Wp/wls/Vaitupu

Ko Vaitupu ko he kolo i Hihifo, i 'Uvea.

Higoa

E mahino mai te talatuku o 'Uvea ne'e ko te higoa o te kolo o Vaitupu ne'e ko he higoa mai Tuvalu.

Ne'e hau ia Tu'i 'Uvea i te ta'u 1650 ape. Ne'e ko Tu'i' 'Uvea ne'e ko te 12 hau o 'Uvea, foha o Fakafiliki'uvea, mokopuna o Takumasiva. Ne'e liliu mai Tui 'Uvea mai tana folau ki Tuvalu aki te puaka 'uli, te puaka kelo mo te tuluma pea ha'u o nofo i Vaitupu.

Ne'e ko te higoa āfea o te kolo ne'e ko Kalaevavaka pea ne'e ina fetogi leva o higoa'i ko Vaitupu. Ko te faitoka o Tu'i 'Uvea e tu'u i Tafatu'u.

Ko Vaitupu ne'e ko te kolo o te fafine ko Tagikeluelue, 'ofafine o te Heu, 'ohoana o te hau ko Manuka (1780-1810) pea fa'e o te hau ko Tufele (1810).

Pule kolo

Ko Heu ko te tu'ulaga o te pule kolo o Vaitupu.

'Api o Vaitupu

Ne'e fakahoko e te IRD te gaue fekumi aeni i te 'u ta'u 1990 i 'Uvea nei pe koeni te 'u higoa o te 'u 'api o te kolo o Vaitupu:

AGAHA - AHUA - ALAVAI -

EVANOA -

FA'IGO - FAKATUTU'U - FALEFATA - FALEKULI - FALELAHI - FALESIMA - FALETOGO - FALEPAPA - FALEPAE - FATIMA - FATULIKI - FATUNOA - FINELOI - FOTU'A -

HALEO - HAUMAUTA’U — HINAMANO'O - HOLOGA - HOUMA -

IFELI -

KAFIKĀ - KALILEA - KAMEA - KAUNOA - KAVAMOETONU - KOLO -

LALOVI - LAUPANI - LAUTALA - LAUVAHI - LOGONOA -

LOTOATAI - LOTOFEKE - LOTUMA -

MAHIKI - MALAE - MALIEKEHE — MALUA - MALULOTU - MALUTEMAKA — MATOTO - MOHOLELEI - MOELOI - MULIFENUA -

NAVOSA - NASALETI - NEFU - NIUFITU - NIUTATAU - NUKUNAMO -

OLOLIKI -

PAPATEA - POHU - PUGA - PULOTU -

SOLOSIME -

TAFATU'U — TAGITEKULUKULU - TAHIOFA - TALIKIHA'APAI - TAOA - TAVAI - TAPU KAIUMU - TE HEA - TE KOFE - TEKOLO - TEMOLI - TOGALAU - TOKAGAHUI - TO'OGA - TUIMALOHI - TUKIFATIU -

VAELUA - VAIFALI - VAIMOHO - VAIOTULU - VAITAFE - VAONIU - VAOTAPU - VELAGILALA