Wy/ba/Кижи

Кижи Карелияла урынлашҡан.

Асыҡ һауалағы музей-ҡурсаулыҡ Онега күленең Кижи шхераларында Петрозаводскиҙан 68 километр көнсығышҡа табан төҙөлгән. Унда Рус Себеренең ағас оҫталарының шедеврҙары тупланған. ЮНЕСКО-ның Бөтә донъя мираҫы объекты.

Кижи утрауындағы музейҙы ҡарау Волга-Балтика һыу юлы буйлап уҙғарылған круиздың мотлаҡ программаһына индерелгән. Шуның арҡаһында ил һәм сит ил туристары үҙенсәлекле ағас ҡоролмалар, шул иҫәптән төп урынды алып торған ҡорам комплексы менән таныша ала.

Аңлатмаһы

Template:Wy/ba/ parkbar Административ йәһәттән республиканыъң Медвежьегорск районына ҡарай. Музей идаралығы Петрозаводскиҙа урынлашҡан.

Музей боронғо ағас архитектураның үҙенсәлекле тупланмаһы булып тора, уның менән бары тик Архангельск эргәһендәге «Малые Корелы» ағас архитектураһы музейы ғына ярыша ала.

Тарихы

«Кижи» музей-ҡурсаулығы Кижи погосының архитектура ансамбле нөсхәһен нигеҙендә төҙөлә.

• 1920 йыл – ансамблгә тарих һәм архитектура һәйкәле рәсми статусы бирелә. 1920 йылдың 11 авгусында 1847 һанлы һаҡ таныҡлығына ҡул ҡуйыла.
• 1945 йыл – Кижи погосы ансамбле биләмәһе дәүләт ҡурсаулығы тип иғлан ителә. Карел-Фин ССР-ы Халыҡ Комиссарҙары Советының 1945 йылдың 2 октябрендәге 604 һанлы «О состоянии охраны памятников архитектуры в Карело-Финской ССР» ҡарары.
• 1949 - 1959 йылдар – А. В. Ополовникова етәкселегендә Кижи погосы һәйкәлдәрен реставрациялау, музейҙың архитектура-этнография экспозицияһын формалаштырыу башлана.
• 1990 йыл – Кижи погосы ансамбле ЮНЕСКО-ның Бөтә донъя мәҙәни мираҫы объекттары исемлегенә индерелә.
• 1993 йыл – музей РФ халыҡтарының Айырыуса ҡиммәтле мәҙәни мираҫы объекттары исемлегенә керетелә. Рәсәй Федерацияһы Президентының 1993 йылдың 6 ноябрендәге 1847 һанлы «О включении отдельных объектов в Государственный свод особо ценных объектов культурного наследия народов Российской Федерации» указы.
• 2001 йыл – музей Федераль дәүләт мәҙәниәт учреждениеһы статусын ала.

Ландшафты

Кижи утрауы төньяҡтан көньяҡҡа табан һуҙылған, уның оҙонлоғо биш километр самаһы, киңлеге төрлө урындарҙа 100 метрҙан километрға тиклем тәшкил итә. Үҙәк өлөшө ҡалҡып тора, көньяҡ һәм төньяҡ өлөштәре тәпәшерәк. Утрау территория ялан һәм һирәк осрай торған ҡыуаҡлыҡтар, тәпәш ағастар менән ҡапланған.

Утрау Кижи шхерҙары төпкөлөндә урынлашҡан, ике яҡтан да суднолар юлы бар, уларҙың иң әһәмиәтлеһе Ҙур Онега ҡултығы яғынан булған көньяҡтағыһы. Көнсығыштағы Онега аръяғы һәм Кесе Онега суднолар юлы һирәк ҡулланыла.

Флора һәм фауна

1983—2000 йылдарҙа музей хеҙмәткәрҙәре үткәргән тикшеренеүҙәр һөҙөмтәһендә утрауҙа 335 төр үҫемлек булыуы асыҡлана, уларҙың 40-ы һирәк осраған үҫемлектәр, шул иҫәптән 16-һы - Карелияның Ҡыҙыл китабына индерелгән.

Әлеге ваҡытта тикшеренеүҙәр барышында утрауҙа Кижи шхерҙарында 15 отрядҡа ҡараған 180-дән ашыу төр ҡош теркәлгән, улар Карелияла оя ҡороусы ҡоштарҙың дөйөм төрөнөң 90 процентын алып тора. Архипелагтың «визит карточкаһы» — аҡсарлаҡтар һәм сарҡылдаҡ аҡсарлаҡтар. Улар Онега аръяғының бер генә йәйге пейзажын да күҙ алдына килтереп булмаған фон тыуҙыра.

Карелияның Онега аръяғы яр буйында һәм Кижи утрауҙары архипелагында ҡоро ерҙә йәшәүсе барлыҡ алты төр имеҙеүселәр вәикле - пар тояҡлылар, йыртҡыс, ҡуян кеүектәр, кимереүселәр, бөжәк ашаусылар һәм ярғанаттар йәшәй, әммә бында ишкәк аяҡлылар юҡ.

Кижи утрауында ҡара йылан күп - бер гектарҙа 20 йылан осрарға мөмкин. Яҡынса иҫәпләүҙәр буйынса утрауҙа ике йәштән ҙур булған 3000 төр йәшәй.

Онега күлендә 34 төр балыҡ бар. Төп төрҙәр: алабуға, шүкә, сабаҡ, ҡорман. Шулай уҡ шамбы, һыла, шырт балыҡ һ.б. осратырға мөмкин. Ҡышын сиг инеп туҡлана. Уймы утрауҙары артында бәрҙе, һөмбаш, палия бар.

Климаты

Ҡышын уртаса температура -10 °С, йәйгеһен — +16 °С. Йылына уртаса 650 мм яум-төшөм була. Елдең уртаса тиҙлеге секундына 4,5 метр, ә циклондар осоронда ул секундына 25 метрға етеүе мөмкин. Нигеҙҙә, ел көньяҡҡа табан иҫә.

Музейҙы йәй көнө ҡараға килгәндә лә еңелсә генә бөркәнес алырға кәрәк, сөнки утрауҙа һәр ваҡыт һыуыҡ ел була. Көн насар булғанда зонт алырға онотмаҫҡа кәрәк. Экскурсия ваҡытында кәрәкле әйберҙәрҙе үҙегеҙ менән алырға кәъңәш ителә, сөнки йылы әйбер артынан теплоходҡа әйләнеп ҡайтыуы проблемалы булыу ихтимал.

Онега күленең һыуы йәйгеһен бик йылынмай, ярты метр тәрәнлектә уның температураһы Целсий буйынса 5 градус тәшкил итә. Шхерҙарҙа температура саҡ ҡына юғарыраҡ, әммә һыу инерлек түгел.

«Комета» Кижи шхерҙарынан сыға (хәҙерге ваҡытта суднолар йәшел төҫкә буялған).

Нисек барырға

Кижиға барыу өсөн төп сара булып һыу транспорты тора.

Волго-Балтик һәм Аҡ диңгеҙ-Балтик каналдары буйынса йөрөгән круиз теплоходтары Онега күле акваторияһына ҡарай һәм Кижиға инә. Бындай рейстар Мәскәүҙән дә, Санкт-Петербургтан да бар.

Навигация миҙгелегдә Онега күле буйынса Петрозаводск-Кижи-Петрозаводск маршруты йөрөй һәм уны «Карелия» турхолдингының «Комета» тибындағы тиҙ йөрөшлө суднолары башҡара[1] и петрозаводской компанией СК "КарелияФлот" [2]. Отправление от причалов водного вокзала г.Петрозаводск ҡалаһының йылға вокзалы причалдарынан екөнөнә бер нисә рейс башҡарыла. Тәүгеһе иртәнге сәғәт 11-ҙә, артабан ярты сәғәт һайын. 2012 йылда Петрозаводскиҙан Кижиға барып ҡайтыу 2500 һум торған.

Шулай уҡ моторлы яхта йәки вертолет ялларға йәки үҙегеҙҙең йөҙөү саралары менән утрауға барып етергә мөмкин. Үҙ аллы барһағыҙ, шәхси суднолар төп пристандә, пристань начальнигы рөхсәте менән урынлаштырыла. Башҡа урында ла туҡтарға мөмкин, әммә был утрау полицияһы тарафынан административ язаға тарттырылыуы мөмкин.

Иғәнәләр һәм рөхсәт ҡағыҙы

Утрауға килеү һәм унда булыу ҡәтғи рәүештә эске ҡағиҙәләр менән көйләнә. Тәртипте һәм хәүефһеҙлекте полиция хеҙмәткәрҙәре күҙәтә.

2017 йылда Кижи утрауына килеү рәсәйлеләр өсөн: ололарға - 500, пенсионерҙарға - 300, уҡыусыларға 200 һум була. был хаҡҡа Рәсәй граждандары өсөн экскурсия хеҙмәтләндереүе лә инә. Өҫтәмә хеҙмәттәр өсөн айырым түләргә кәрәк.

Транспорт

Утрауҙа йәйәү генә йөрөргә мөмкин. Хәрәкәт маршруттарынан ситләшмәҫкә, юлдан йәки ағас баҫмаларҙан ғына йөрөргә кәрәк.

Иҫтәлекле урындары

Кижиҙағы соборҙар - ағас төҙөлөшө шедеврҙары. Һулда - Преображенский сиркәүе, ҙәктә - Покров, уртала ҡыңғыраулыҡ.

Күп һанлы ағас төҙөлөшө экспонаттары араһынан тҡп иғтибарҙы ҡорам архитектураһы йәлеп итә. Шуға ҡарамаҫтан, утрауға төньяҡ кешеләренеъң көнкүренешен һәм тормошон сағылдырған төрлө ағас ҡоролмалар: йорттар, амбарҙар, тимерлектәр, тирмәндәр, мунсалар, ырҙындар һәм ат һарайҙары килтерелә.

Теплоходта килеүселәрҙең ваҡытын экономиялау маҡсатында экускурсия программаһы утрауҙың көньяғында үткәрелә һәм үҙ эсенә ҡорам ансамблен һәм уның тирә-яғындағы төҙөлөштө ҡарауҙы үҙ эсенә ала. Утрауҙың башҡа өлөштәрендә урынлашҡан объекттар менән танышыу өсөн Петразаводсктан беренсе Метеор менән килеп, кире көн һуңында ҡайтыуҙы планлаштырырға кәрәк.

Ҡорам архитектураһы

Преображенск, Покров сиркәүҙәре һәм ҡыңғыраулыҡ өс объекттан торған ансамблде тәшкил итә. Бындай ансамблдәр Рәсәйҙә ни бары 6, Кижи погосы үҙенең архитектура ҡиммәте буйынса иң абруйлыларҙан һанала.

1 Преображения Господня сиркәүе  Преображения Господня сиркәүе. 2010 йылдарҙа сиркәү күп тапҡырҙар реставрациялана, уның барлыҡ конструкциялары алмаштырыла. 2019 йылға ҡарата, интерьер тергеҙелә. июл 2019

2 Богородица Покровы сиркәүе  Богородица Покровы сиркәүе. Сиркәү килеүселәрҙе ҡабул итә, эсендә ХVII-ХIХ быуаттарҙа Онега аръяғы икона яҙмалары буйынса 1950 йылдарҙа йыйылған дүрт рәтле тябловый иконостас бар. июл 2019

3 Кижи погосы ҡыңғыраулығы  Кижи погосы ҡыңғыраулығы. Өҫтәмә хаҡ түләп (300 һум, 2019) ҡыңғыраулыҡҡа менергә мөмкин, унан Онега күле, шулай уҡ Кижи погосының ике сиркәүе лә асыҡ күренә. июл 2019

4 Лазарҙың терелеүе сиркәүе  Лазарҙың терелеүе сиркәүе. Бәләкәй генә клет сиркәүе XIV быуат һуңында–XV быуат башында төҙөлә һәм шуға күрә ул илдең иң оло ағас сиркәүе исеменә дәғүә итә ала. Кижиға сиркәүҙе 1960 йылда Муром монастырынан килтереп реставрациялайҙар. Эсе үҙгәртелмәгән тиерлек, шуға күрә ике рәтле тябловый иконостас XVI-XVIII быуаттарҙағы 17 иконанан тора. июл 2019

5 Лёликозерҙан архангел Михаил ғибәҙәтханаһы  Лёликозерҙан архангел Михаил ғибәҙәтханаһы. Ғибәҙәтхана XVIII быуат башында Леликозеро ауылында төҙөлә, унан 1961 йылда музейға күсерелә. Интерьер деталдәре һаҡланмаған, әммә ике рәтле иконостас һәм XVII быуат аҙағы "күге" итеп эшләнгән түбә – төп нөсхәлә. июл 2019

Һәйкәл-йорттар

12  Ошевнев йорто.  

12  Елизаров йорто.  

12  Сергеев йорто.  

12  Щепин йорто.  

12  Яковлев йорто.  

12  Ананьева йорто.  

12  Левичев йорто.  

12  Пономарев йорто.  

12  Мошникова йорто.  

12  Берёзкина йорто.  

12  Пертяков йорто.  

12  Сергин йорто.  

12  Сергеева йорто.  

12  Васильев йорто.  

Хужалыҡ ҡаралтыһы

12  Волкостров ауылынан ел тирмәне.  

12  Вороний остров ауылынан ел тирмәне.  

12  Березовая Сельга ауылынан һыу тирмәне.  

12  Суйсарь ауылынан тимерлек.  

12  Южный двор ауылынан тимерлек.  

Башҡа объекттар

12  Кижи погосы ҡоймалары.  

12  Чуйнаволок ауылынан тәре.  

12  Хашезеро ауылынан тәре.  

Сауҙа

Майҙан-октябргә тиклем Кижи утрауындағы сувенир магазинында сувенир һәм баҫма продукция һатып алырға мөмкин. Популяр тауарҙарға мунсаҡ-жгут, һуғылған билбау, киндерҙән ҡулдан эшләнгән бәләкәй генә тоҡтарҙа берәр ус Кижи һолоһо һәм арышы инә.

Ҡайҙа туҡтарға

Утрауҙа үҙ аллы йоҡлау урыны булдырыу тыйыла. Утрау ҡурсаулыҡ статусында булһа ла, ҡунаҡханалар һәм ҡунаҡ йорттары юҡ. Әммә утрауҙан алыҫ түгел бик күп ҡунаҡ йорттары бар һәм уларҙың хужалары туристарға уникаль ағас төҙөлөшө һәйкәлдәре менән танышыуҙы актив ял, ҡурсаулыҡта булған утрауҙар һәм урмандар, этнографик ауылдар һәм археологик объекттар буйлап сәйәхәтте арашалтырыуҙа һәр аҡ ярҙам күрһәтергә әҙер.

Йоҡлау урындары

«Кижская благодать» ҡунаҡ йорто [3]

Хәүефһеҙлек

Утрауҙа булыу хәүефһеҙ. Низағтар булдырмау өсөн хәүефһеҙлек хеҙмәтенең һәм полицияның эше булып утрауға рөхсәтһеҙ килеүҙе һәм рөхсәт ителмәгән ғәмәлдәрҙе тыйыу тороуын аңларға кәрәк. Төп иғтибар янғын хәүефһеҙлегенә йүнәлтелә. Усаҡ яғыу ҡәтғи тыйыла. Тәмәке тартыу айырым билдәләнгән урындарҙа ғына рөхсәт ителә. 1963 йылда Вытегорск погосынан килтерелгән Пресвятая Богородица Покроваы ҡорамының (Преображенск сиркәүенең берҙән-бер аналогы церкви) янғын һөҙөмтәһендә юҡҡап сығыуы күңелһеҙ миҫал булып тора. Шуға ла туристарҙан музей объекттарына һәм экспонаттарына һаҡсыл мөнәсәбәт көтәләр.