Wt/azb/آشیق اویونو
آشیق اویونو[edit | edit source]
آنا آنلاتیم
- آشیق اویونو تاریخی بیر تورک اویونودور. قدیم چاغلاردان بو گونه قدر، تورکیستان و تورکیه باشدا اولماقلا تورکلرین یاییلدیغی بوتون جغرافیا بؤلگه‌لرینده بو اویونا راست گلمک مومکوندور. آشیق اویونو بوگون ده تورک کند، قصبه و حتی شهرلرینده گئتدیکجه آزالسا دا اوینانماقدادیر. آشیق، جوت دیرناقلی حیوانلارین آرخا قیچلاری‌نین دیزیندن چیخاریلان و دؤرد اوزو فرقلی شکیل‌لر گؤسته‌رن سوموگون آدیدیر. آشیق اویونو، آشیق ایله اوینانان بیرنئچه نوع اویونون عمومی آدیدیر. اویون کئچی و قویون آشیغی ایله اوینانیر. بو حیوانلارین آشیغی بالاجا اولدوغو و یئره دوشَنده هر اوزو اوستونده دورابیلدییی اوچون ترجیح وئریلیر. آشیق اویونو بوگون ده خصوصاً تورک اؤلکه‌لری‌نین کندلرینده، بالاجا قصبه‌لرینده، حتی شهرلرینده داها دوغروسو یئنی اویونلارین تانینمادیغی هر یئرده اوینانماقدادیر. آشیق اویونلاریندا اویونچو سایی‌نین اهمّیتی یوخدور. بوتون تورک ائللرینده آشیق اویونونون ان یایقین ایکی نؤوعو بئلهدیر:
- کسمه‌لی؛یئمیش؛ آشیقلارین یئره آتیلماسی و یئرده‌کی اوتوروشلارینا گؤره آتانین و یا قارشی‌سینداکی اویونچونون قازانماسی. بو اویوندا آشیق الین باش، ایشاره و اورتا بارماقلاری ایله توتولوب یئترلی بیر هوندورلوکدن معین بیر یئره آتیلیر. آشیق بو یئره آنجاق دؤرد شکیلده دوشور. بو دؤرد نوع دوشوشون ده مختلف آدلاری واردیر. یئره دوشوش، سوموگون یوخاریدا قالان قیسمینه گؤره آدلانیر. سوموگون داها ائنلی اولان اوزلریندن چوخور اولان طرف یوخاریدا اولسا آچ، (فیک، جوک، چیل- fik, cuk, çil)، بونون قارشی طرفی یوخارییا باخسا توک- tok ، (تؤک، دوک- tök, dok)، دار و دوزجه اولان قالان ایکی اوزوندن قیراغی آزجا قالخیق اورتاسی چوخورجا اولان اوزو یوخاریدا ایسه بئی، کسدی (سای، کازاک، کاللئک، کئللئک- say, kazak, kallek, kellek)، بونا قارشی اولان طرفی ده یوخاریدا ایسه کیت، غالا (توکان، دالاک، ائشئک، داپپان- tokan, dalak, eşek, dappan) آدلارینی آلیر. آشیقلاری بیتن اوشاغا «اودوزدو، اودولدون» دئییلیر. بو اویوندان باشقا «یئمیش،کسمه‌لی،میره- yemiş, kesmeli, mire » دئیه آدلانان بیر آیری اویون شکلینده ایسه، اورتایا اوینایان اویونچو سایی قدر آشیق دوزولور. دوزولن بو آشیق توپاسینا بیر نئچه مئتیردن ساغا (ساققا) دئییلن آشیقلا شکله‌مه یاپیلیر. آشیق «میره، کسمه‌لی» گلسه توپانین اولدوغو یئردن بونو وورماق اوچون او بیری اویونچولار ساغا‌لارینی آتارلار، ووران اوشاق او بیریلردن بیر آشیق آلیر میره گلن ساغا وورولامازسا صاحبی او بیری اویونچولاردان بیر آشیق آلیر. شگله‌نن آشیق میره گلمزسه او بیری اویونچولاردا کوما اطرافیندا آشیقلارینی شگلرلر سونرا بیر اوشاق طرفیندان آشیق توپاسینا ساغا ایله آتیش یاپیلیر کوما داغیلیرسا ساغانین اوزلرینه اویان آشیقلار، اولوشونجایا قدر وورولور. سونرا تکرار کوما قورولور قازانان اویونچو یولداشلاریندان بیر آشیق آلیر اویون بئله داوام ائدیر.
- چیزگی‌لی؛ دیززیک‌لی،اودما‌لی؛اویونچولاردان هر بیری بیر بالاجا آشیغی یئره چیزیلمیش بیر مثلثین و یا بیر مربع‌نین ایچینه دوزور. سونرا اویونچولار سیرایلا بللی بیر اوزاقلیغا چیزیلمیش اولان خط‌دن باچچیل‌دان بو بالاجا آشیقلارا اللرینده‌کی داها ایری ساغا ساکا دئییلن آشیقلارلا آتماغا باشلاییرلار. ساکالارین ایچلری، ووروشون چتین و باشاری‌لی اولابیلمه‌سی اوچون بعضاً قورشون و یا بال مومو آخیدیلاراق دولدورولور و آغیرلاشیر. هدف مثلث یا دا مربع ایچینه قویولموش آشیقلاری وورماق و حدوددان جیزدان چیخارتماقدیر. وورولان آشیق ووران اویونچو طرفیندان قازانیلیر. بو ووروشون دا قایدالاری واردیر. بو قایدالارا گؤره بعضاً ووران و یا وورولان آشیغین دورومو دا نظره آلینیر. مثلاً وورولان آشیغین قازانیلماسی اوچون دوزولن یئرین حدود جیزیندان چیخماسی لازیمدیر کی آلینا. آشیقلارین، بالاجا آشیقلاری وورماق اوچون استفاده اولونان ایریلرینه بعضی یئرلرده سیواس، ایمرانلی`دا «ائنئکئ» ساکا آدی وئریلیر
- آشیق یئتیشکینلر آراسیندا «اودما‌لی،دیززیک‌لی- udmalı, dızzıklı »، اوشاقلار آراسیندا «جزا وئرمه، جزالاندیرما» هدفی ایله اوینانان ان اسکی اویونلارداندیر. آمبروسیوس میلانو پیسکوپوسو (Ambrosius milano piskoposu) 385-ده یازدیغی «لیبئر ده توبیا» آدلی اثرینده خون اوخچولاری‌نین آشیق اوینادیقلارینی بیلدیرمکده‌‌دیر. آشیغین، دیوان لغات‌التورک‌ده کی شکلی «آشوق»دور. دیوان‌دا بیر ده آشوقلاماق فعلی قید اولونوب کی چئویری‌سی “آشیق سوموگونه وورماق” دئیه وئریلمیشدیر. تألیف تاریخی 11-جی یوز ایلین باشلارینا قدر گئدن دده قورقود حکایه‌لریندن دیرسه‌خان اوغلی بوغاج‌خان حکایه‌سینده «مگر سلطانوم، دیرسه خانون اوغلانجوغی اوچ داخی اوردو اوشاغی میداندا آشوق اوینارلار ایدی. بوغایی قویوویردیلر، اوغلانچوقلارا قاچ دیدیلر. اول اوچ اوغلان قاچدی. دیرسه خانون اوغلانجوغی قاچمادی، آغ میدانون اورتاسیندا باخدی دوردی.» جومله‌لریندن، او تاریخلرده داها آشیق اویونونون اوغوز ایچینده یایقین اولدوغو آنلاشیلماقدادیر.
- ماجار تورکولوقو آرمین وامبئری طرفیندان اوخچو بارماقلاری‌نین چئویکلشدیرمه‌سی اوچون یاپیلان بیر آلیشدیرما، بیر ایدمان سانیلمیشدیر. آشیق اویونو، عینی بیلگین طرفیندان اورتا آسیا`داکی تورک بوی‌لاری ایچینده ده آراشدیریلمیشدیر. وامبئری، 19-جو یوز ایلده اورتا آسیا`دا تثبیت ائتدییی آشیق قورال‌لارینی دا یازمیشدیر. بو قورال‌لاردان بیرینده، آشیغی آتما‌دان اؤنجه نه آتاجاغینی سؤیله‌ین و سؤیله‌دییینی توتدوران اویونچو اویونو قازانیر. آشیغین کمر شکلی اولان یانینا «چکه- çeke »، کسکین یانینا «آلچی- alçı »، دوز یانینا «تاوا- tava » دئییلیر. آشیق اویونو بعضاً 4، بعضاً 8 آشیقلا اوینانیر.ایلک چاغلاردا، تورکلرین آشیق ایله فال آچدیقلاری بیلینمکده‌دیر. نئجه کی آشیق ایله فالا باخما عادتی بوگون آنادولو اوشاق اویونلاری ایچینده یاشاماقدادیر. قیرشهرده «آشیغیم نه آدام» و یا «باخت» آدلی آشیق اویونویلا بیر کیمسه‌نین نئجه بیر آدام اولدوغو اؤیرنیلمه‌یه چالیشیلیر. قازیانتئپ‌ده «آشیق فیلان نه کیشی» آدلی آشیق اویونو،گَمه‌رک‌ده سوفره باشیندا اوینانان «سؤیلَشمه‌‌لی آشیق اویونو» دا عینی مقصدین اویونلاریدیرلار. ایستانبول‌دا دا بو هدفله اوینانان آشیق اویونلاری‌نین وارلیغی بیلینمکده‌دیر.
- گونوموزده تورک ائللرینده آشیق اویونونا وئریلن آدلار بئلهدیر:«باتی تورک ائلی»نده، «اؤزبک ائلی»نده، «تورکمن ائلی»نده آشیق، «قیرقیز ائلی»نده آشیق و یا چوکؤ- çükö ، «آزر ائلی»نده آشیغ، «قازاق ائلی»نده آسیک.تاریخی چوخ اسکی بیر اوشاق اویونو اولان و بو گون آرتیق اوشاقلارین هئچ اوینامادیغی آشیق‌دان بحث ائتمه‌نین کولتور دیَرلریمیز باخیمیندان اؤنملی اولدوغونا اینانیریق، بئله کی اویوندا کئچن بیر سیرا دئییملر کاشغارلی ماحمود’ون 1068–1072 ایللر آراسیندا یازدیغی بیلینن دیوان لغات التورک‌ده گلمکده‌دیر.
- قویون، کئچی، اوغلاق (ائرکک کئچی) و بالاجا دانا‌لارین آیاقلاریندان چیخان آشیقلار، اوشاقلار اوچون بیر اویون وسیله‌سیدیر. آشیقلار عمومیت‌ده بویا ایله بویانیر، ساققالارین بئللری پاخیر تئل له ساریلیر و اورتا‌لاری دلینه‌رک آغیر اولماسی اوچون قورشون (قورقوشوم) تؤکولور. «ساغا-ساققا»تعبیر ائدیلن آغیر و بؤیوک آشیقلار اویونچونون الینده‌کی سئچیلمیش آشیقدیر، هر اویونچونون بیر ساققاسی واردیر.ائشیکده و یا ائولرین دام‌لاریندا اوینانان، آشیق اویونلارینی ساده‌جه اوغلان اوشاقلاری اوینار. آشیقلارین اوزلری چیک، شک، تؤک، میرئ، آلچی کیمی آدلار آلیرلار. بیر دایره ایچه‌ریسینه دوزولن آشیقلار بیر نئچه مئتر اوزاقدان ساققا‌لارلا آتیلاراق دایره‌دن ائشیگه چیخاریلماغا چالیشیلیر، بو اویونا «چیزی اویونو» دئییلیر. جیزگی دیشینا چیخاریلان هر آشیق، چیخاران اویونچویا عاید اولور. آشیق چیخارا بیلمه‌ین اویونچو، اویونو رقیبینه بوراخیر، بئله‌جه آشیقلارین تامامی دایره‌دن ائشیگه چیخانا قدر اویون داوام ائدیر:بیر اوشاقلیق مثلیندن چوخ، تاریخی بیر سوزگجین درین ریتملری آراسیندان بو گونه گلمه‌ین آشیق اویونلاری... من و منیم کیمی اولانلار اوچون بو اویونو سون گؤر‌نلر دئیه‌بیلرسینیز. توفنگین یارانماسییلا پوزولان مردلییین مقایسه‌سی آشیق اویونو اوچون لاپ چوخ مبالغه اولابیلر آما اؤزللیکله آتاری و بیلگی‌سایارین یارانماسییلا یوخ اولماغا اوز توتان بیر اویون‌دور آشیق اویونو
آنلام‌لار
- aşıq oyunu .
قایناق‌لار
- milmugan.blogfa.com