Wq/ne/मनुस्मृति
भारतीय परम्परामा मनुस्मृतिलाई (जो मानव-धर्म-शास्त्र, मनुसंहिता आदि नामहरूले प्रसिद्ध छ) प्राचीनतम स्मृति एवं प्रमाणभूत शास्त्र रूपमा मान्यता प्राप्त छ। धर्मशास्त्रीय ग्रन्थकारहरूका अतिरिक्त शंकराचार्य, शबरस्वामी जस्ता दार्शनिक पनि प्रमाणरूपले यस ग्रन्थलाई उद्धृत गर्दछन्। परम्परानुसार यो स्मृति स्वायंभुव मनुद्वारा रचना गरिएको बताइन्छ, वैवस्वत मनु अथवा प्राचनेस मनुद्वारा रचिएको होइन। मनुस्मृतिबाट यो पनि थाह लाग्छ कि स्वायंभुव मनुका मूलशास्त्रको आश्रय गरेर भृगुले स्मृतिलाई नयाँ रूप दिए, जो प्रचलित मनुस्मृतिको नामले प्रसिद्ध छ। यो भार्गवीया मनुस्मृति जस्तै नारदीया मनुस्मृति पनि प्रचलित छ।
मनुस्मृति त्यो धर्मशास्त्र हो जसको मान्यता जगविख्यात छ। न केवल भारतमा अपितु अन्य देशहरूमा पनि यसका प्रमाणहरूको आधारमा निर्णयहरू भएकाछन् र आज पनि भइरहेछन्। हिन्दूहरू धर्मशास्त्रको रूपमा मनुस्मृतिलाई विश्वको अमूल्य निधि मान्दछन्। भारतमा वेदहरूका उपरान्त सर्वाधिक मान्यता र प्रचलन ‘मनुस्मृति’को नैं हुन्छ। यसमा चारै वर्ण, चारै आश्रम, सोह्र संस्कार तथा सृष्टि उत्पत्तिका अतिरिक्त राज्यको व्यवस्था, राजाको कर्तव्य, धेरै प्रकारका वाद-विवादहरू, सेनाको प्रबन्ध आदि सबै विषयहरूमा परामर्श दिएकोछ जो कि मानव मात्रको जीवनमा घटित हुन सम्भव छ यो सबै धर्म-व्यवस्था वेदमा आधारित छ। मनु महाराजको जीवन र उनको रचनाकालका विषयमा इतिहास-पुराणहरू स्पष्ट छैनन्। तथापि सबै एक स्वरले स्वीकार गर्दछन् कि मनु आदिपुरुष थिए र उनको यो शास्त्र आदिःशास्त्र हो। मनुका समस्त मान्यताहरू सत्य हुनुका साथ-साथ देश, काल तथा जाति बन्धनले रहित भएको कुरा हिन्दू धर्मका पण्डितहरू बताउँदछन्।
कथनहरू[edit | edit source]
- हाम्रो अगाडी जे काम आइपरेको छ त्यसलाई फत्ते गर्नु हाम्रो कर्तव्य हो ।
- आफुलाई काबुमा राखने अन्तस्करणलाई शुध्द, बुध्दिलाई स्थिर र सात्विकि पार्नु, इन्द्रियहरु तथा शरिरलाई वशमा राखनु आत्मसंयम हो।
- कुनै पनि मानिसको अपमान गर्नु हुदैन ।
- सूर्योदयभन्दा अगाडि छात्रले बिछ्यौना छाड्नुपर्दछ । दिनमा या सूर्यास्तको बखतमा कहिल्यै सुत्नु हुँदैन ।
- ईश्वरको सबैभन्दा उत्तम पुजा काम गरिरहनु हो ।
- तुच्छ बस्तुबाट पनि स्वर्ण निस्कन्छ भने पनि निकाल्नुपर्दछ ।
- आनन्दको मूल स्रोत सन्तोष हो ।
- हाम्रो अगाडी जे काम आइपरेको छ त्यसलाई फत्ते गर्नु हाम्रो कर्तव्य हो ।
- प्रत्येक राम्रा काम सुरूमा असंभव देखिन्छन् ।
- हाम्रो मुख्य काम सुदूर भविष्यमा हुने कुरालाई हेर्ने होइन, तर अगाडी जे परिआएको छ त्यसलाई गर्ने हो ।