Wp/vmw/Epuruvinsiya ya Oteete

Oteete

Oteete ti nsina na epuruvinsiya ya muttetthe a eriyaara ya elapo ya Omosampiikhi, epooma ya yulupale ti Oteete, empwanyaneya va mikhari khari sa ikhilomu ekooto 1570 orooka ota wa epooma ya Omaaputu, epooma yulupale ya elapo. Muttetthe aya a ikooto imiya 100 724 ikhilomu ² ni apinatamo aya a imilyawu 2 764 169 waale ari taakhala mpakha eyaakha ya 15 ni oka eyaakha ya 2013, takanela , okhuma okhuma 2017, muttetthe a epuruvinsiya ola onkawanyeya muhina mwa itistiriitu 15 ni siniirela mpamtte minisiipiyu mixexe, okhuma eyaakha ya 2013: Omowatiise , Onyamayaapwe, Oteete ni Owulookwe.

Epuruviinsiya ya Oteete enitumpwa ni muro Sampeese , ni mpantte awe opwanyaneya eparaaxi ya Kahoora Paasa, yotepexa wunuuwa muhina mwa ekontineeti ya Waafirika.

Mapurweene Epuruviinsiya ya Oteete empwanyaneya opoota wa muttetthe aeriiyari wa elapo ya Omosampiikhi, erei mukhaya ele ekhanle tevahana mwiinano ni ilaapo thaaru : otaomapwattuweloni ni Omalawi, otaotupweela nsuwa ni Osaampiya, othi otupweela nsuwa ni Osimpaapwe, othi waya ni ipuruviisiya sa Omaniika, Osofaala ni Osampeesiya.

Muhakhu ni maluku owaarya Epuruvinsiya ya Oteete , yokhala voophiyaka ipiliwaawu miiloko sa itonilaata soosukiwa variyari va makhaala, mpaatte munceenexa ahirumeeliwa ni tho miteko sowunuheriwa animwi opaceriwa muhina mwa muruweryo a ephattu iye.Ntoko sooleepwa sa eyaakha ya 2012 sa Kuveeruni, mapuro ale ari avahereriwe wi arumeeliweke anaattamela imilyawu 3,4 sa matteeke, wala ipuruseetu34 a muttetthe a epuruviisiya ya Oteete. Voophiyaka nuusu niyaawo tiime ari makhaala.

Makhuru amuusi 1,429 athamiheriwa mittetthe mikiina wi ithukuuliwe ipikaata sorumeeliwa variyari va miteeko simpaakiwa naakhoopela aniithaniwa Vale (Brasil) ni a Rio Tinto (UK) muttetthe a epuruvinsiya ele ya Oteete. Amuttetthe ola a epuruviinsiya ya Oteete, Omosampiikhi , enihoolela mixankiiho sinceene muhina mwa othoowa soolya, maasi ni muteko, ntoko vanthonyiherya aya muhupi a erelatooroyu ya muthenkeso ohikhala a Kuveeruni a ilapo sookhopela Nmaweha weha a Ihakhi Sa Apinaatamu, niikelexi eniithaniwa Human Rights Watch. Mutthimako a Kuveeruni Omosampiikhi variyaari va vowakhulele ovaha ittikiitte sa maaluku owaarya ohoolela miruku soothokihoa ekettelo soreerela sireelaka okhapeleliwa apinaatamu aya okanle tatempe Opwanyiwa ni mukhalelo ola.Variyari va Iyaakha thaanu, okhuma vaavale vooneleliwe aya mmiso ole mpakha ophiya muupelo ale mihina muruweryo, elaapo yootupha erooka nipuuro na namuuloko na moolomweekuni muhina mookhala ele eri teruweryexa makhaala owaarya, ni okweheriwa miteko sa matteeke a khuuta sumaana aviira vale maanli arowaaka mulooko ni maanli.

Nroromeelo noopacerya muhina mwa maphattuwelo miteeko, manamuna opwanya muhakhu ni oraala otutuxiwa mwaha wa woorwa a khoopela, vanceenexa Maparasileero ni mapwiittikisi, voohiya 0tupwelihiwa muteko ale ari omosampiikhi muumu.iya iniiraneya vakinaku mwaha yoothowa ovontaati wa impereesa. Mwaha woothowa anamutteko amawaani asuweela miteko sowiixutta, mwaha woothowela soolya sikweeherya oruuhiwa eyoolya (mihokhorokho soreerela ni soweteteleliwa ene) wi alyihiweke anamuuteko. Ekaafirika yoothiipa ele yopereeteri mwaha woothowa sotekaasiwa mulaponi um, yoopaceryani ni ephiiro ya xipooro emosa muttaala a Oseene, oluttelela muttettha a imiina ni opaahari, wootteivele ovikaana ikhilomu imiya 500.muttaala ola , kharumeeliwa okhaathi yoole wa ekhiitto, ahirya iniiraneya ihasara soopiittuwa akaapoyi wala ohirimeeliwa mwaha wa otothowa woonanenye nuumala oreeriheliwa wamilattu. Ikuuru sooveleeliherya maakhala ohuncerereya noopacerya orumeeliwa Epiikata ya Muraarelo a Onaakhala. Miilatuu siikina simoonaneya, ntoko ohiiraniyaka iye saaroromelihiwe ntoko otekiwa ixikoola , ireeriheliwa iraapha ni oteepa mukhaalelo a ekuumi otanweriwa mwaha wa nthuupi na miinani, Mwaateliwo Apinaatamu Ntoko vanthoonyerya aya eresuultaato sa mwaarepele a eyaakha ya 2017, e puruviisiya ya teete eriina imiilyawu 2 764 169 waale ari taakhala ni muttetthe aya a 100 724 Ikhilomu², ni, mwivaavo, umwaattelo apinaatamu aya ta 27,4 apinaatamu wa khuta Ekhilomu². Nawehaweha mukhalelo apinaatamu, 51,2% athiyana ni 48,8% aloopwanao.

Mukhalelo 2017 tonooniherya wuncerereya wa ikooto 980 202 ya athu ankhala wala 54,9% vantananihiwa naale emilyawu 1 783 967 apinaatamu yarepeeliwe eyaakha ya 2007.

Ehantiisi Epuruviisiya ya Oteete epattuxiwe mwa etistiriitu ya Oteete yookathi waakoloono. Etistiriitu ele yapattuxiwe muhina ma nlamuulo na etekereeto 24 ya mweeri wa namulooko mmosaeyaakha ya 1835, ekhuma etistiriitu ya Okhiilimani .

Kuveeruni Mansatooro a Epuruviisiya Mpakha eyaakha ya 2020 epuruviisiya ele yahooleliwa ni kuveenatooro mmosa a puruviisiya ottiikhiwa muhooleli a elapo. Vothariheliwani wuluuliwa wa nlamuulo na Elaapo wiiraneeye eyaakha ya 2018 ni eketteelo esya wa Omwarya mwareya 2018 ni 2019, Koverenatooro epuruviisiya oovira anathaaliwa napinaatamu ni kuveeruni seteraale okhaleeliwa ni Sakarataari a Estaato a Opuruviisiya. Othanliwa ni onattikhiwa ni muhooleli a Elapo. Makuverenatoore Othoonheriwa (1976-1978) António Hama Thay (1978-1980) Felix Amane Muzezela (1980-1983) João Maria Cosme (1983-1984) Francisco João Pateguana, ole aari nanyakela makhata a Miniisturu a Miteko Soolima, nathonyeriwe omukelampa a kuvernaatoore. (1984-1987) Eduardo Arão (1987-1995) Cadmiel Filiane Muthemba (1995-2000) Virgílio Francisco Ferrão (2000-2005) Tomás Frederico Mandlate (2005-2010) Idelfonso Muanantapha (2010-2012) Alberto Clementino António Vaquina (2012-2013) Ratxide Abdala Ackyiamungo Gogo (2013-2020) Paulo Auade Makovernatooro Othanleiwa (2020-) Domingos Viola Othaliwa ni Epartiitu Frelimo Masakarataari Estaato (2020-) Elisa Zacarias Makawanyereyo Itistiriitu Epuruviisiya ya Oteete eri yookawanyeya mwipantte sene wala itistiriitu 15, iye 12 saakhanle vaavale viraneya awe mwaarepel a eyaakha ya 2007,masi etistiitu ya Oteete, yurukunxeeriwa eyaakha ya 2013 wi ekhapeleleke ikuuru sa kuveeruni senteraale , vanipwanyerereya ni muttetthe a emunisiiipiyu onaakhula nsina nimosa,ni itistiriiti saya isya Otoowa ni Omaraarae : Wankooniya, Okahoora-Paasa Oxankaara Oxifuuti Oxiwuuta Otoowa Omakhaanka Omaakwe Omaraara Omaraaviya Omwatiisi Omutaraara Oteete Otsankaano Osuupu Imunisiipiyu Epuruviisiya ela yookhalana minisiipiyu xexe:

• Omwatiise (Epooma yamukhaani)
• Onhyamwaapwe (epooma yamukhaani)
• Oteete (epooma)
• Ulookwe (epooma yamukhaani)

Nisuwele wi epooma yamukhaani ya Yuulonkwe epwattuwe omunisiipiyu eyaakha ya 2008 ni Onyamwaapwe mwaakha wa 2013.