Wp/tig/Main Page/ተእሪክ እርትርየ/ምህሮ 4 - ናይ ምግባይ ዘበን እርትርየ ተእሪክ (8 ይ - 16 ይ ዘበን )

ለትትስኤ ፍገሪት ምህሮ

• እት ደንጎበ ናይ እሊ ምህሮ እሊ፡ ደረሰ እትሊ ለተሌ መጃላት ፈህም አሳስያይ እግል ልርከቦ ልትሰአው፡ -

• መምለከት ብጀ

• ኣቲ ወመትነቫር ዲን እስላም

• ወራር አሕመድ ግራቕ

• ምጽአት ፖርቱጋላያም ወአትራክ

4.1 መምለከት ብጀ

• ገበይል ብጀ እት ባካት 8 ይ ዘበን ናይ ምደት - ሕበር እንዴዱ አንበተው፡ ምን ቅብለት አስክ ግብለት እንዴ ትመደደው እት ዘዋል መምለከት አክሱም ተረት ዐባይ ምነ ዐለት እግሉ ገበይል ክምሰል ቶም ሃድጋም ዐልነ። ለናይ ስብክ ወስግም ጠቢዐት መንበሮሆም ምን ደዋዪይሕ ሕርጊጎ አስክ ረወሪት ሳሕል፡ ዐንሰበ ወበርከ፡ እተክምሰልሁመ አሰክ ከበሳታት እርትርየ ህለዮቶም እግል ልብረሮ ሰዴቶም። ምነ እተ መደት ለህ ለሐሶሰ ወትጠወረ መምለካት ብቖ ሐምስ ምን እንሰሜ፡ -

1. ናቅስ . ምን - አስዋን - ( ግብለት መስር ) አስክ በርከ - ተሓት ለትትመደድ ገበይል ሕዳረብ ወመንሰዕ ትከምክም ለዐለት መምለከት፡ -

2. ባቅሊን፦ ምን ሮረ አስክ በርከ - ምግባይ ለትትመደድ እብ ተዋብ ሐ ወእንሰ ለትትአመር መምለከት፡ -

3. ባዜን : ምን ገበይል ናረ ወኩናመ ለእስስት እብ ወራታት ሐርስ ትትናበር ለዐለት ወእት በርከ ደገጊት እስስት ለነብረት መምለከት፡

4. ጅሪን፦ ምን ሚነት ባጹዕ አስክ ሕሊል በርከ፡ ወአብ ግብለት አስክ ዘይለ ( ሶማልየ ) ትትመደድ ለዐለት ወክምሰል ከረ ጀዚረት ደህላክ ለመስል መደይን ትመልክ ለዐለት መምለከት፡

5. ቆተ ( ቆጠዕ )- ምን ሕዱድ ባጹዕ አስክ ፈይሉን ( እሊ ምድር እሊ አዪ - ምድር ክምሰል ቱ - እሙር ኢኮን ) ትትመደድ ለዐለት መምለከት ብቖ፡ -

• መምለከት ብጀ ገሌ መደት ክምሰል ሐክመት እት ባካት 12* ዘበን ናይመደት - ሕበር ዞለት። ምናተ፡ ተርፈ አስክ እለ እብ ሸክል አድጋማት ወተረርፍ ኣሳር ( archaelogical reamains ) አስክ እለ ነብር ህለ። እግል መሰል አስክ ሃድል አዜ እት ገበይል ትግረ እብ ክሱስ " ሮም " ( ብጀ በህለት ቱ ) ፡ መትብአሰት፡ ቄትለት ወሰብ ስብክ ወስግም ክምሰል ዐለው ለለህድግ አድጋማት፡ እተክምሰልሁመ፡ እት አድጋማት ትግርንየ ለህለ እብ ክሱስ ‘ በለው - ከለው "” ለልትዳገም ቅሰስ መሰል ናይ ተእሲር ወደቅብ ብቖጀ ቱ።

4.2 ኣቲ ወመትነሻር ዲን እስላም

• እብ ዓመት ዲን እስላም እት ባካት ሰነት 610 ናይ መደት - ሕበር ቱ እት ምድር ዐረብ ነቢ መሐመድ እግል ልንሸሩ ለአንበተ። ምናተ እት አድያናት ለቀደም ዲን አስሳም ዐለ፡ መሳሌሕ ምነ ዐለ አእግለ ቀቢለት ቅረይሽ መቃወማት ድቂብ ድቁብ ተሃደፈዩ። - ለመቃወማት ቀትል ወእስሮ ሰበት ዐለ እቱ፡ ቴልየት ነቢ መሐመድ ( ሰሓበት ) ለዐለው መጃሜዕ መሳክብ ናጊ እግል ልሕዘው ትቀሰበው። እተ መደት ለህ እት እርትርየ ለዐለ ዓዳት፡ ዲን ወስያሰት፡ መቅጠን

ወከሃሎ (tolerant) ሰበት ዐለ፡ ሳመ ሰሓበት እግል ሰላመት ርሖም ወጀላብ ክትል እት ' ለ፡ መንጠቀትነ መጽአው። ለናይ ሰልፍ ክትል እት ለሐዙ ለመጽአው፡ ወለት ነቢ መሐመድ ለዐለት እቶም አንፋር ሰሓበት እት ሰነት 615 ናይ መደት - ሕበር ቶም እርትርየ ለኣተው። ሐቆሆምመ እት ካልአይት ወሳልሰይት መጃሜዕ ዝያድ አልፍ ነፈር ዐረዎም። ወአብሊ ሰበብ እሊ ዲን እስላም AN AAP እምበል ደግሽ ዕስክርየት እርትርየ አተ። እለ ዛህረት እለ ህይ፡ እግል እርትርየ ሰልፈይት ደውለት አፍሪቀ ለዲን እስሳም አተየ ወዲተ።

• ለካልአይት ገበይ ለዲን እስላም አተ እብ ህዬ ገበይ ተጃረት ተ። እብ ፍንቲት እት 8 ይ ዘበን እት መንጠቀት በሐር - ቀየሕ ወሖር ዐረብ ገብእ ለዐለ ወራታት ተጃረት እግል ራቀቦት ገብእ ለዐለ አማዳድ፡ ምን ሰነት 702-725 ናይ መደት - ሕበር እንዴዱ አንበተ፡ እት መደት ሕክም መምለከት ዑማያድ (Umayyad Empire): ገሌ ምን ቴልየት ዲን እስላም ደህላክ እንዴ ሐድረው አብ ደፋዮም አስክ ባጹዕ ትነሸረው። ጀዚረት ደህላክ ህይ፡ ለአግደ መንገአት ኣቲ ዲን እስላም እት እርትርየ ገብአት።

(እሊ ለዐል ለህለ ረስም እት ጀዚረት ደህላክ እት እበን ውቂር ለጸንሐ ናይለ መደት ለህ ክቱብ ህግየ ዐረብ ቱ ) ።

• ዲን እስላም አስክ 10 ይ ዘበን እት ድዋራት ጀዘይር ደህላክ፡ አገንን በሐር - ቀየሕ ወሖር ዐደን ሌጠ ኪሉብ ዐለ። ሐቆ 10 ይ ዘበን፡ በህለት ሐቆ መምለከት ፋጥነ (Fatamid Empire) At መስር አቱት፥ At መንጠቀት በሐር - ቀየሕ ለሌሰት ሓለት መስኩበት ሰበት ትመደደት፡ ወራታት ተጃረት ምን ሐዲስ ሐሶሰ ወተእሲር ዲን አስላም እት መንጠቀትነ እት ዘይድ መጽአ። ፍገሪት ናይ እሊ ህይ፡ ምን 12-13 ዘበን እት ደህላክ እብ ገበይ በሐር ወራታት ተጃረት ዕሙር ለትወዱዴ ናይ እስላም መምለከት ሕረ ’ ት ተአሰሰት። ኣሱረ ህይ አስክ እለ ህለ።

4.3 ወራር አሕመድ ግራን ወመጽእ ፖርቱጋላያም ወአትራክ

• እት አወለይት ክፍለት 16 ዘበን ናይ መደት - ሕበር፡ አሕመድ ግራን ለልትበህል መልክ ( እማም ) መምለከት አዳል ናይ አምሐረ አንዴ ወረ ' አስከ ለትፈናተ ከፈፍል መምለከት አምሐረ ወምድር - በሐር ለመርኩዙ ከበሳታት እርትርየ እግል ለአማድድ አንበተ። ንጉስ አምሐረ ለዐለ - ልብኔ ድንግል - ብዝሌጨ ወደቅብ ዴሽ አሕመድ ግራን ሰበት ኢትቀደረ ወኢትደበለ ' እግሉ፡ ምን ፖርቱጋላያም ሰደይት ጠልበ። እት ሰነት 1541 ህዬ ፖርቱጋላያም ንጉስ ገላውድዮስ ( ወድ ንጉስ ልብኔ ድንግል ) እግል ልስደው ባጹዕ አተው። ግራጌመ እብ እንክሩ ምን አትራክ ሰደይት ሰበት ጠልበ፡ አትራክ 900 ዐስከሪ እብ ስልሖም ወመዳፈዕ ህበዉ። ሰነት 152 ህዪይ፡ ንጉስ ልብኔ ድንግል፡ ወሐር - ነጋሲ ኢስሓቅ ወፖርቱጋላያም እንዴ አተ ' ሐደው፡ ሐቆለ ናይ ሰልፍ መትፈላሎም ቅብላት አሕመድ ግራን እንዴ ሰፈ ' ው ተሓረበው ወፈለ ' ዉ። ግራን ምን ቀደም አፍ - ልቡ እንዴ ትዘበጠ ወድቀ።

• እሊ ተየልል አሊ ክእነ እት እንቱ፡ አገንን በሐር - ቀየሕ ምን 16 ዘበን እንዴ አንበተ፡ ሐንቲ ተእሲር ወምልክ አትራክ አግል ልብረድ አንበተ። እግል መሰል፡ አትራክ እግል ሰዋኪን ወባጹዕ ሐንቱቲ ምልኮም ኣተወን። ሐቆ 40 ሰነት እት ሰነት 1557 ህይ አትራክ ዴሾም አስክ ባጼዕ ነድአው። ምናተ፡ እግል ባጹዕ እብ ኖሶም እንዴ ኢገብአኦ፡ እብ “ ናይብ ” ለትብል ሺመት ሃይባሞም ለዐለው በልው ውላድ - ዐድ ለአትሐኩመ ዐለው። ዴሾም ምን ባጹዕ አስክ ከበሳታት እርትርየ እንዴ ከስአው ህዬ እግል በሕሪ - ነጋሲ ኢስሓቅ ለሐክመ ለዐለ ድባርወ ጸብጠው። በሐር - ነጋሲ ኢስሓቅ ህዪይ ክሉ ገቢሉ እንዴ አትፈረረ፡ እት ሐርብ ፈለ ' ዮም። ግረ ' እለ በሐር - ነጋሲ ኢስሓቅ እግል ናይ አምሐረ ንጉስ ለዐለ ሚናስ ይእገብር ሰበት ቤለ፡ እት ሳልስ ሰነት ናይ እሊ ሐርብ እሊ ፍንጌ ክልኢቶም አከይ - መቅሬሕ ትከለቀ። በሐር - ነጋሲ ኢስሓቅ ህይ ድድ ንጉስ ሚናስ ሰደይት ተአትሐዝዩ ሰበት ዐለት፡ ምን አትራክ ሰደይት ጠልበ። ህቶምመ መጠሩ በጥረው። ምናተ ሓለት መምለከት አምሐረ ሰበት ቈሴሰቶም፡ ውሕደት በሐር - ነጋሽ ኢስሓቅ ወአትራክ ሕበር ትፈለ ' ለት። በሐር - ነጋሽ ኢስሓቅ ህይ እትሊ ሐርብ እሊ ሞተ።

ሰኣላት

1. መምለካት ብጀ ለልትበህል ከረ መን ቱ ? ሐንቲ ምልኩ ለዐለ አምዳራት ፋርጎ።

2. ኣቲ ወመትነሻር ዲን እስላም እት አርትርየ ምን ናይ ድዋራት ብዕድ ሚ ትፈንትዩ ?

3. ተረት እድንያይ ሕየል ረትርክ ወፖርቱጋል ) እት መንጠቀትነ ወድሐ።