Jump to content

Wp/yua/U máank’íinal cha’anil

From Wikimedia Incubator
< Wp | yua
Wp > yua > U máank’íinal cha’anil

Le máank’íinalo’ob ku ya’ala’al baqueriya ti’ u lu’umil Yucatane’ jump’éel mank’íinal jach k’aóolta’an lela chuun ti’ u k’íinilo’ob ka béeta’ab le nuukuch naajo’obo’ (colonial) ka tuun le saak wíiniko’ob tu tia’alto’ob le noj luumo’obo’ ka chúun u tse’entiko’ob wakaxo’ob ti’ u haciendaso’ob, ku laj t’aanal tu laakal u jmeyajo’ob tia’al u kiinsaj wakaxo’ob yéetel xan ku chaiko’ob ka béetak jump’éel mank’íinal wa ook’ot ichil u muuch’ táambalilo’ob lela ku béetiko’ob yóolal le jaach yayaj meyaj ku béetiko’ob.

Úuchben tsíikbal

[edit | edit source]

Ti’ le maank’íinal jach k’a’olta’ana’ ku taakpajlo’ob yéetel kíimak óolal tu laakal le kajtalo’ taak xaan le aik’alo’ob ti’ le haciendaso’obo’ tia’l u ts’aik yóolo’ob yéetel aik’al ku taasik le tséen wakaxo’. Le mank’íinala’ ku béetal ti’ u k’aabail u kiilichi le kajtalo’. Lelo’oba ku je’elpajal u k’íinil u ts’óokol, le xana’ ku yúuchul bix u aik’alil le mako’ob béetiko’ wa xan le ku takpajlo’obo’, chenba’ale, u pajtal u xaanta’al yaab k’íin xane.

U nokíl ku ch’a’abal ti’ le maank’íino’oba’ jach mina’an u weel béeyo’, ti’ e lela ku t’aanal le ku yaantalo’b ti’ le haciendaso’obo’ wa xan le ku yáantalo’ob naatstako’obo’, yaax táanil le ti’ le xch’úupalalo’ob tia’al u jach yáabtal le xóok’oto’ob tia’al u ts’ao’ cha’an. Letie’ jaarana ku yaax taanilkunta’a’ ti’ le maank’íinalo’.

Ti’ le maank’íinalo’bo le meyajo’ ku je’esa’a taak jaatska’ k’íin. Le mank’íinalo’ ku béetal ti’ u chuumukil le haciendao’ wa xan tu taanxe tseelilo’ob le kúuchilo’, letie tuux ku yáala’al tia’an u p’ook le haciendao’ wa xaan le tuux suuk u yáantal le hacendadoso’obo’.