Lö ara aefa da'ö, me lö tebato iwusi-wusi ia angi sihoho-hoho ba ihawui ia fanuköu, alau hörönia yaŵa ba dete ndraha gaŵöni.

Me mangifi ia, ibukhö'ö ia, ha ahou zamö'i. No awai ahele atoru ia si tou afatö zolania. Hatö fe'e ba fa'ala-alai zalua khö mba'e, awena so waniasa me no i'osiwawöi wa'abölö nangi sihoho-hoho.

Gunania manö-manö da'a si tobali möli-möli ba wa'auri sero ma'ökhö:

  • Böi tabe'e fönada wa'abölöda
  • Böi tabe'e fönada wa'ebua gokhötada
  • Böi talau wa'asiliyaŵa
  • Böi talau wa'agambaoho
  • Lömoguna wa'ebua lawukho
  • Lömoguna wa'ebua garogo
  • Böi ta'osiwawöi ngawalö zigide-ide, si ha ma'ifu, sino öna-öna, siraohamö, btn
  • Böi ta'osiwawöi na so niha samomo molo'ö zikhala, ha zangila na onekhe ia moroi khöda

Sanuhe ba Ononamölö Sowu (sinura danga Balugu Tuha Omasiö Zega) (1968), nifairö Edison Zega (Ama Lewi) ba Wikibuku Nias.

Bale zato: OlayamaAngombakhataBawagöli zatoMonganga afoNahia wamakoriNga'örö spesialNgawalö wanoloSafuria tebulöSanandrösaSangai halöŵö