Wp/yua/T'u'ul
Kàastlan t’àan: El Conejo
Le T’u’ul Europeo’ (Oryctolagus cuniculus) juntùul ba’alche’ mamífero lagomorfo ku taj ti’ u lak’tsìlil Leporidae, leti’e’ yéetel lejal ku taj tej gènero Oryctalagus. Ku takbesik ichil u lista ba’alache’ob exóticas leti’ob oksik lobilo’ob way te noj lu’uma’ ti’ le Unión Internacional para la Conservación de la Naturaleza.
Ku kuxtal tu’ux tikin, nats jal ja’, bey tu’ux yan arenae’,blando ti’al u meyajtik u jobonche’ob. Ku kuxtalo’ob ich k’àaxo’ob, maas ku bino’ob ti’ nukuch k’àaxo’ob tàaka’an yéetel poche’ob tu’ux ku pajtal u ta’ak ku baob. Ka’ach uchile’ ji’ji’nak ti’ u lu’umil pak’alo’ob kex le tumben métodos ti’ arado ku takbesik u k’àastal u joboncheo’ob le t’u’ulo’obo’. Tak tu yòolale’, le ba’alchea’ ts’o’ok u Kanik yantal ichil jump’èel meyaj ti’ ik lak’tsilil je’en bix u kuxtal ti’ parques,campos ti césped wa tak cementerios. Yan k’ìine’ ku yantalo’ob ichil pàak’alo’ob tu’ux ku tsenkubaob yéetel lechuga, u neek’, wa u motos che’ob tun katik ingesta ichil ik lak’tsilil.
Le t’u’ulo’ juntùul ba’alche’ gregrario yéetel territorial (lu’umo’ob menos ti’ 15m,cuadrados, yan k’ìine’ chen jump’èel wa ka’ap’èel). Le u optimas jen bix yanik le terrenoo yéetel u janalile’ maas ku kuxtalo’ob ti chowaktak yéetel complejas kuchil tu’ux ku kaajtalo’ob wa jobonche’ilo’ob. Ichile’ ku kuxtal 6 wa 10 juntuulal nukuch, x-ch’uupul wa xi’ibil t’u’ulo’ob. U ye’esajil k’àabet ti’ le xi’ibil t’u’ulo’obo’ u nùupbesa’al yéetel le x-ch’uupul t’uulo’obo’ ti’al u reproducirkubaob. Le ba’alche’a’ suk u jok’ol janal chen jòop ku tal u yak’ajtal tak ti’ u sàastal, ts’o’okole’ mank’iinal ti’ yan tu jobonche’o’obo’.