Wp/yua/Úulum

Úulum
Ch'i'ibalil	Animalia (Ba'alche')
Phylum	Chordata (K'uuch tuuch)
Classis	Aves (Ch'íich')
Ordo	Galliformes
Láak'tsilil	Phasianidae
Genus	Meleagris
Species	Meleagris gallopavo

Úulum (káastlan t'aan: pavo, guajolote).

Tu lu’umil Yucatane’ ku ya’alal ti’ pavo domesticoe’ úulum, xtuux, wa tso’. Tso’ utial u t’aanal úulum xíib yéetel xtuux wa ch’úup.

Le úulumo’ ku tseenta’al utia’al u poloktal tumeem yaakbach máak ku kíinsik utia’al u jaantik tumeen ki’ u bak’el. U ye’el úulume’ ku janta’al, cheen ba’ale cheen jump’íit máako’ob jaantik, ma’ je’el bix le u bak’elo’. U k’iinil u seen janta’al úulum tu lu’umil le máako’ob kastlant’aano’obo’, u wináalil diciembre kan k’iimbesak u síijil chaan bil, ka’alikil tu’ux u miatsil anglosajonae’, ku jaanta’al le k’iin ku ts’áaiko’ob Niip óolal. U k’u’umel le úulumo’ ku k’aabeetkunsa’al tumeen le azteca’aobo’, utia’al u beetiko’ob u jats’ulil u nook’o’ob. Le úulumo’ káaj u yalak’ta’al ka’a káaj u kuxtal máak yóok’ol kaabe’, le u yalak’ta’al le úulumo’ beetbilak tumeem máasewal máako’ob, kajlajo’ob tu mejen kajilo’ob México.