Wp/vmw/Etistiriitu ya Inyampaani
Etistiriitu ya Inyampaani- Winyampaani[edit | edit source]
_162.jpg)
Winyampaani ti epoosto yotumeererya, epooma, municipiyu ni etistiriitu ya Omosampiikhi , epooma yuulupale ya muttetthe a epuruviisiya ya nsiina neena.Epooma ya Winyampaani ephanyaneeya mukerekheere moono okeela nsuwa wa epeniisula evaahana mukani ni epaaya wa Winyampaani . Ohoolo waya , moono okeela nsuwa wa epaaya teeri epooma ya Omaxiixe. Ekerekheere moono omaphattuweloni ya epeniisiula oori muttaala amwaryamwareya wa iphareeya muhiina mwa epahaari Intiiku, siiri mapuuro otthuneexiwa nanamunceene mamosampikaano ni atthu okhoopela[1]. Ntooko vaahimwa mwaarepele apinaatamu a mwaakha wa 2017 oriina atthu ikooto milooko 79 724 sapinatamu[2]. Elokalitaate ele nleelo enikhanyereerya nsiina nosuwelexiwa " ethaaya ya atthu oreera erooho ", nattweliwe ni Vasco da Gama okatthi waviira awe mwaakha wa 1498[3].
Ehaatisi[edit | edit source]
Muttetthe wa Winyampaani opattuxiwe ni anamatumiha maswaahili, yaxukuryasiwe ni mapwittikisi ekwaaha yopaceerya yireeye mweeri wopacerya wa mwaakha wa 1498, okhaathi apaakiiti a Gama yemeele aya wi aheleeliwe patarooya, mwahaa wa wakheliwa oratteene napinaatamu, ahiwitthanela " ethayan ya atthu oreera erooho " Akuunya ayo yahiteekasa nipuuro nanakooso noolipiheriwa mwaakha wa 1546, maasi paahi wahakameelasa vowiitthipeela wa elaapo ya purtukaale mwaakha wa 1731. Mwaakha wa 1763, nooteekiwa wa efoote ya noosa senyoora a Konseisawu, yahaakhela mukhaleelo wa Epooma yamukhaani ni eseeti ya ekonseelyu. Wahatakariwa ni mafaranseexi ni molonteexi, khikumihasiiwa mwaakha wa 1796 ni mapiraata ofaraasa a ekisiiro ya OReunião[4].
Ehinuuheriwa mukhaleelo a epooma mahiiku yetta aya 12 mweeri wa nathanamiraaru mwaakha wa 1956.
Muhina motumereeriwa , epooma ni munisipiyu , ni kuveeruni aame othaaliwa; ni tho ti , okhuma mweeri wa namuuloko ni miili mwaakha wa 2013, etistiriitu emosa ,muraano mmoosa ameeme a kuveeruni senteraale, oholeeliwa ni musaatoro mmoosa. Ni woopowa wa elaapo ya Omosampiikhi, muhooleli opaceerya a Ekonseekyu ya Munisiipiyu a Winyampaani waari Albino Francisco. Noophiwa wa mukhaleelo etemokarasiya ni vootharelana ni opattuwa wa imunisiipiyu, amahooleli ahoorwa anamuthanliwa[5].
Mwaakha a mwaathanle Muhooleeli a Munisiipiyu epartiitu
1998 Vitorino Manuel Macuvel Frelimo
2003 Lourenço A. da Silva Macul Frelimo 2008 Lourenço A. da Silva Macul Frelimo 2012 Benedito Eduardo Guimino Frelimo 2018 Benedito Eduardo Guimino Frelimo
Sotekasiiwa[edit | edit source]
Mikukutta Epooma ela eniluttelelana ni mipaatte sikiina sa mittetthe sa mulaaponi ni eraapha ele enitthaniwa N242, eraapha eluttelela epooma yamukhaani ya Oxankaamu, ni othi. Wi niphiiye Oxankaamu vookhala vorumeela eraapha ya elaapo enitthaniwa N1[6].
Moneelexo wi ophiiye epoortu ya epuruviisiya yoweheyaxa opoortu ya Winyampaani, empwanyaneya Opooma.
Voohiya tho miteeko sa miruweeryo, epooam nnleelo yokhalana ekaau ya matteeke ya Winyampaani ensuweliiwa ni ekanyeeryo ya (INH).
Miteeeko sosooma[edit | edit source]
Epooma ya Winyampaane yookhalana ekaapi piili sa mapuuro osoomwa ya maphattuwe Universitaate Eduardo Mondlane, weewo evaara aya Exikoola Yuulupalexa ya Miteeko sa Otelaariya ni Turiiximu , opaayiro ya OxalaampeI, ni ; Exikoola Yuulupalexa ya Othawaliiha Mmawaan,i eri epaayiro ya Ovilankuulu[7].