Wp/vmw/Etistiriitu ya Omalema
== Etistiriitu ya Omalemalema
==
Omalema
Maleema Nsina na etisturiitu ya muttetthe a epuruvinsiya ya Wamphula, OMosampiikhi nno, erina eseeti aya epooma yamukhaani Omalema[1]. Yokhalana mikano saya, ota ni Etisturiitu ya Onipeepe ni Omawuwa mittetthe sa epuruvinsiya ya Oniyasa, otaxe ni etisturiitu ya Ometarikha nave tho epuruvinsiya ya ONiyasa, onkela nsuwa mukano etisturiitu ya Okwampa nlelo muttetthe Oniyasa, Othi waya mukano ti etisturiitu ya Okuruwe ni Omolokwe sa Epuruvinsiya sa OSampesiya, ni mpantte onikhuma nsuwa mukano itistiriitu sa Oripawe ni Olalawa[2].
== Mapuro ampwanyaneya aya Etisturiitu ela == Wamphula, elapo ya Omosampiikhi Etisturiitu ya Omalema
Ipoosto siniire mpantte[edit | edit source]
Oxuhulu, Omalema ni Omutuwaale[3]
Mukhalelo aya[edit | edit source]
Muttetthe omaleleene sinirukurerya ikwaha piili ikhilomu ikonto 6 122[4]. Mwaattelo waathu Eyaakha ya (2017) 213 011 athu ankhala. Mwaattelo aya 34,8 athu ankhala khuta ekhilomu yorukurerya ikwaha vanli. Mukhalelo okathi EAT (UTC+3)
Mukhalelo aya[edit | edit source]
Etisturiitu ela yokhalana muttetthe aya a ikhilomu ikonto 6 082 km², ni mukhalelo a ethaya okhoropanasa ni Maputo makina orakama anvirikana variyari va imeeturu emita thaaru 300 ni sikhanle vophiyaka 1 800 emeturu sene, ethaya aya yokhalana maphattuyo sovirikanasa[5].Mpantte otepexa orakama wawe ti mwaako onithaniwa Muriipa orima imeeturu ekonto 1 870[6]. Etisturiitu ela yokhalana ekilima wala ipheyosaya saya yoreerela[7]. Wa miro sowaatta divida maasi mutistiriitu,tivooreela Orooma muro Malema, muro mmosa ori mpattuxa a nsina na etisturiitu ni eppoma yamukhaani ta Omalelema. Muro mukina amuraareloxe tiNalumu, muttetthe a Omutuwali ori tho onitthela maasi awe mmuro Luuriyu, muro onthata mukano Ota ni Iwe okelansuwa ni Tori tho mukano variyari va Mittetthe se Ipuruvinsiya sa Wamphulani ni Oniyasa[8].
Ehantisi[edit | edit source]
Mukhalelo Ntoko eresultaatu somaliha sa mwarepele a Eyaakha ya 2017, etisturiitu yokhalana apopulasawu ikonto 213 011 waale ari athu ankhala, Muttetthe wa iKhilomu sorukureryana 6 082 ikhilomu sene, ononiherya muthonyeryo a mwaattelo waathu a 35 athu ankhala wa khuta ekhilomu yorukurerya ikwaha piili[9]. Apopulasawu arepeliwe variyari va ekwaha yokhiserya enooniherya mwaattelo a ipursentu sene 26% volikanyiherya ni ole aari wa ikonto sene 169 079 waale ari tankhala Ntoko vahimya axe mwaarepele a 2007[10].
Apopulasawu a Etistiriitu ya Omalema
1997 2007 2017
128 732 169 079 213 011 Etisturiitu, enikhaliwa vanceenexa ni nikoto na amakhuwa, awo ari ingrata a noyareliwa Naari ipursentu sene 63% apupulasawu eyaakha ya 1997[11]. Etiini yanxinttexa eyaakha ya 2012 yaari ele ya Ekerexa Katoolika yatthariwa ni ipursentu 46,3% ta populasawu, ninvirikanelo mmosa wonaneyexa ni ekerexa evanxeelija ni ipurusentu (15,6%) ni 18,1% yapakawu wala la ahinatiini[12].
Manamuno Okawanye waya[edit | edit source]
Etistiriitu ela enkawanyeya epoosto thaaru: Oxuhulu, Omalema ni Omutuwaale, sotakahereya vamosa ni ilokalitaate sinitharelana:
Epoosto ya Oxuhulu: Oxuhulu EPoostoya Omalema: Omalema OMuralelo Onathaleya Oniyosi Epoosto ya Omululi: Omutuwaali Oxipaka
Muruweryo[edit | edit source]
Miteko somuruweryo Muttetthe ola wa omalema ti olima, wakhuparelaka voomalela wa ipursentu (94%), nto ipursentu piili 2% yapopulasawo aniweryawerya eritta yanenli ni ipursunto 4% esetore ta neeraru[13]. Mpantte munceene wa athu waari ale aro talimaani aniirela wiiliha, masi sookhala sistema icikhaani soorekariwa sinkweherya muruweryo a ipwo soovirikana siniraneya variyari va eyaakha yoteene, empwaneliha Muttetthe ola okhalana itiitulu ya " eseleeru sala muruttu" a epuruvinsiya há Wamphula. Sintumihiwa, sinilimwa ntoko soona ni nxotte[14]. Ipwo sinliwa sotepexa wonaneya muruweryo aya tiiya: mattyookwa, yowoneyaxea, nakhuwo, meele ni ekhuttefe. Etisturiitu ela yokhala mireerelo sa Mutakwani, muthinto sene iniithaniwa, mpila, khanpiri, mphivi, ni npwaya[15]. Mpantte a ikafirika siri vakhaani, so simpwanyaneya ti ya Exotte ni muwaaxi simuxila nakhuwo[16]. Ntoko inkeritu muhina mwa Soolima iiriwe eyaakha ya 2020, etisturiitu woruwerya ipyo soothanleliwa sinittarelana:
Ipwo soruweriwa (itonelaata sene) Nalhuwo 17 241 Ikhutte 2 110 Sooca 228 Nvuka/musoro. 106 Ikeeritu ene yoowo othonherya 1 275 lieu sa Ipooyi[17].
Ethonyeryo
https://pt.m.wikipedia.org/wiki/Malema_(distrito)">https://pt.m.wikipedia.org/wiki/Malema_(distrito)