Wp/vmw/Etistiriitu ya Omoolokwe

Muttetthe Omoolowe

== Etistiitu ya Omoolokwe==

Omoolokwe (voopwanelela Omosampiikhi) ti etistiriitu ya epuruvisiya ya Osampeesiya, Omosamopiikhi, eseeti aya epooma yamukhaani ya Omoolokwe. Yokhalana mikano saya, ota ni itistiriitu sa Oripaawe ni Omaleema, soteene sa epuruvinsiya ya Wamphula, Okela otupweela nsuwa ni etistiriitu ya Okuruuwe ni othi ni osuteeste etistiriitu ya OWiile n omaphattuweloni etistiriitu ya Oxiile.

Mukhalelo

Etistiriitu yokhalana muttetthe aya ikonto  6 338  sa ikhilomu²,  mukhalelo a ethaya aya ni marakameloaya manceeneca anooniherya imeeturu  imiya 400 ni   700  imeeturu voohiya iye vakhaani siwela mpakha imeetoko 1000. Etistiriitu yokhalana  ekilima eriwa tropikaale huumitu, ni masi elimwe maasi anithowa , reeti a miro saya tosootteeyiva ori ntoko nthoonyeryo muro Likoonya, oniiriha mkano ata wa etistiriitu , muro Moolokwe, npathuxo a nsina na etistiriitu ni onvira variyari vawe ni  tho  miro  Erikethe, Liice, Luwaaya, mulela Mutuwaasi ni Namiirye.

Mwaatteliwo Ntoko iresultaato sookhiserya sa mwaarepele a eyaakha ya 2017, o tistiriitu erina apinaatamu ikonto imiya 356 769., muttetthe aya a ikonto 6 338 ikhilomu², onooniherya mwaatteliwo apinaatamu a 56,3 apinaatamu wa khuta ekhilomu². Apinaatamu ala arepeli anooniherya wuncerereya wa ipurusentu miloko 30% vataananihiwa naale a ikhonto imiya 275 155 sapinaatamu yalikeliwe mwaarepele a eyaakha ya 2007.

Apopulasawu a etistiriitu ya Omoolokwe 1997 185 224 2007 275 155 2017 356 769 Etistiriitu eya ankhala vanceenexa nikoto na Alomwe, yaawo ntaava naya naari ninlavulechiwa ni ipurusento 87,4% wapinaatamu eyaakha ya 2017, etharelana ekunya erina ipurusento 10% ni ntaava na emakhuwa nikhalela ni epurusento 1%. Etiini etharexiwa emwiisilamo.

Ehantisi

Mukamelo akolono mmuttetthe  erya aya etistiriitu opacerye eyaakha ya 1907  ni khumalihiwa eyaakha ya 1909, vaavo vathokihiwe aya iye siithaniwa Ikapitaale moore yo Othi ni Ota wa Omoolokwe niinaano  situmereriwa  otistiriitu ya Okhilimane ( Olelo Epuruvinsiya ya Osampeesiya). Mweeri wa nithana miili eyaakha ya 1918, etistiriitu ele yahikameliwa ni vohipisa khikupariwa mi ikhuru sa Maalemawu ewaniwana ekhotto yopacerya ya olumweenku. Eyaakha ya 1934 wahithokihiwa muttetthe a Omoolokwe, mpantte akhanle empakha okhathi walipeleliwa otaphuwa wa elapo vaavala yatatuxiwe aya khukhala ekonseelyu variyari va  nlamulo  nº 59/74  ya mahiku  27 mweeri wa nethana miili ni vookhiseryani muhina mwa Etekereeto nº 6/75 ya mahiku 18 mweeri opacerya ekonseelyu iya saahirya khitweliwa itistiriitu, khiphattuwa Etistiriitu ya Omoolokwe. Etistiriito la yaanihaxiwa ni mwaha wa  ekhortho . Renamo  ahivolola mmuttettheni mwa psampiisiya ekwaha yoopacerya eyaakha ya 1982, khiwaatakari anamawaani ni iraapha. Okhuma eyaakha ya 1984 ekhotto wahuutuwanyereya mittethe sa epuruvinsiya yoteene, ni anakhutto yaahitekasa epaasi saya ni khaatakari  eseeti ya epooma. Ohiya ikuru sa Kuveeruni, Renamo ahiwananiwa naanapharama, nikhuru nimosa naphattuxiwe eyaakha ya 1990,  ni  muliimi, Manuel António.

Muleepi  Armando Artur oyariwe etistiriitu yeele mahiku yeetta aya 28  mweeri wa namuloko miili  deyaakha ya 1962.

Makawanyereyo Etistiriiitu ela ekawanyeya mipantte wala ipoosto piili Omoolokwe ni Onaawela , si siniirela mpantte ilokaalitaate sa:

Epoosto ya Omoolokwe: Omoolokwe -Seeti Okaalaya Oxaapala Ekoole Omaaluwa Omuthala Okwaakwa Onimaala onivaava Onoovana Epoosto ya Onyaawela: Omuhiiwa Onyaawela Dnoone tho wi eyaakha ya 1998 eviila ya Omoolokwe ,npakha va muttetthe mmosa towelihiwe ekatekariya ya Munisiipiwu.

Muruweryo Mmuteko amuruweeryo noonaneyax etistiriitu ela tiiye soolima owoneyaxa, onaakhupaarela apinaatamu vohoveriiha ipuruseentu sene (90,8%), ni otho paahi 4,2% yapinaatamu aniiwerya werya eseetore ya niinle ni 5,1% ye neeraru. Mpannte munceene a sooruwerya siniireliwa wikhuuriha, vaavo veerale wi ekampaanya ya iyaakha 2010-2011, miruwerya a ipwo msaaxintta ( nakhuwo, ni meele), ahiya tho iyo siniruweriwa ikhutte ni mattuvi. Muhinaa mwa mukhalelo a ikaafirika sinooneya tiiye ire imowaaxi ixikhaana ni othokihiwa ipwo sa mmatta. Ethoonyeryo