Wp/tig/Main Page/ተእሪክ እርትርየ/ምህሮ 3 - ተእሪክ እርትርያ ለቅዱም፡ ( አስክ 7* ዘበን ናይ መደት ሕበር )

ለትትስኤ ፍገሪት ድራሰት

• እት ደንጎበ ናይ እሊ ምህሮ እሊ፡ ደረሰ እብ ክሱስ እሊ ለተሌ መዋዴዕ ፈህም አሳስያይ እግል ልርከቦ ልትሰአው : ፡ -

• ቀደም አክሱም ለዐለ ሐዳራት

• አብህዞት፡ ዐቦት ወዘዋል መምለከት አክሱም (1 ይ -7 ይ ዘበን ናይ መደት ሕበር (Common Era)

3.1 ቀደም ሐዳረት አክሱም ለዐለ ተጠውር ተእሪክ

ህ ) ምድር - ፑንት 2500 ሰነት ቀደም wer ANC (Before Common Era)

• ምን ናይ መስር ወሰይቅ ዘበን ቅዱም ወምን ሐዲስ ጀነቲካይ (genetic) ብሑስ እግል ንፍህሙ ክምሰለ እንቀድር፡ ምን ቀደም 2500 ሰነት ቀደም መደት ሕበር እንዴ አንበተ፡ መርከዙ ወመበገሱ ምን ዐዶሊስ ሸነክ ቅብለት ለህለ ምድር አርትርየ ለዐለ። አጀፍሩ ህዪ ምን ሸንከት ቅብለት አስክ ሶዳን፡ እብ ግብለት አስክ ጅቡቲ ልትመደድ ምድር - ፑንት ለትትበህል መምለከት ድቅብት ነብረት። እሊ እብ መፍሁም መስርዪን ምድር ረቢ (gods land) ትትበህል ለዐለት መምለከት ፑንት፡ እብ ዝያድ ምስል ምስራያም ወምስል ፈኒቃያም (Phoenicians ): አገንን በሐር - ምግበይት፡ At ባካት 1000 ሰነት ቀደም መደት ሕበር፡ ሐዳራት እሱሳም ለዐለው ገበይል፡ ናይ ዓዳት ወተጃረት ዕላቃት ትሩድ ዐለ እግሎም። ፍገሪት እሊ ዕላቃት እሊ ህዪ፡ ዓጅ (Ivory ደህብ፡ ልባን፡ ጅልድ ንዋይ ሔ ወዋናት ከደን እተክምሰልሁመ አግብር ወኣሙት አስክ ካርጅ ነድአ፡ ዕነብ፡ ፍደት። አስራዚ። ኒኬል ወለመስሉ ብዳዓት UR ምን ካርጅ ለአተርቦ ነብረው።

ለ ) መምለከት ደዓማት (8 ይ ዘበን ቀደም መደት ሕበር )

• ሳባያም ለልትበህሎ ገበይል ምን ባካት 1000 ሰነት ቀደም መደት - ሕበር እንዴ አንበተው፡ ምን ግብለት ጀዚረት ዐረብ አስክ እርትርየ እንዴ ተዐደው፡ እሰልፍ እት ጀዘይር ደህላክ ወሐቆሁ እት አገንን በሐር - ቀየሕ ወከበሳታት እርትርየ፡ እት ከረ አዱሊስ፡ ቆሐይቶ፡ ተኰንደዕ፡ ከስከሴ ወመጠረ ሰክነው። እት ባካት 8 ይ ዘበን ቀደም መደት - ሕበር ለገብእ ህይዩ፡ እሊ ለትበህለ መደይን ለትከምክም ደዓመት ለትትበህል መምለከት (dynasty) ተአሰሰት።

ከዛን ሳፊረ ተምሳል መጠረ

• እለ መምለከት እለ ምን አዱሊስ እንዴ አንበተት አስክ አክሱም ትመደደት። መርከዘ ህይ፡ አዱሊስ ዐለት። ሳባያም እትሊ ድዋራት እሊ ክምሰል መጽአው፡ ሐርስ፡ ብነ፡ (architecture) ንዛም ስያሰት፥፡ ሉቀት፡ ዲን ወእምነት ናይለ ድዋራት ለእሉ ኬደው ተእሲር ወደው እቱ። መምለከት ደዓመት፡ መምለከት ዐባይ ወትርድት ሰበት ዐለት፡፣ ምስል ግሪክ፡ መምለከት ሮም፡ መምለከት መረዊ ( እት ናይ አዜ ሶዳን ) ናይ ተጃረት ወዓዳት ዕላቃት ዐለ እግለ።

3.2 አብህዞት መምለከት አክሱም (1 ይ ዘበን )

• መምለከት አክሱም አተላላይ ወርሽመት ተጠውር ( continuation and culmination ) ናይለ ቀደሜህ ለዐለ ሐዳራት ተ። እት 1 ይ ዘበን ናይ be መደት - ሕበር ትትአሰስ እት ህሌት ህይ፡ መደይን አዱሊስ፡ ቆሐይቶ፡ ከስከሴ፡ ተኰንደዕ፡ መጠረ ወአክሱም እንዴ ከምከመት ተአሰሰት።

ህ ) ተኣምሪት መምለከት አክሱም ላቱ ተእሪካይ መራሕል ተቅዪር

እት ብነ ወዐማር ( እግል መስል፡ ትምሳል አክሱም )

ህግየ ግእዝ ወለአምጸአቱ ተቃዪር አሳሲያይ

• አንበቶት አቅትሳድ ሰሳዲ (monetary economy)

• ዐቦት እብ ህግየ ግእዝ ለክቱብ ክቱብ - ዲን፡ ወራታት ፈን፡ ተፋሲር ፈልሰፋት፡ አክትበት ስራይ ( medical books ); አክትበት አልሓን ( ሙሲቀት፡ ሽዕር ለከስስ ክቱብ ) ፡ ዕሉም ሕሳብ (mathematics): ክቱብ ዕሉም፣ ቀዋሚስ ( ክብት ቃላት ) ፡ አክትበት ቀዋዕድ፡ Antnt Oftd-& 4A (Astronomical book):

• እትየት ዲን ክስታን፡ ቀደም ራቤዕ ዘበን ናይ ምደት ሕበር፡ ገቢል እለ መንጠቀት፡ አምላካት ብዞሕ ለዐብድ ነብረ ( polytheistic ) ። አምሳካት ናይ ወሬሕ፡ ጸሓይ፡ በሐር ወምድር ህጹይ ገሌ ምነ እሙራም አምላካት ናይለ ገቢል ዐለው። እት አወለይት ክፍለት ራቤዕ ዘበን ናይ መደት - ሕበር ህይጹ ዲን ክስታን ፍሬ - ሚናጦስ ለልትበህል ወድ ሶርየ እት መምለከት አክሱም እግል ለዐልሙ አንበተ። ዲን ክስታን እግል ልትነሸር፡ ወአዴ ለዓሊት እግል ልርከብ ህይ ሰኖታት ብዞሕ ነስአ ምኑ።

• ሐቆ አበ ' ፍሬ - ሚናጦስ ክምሰል ከረ አበ ' ሐኒ ' ( አበ ' ዮሐኒ ) ፡ አበ ' ሊባኖስ ወአበ ' አረጋዊ ለልትረከቦ እቶም 9 አውልየአ ( ጻድቃናት ) ለልትበህሎ መምህረት እንዴ መጽአው እግል ሰኖታት ብዞሕ ሐቆለ አድረሰው ህይ፡፥ ዲን ክስታን እግለ እተ መንጠቀት ለጸንሐ ቀናዓት ወእምነታት እንዴ በደለ እግል ልስበት ቀድረ። ለቀደም ዲን ክስታን ለዐለ ስርዐታት እምነት ምስል ወቅት ምንመ ዞለ፡ ንዛም ወአሰር ሉሱቀት (linguistic and ritualistic) ሳተ እተ ዲን ክስታን ዐደዩ። እግል መሰል እግዝኣብሄር ለትብል ከሊመት፡ እተ ቀደም ዲን ክስታን ለዐለ አድያናት፡ አምላክ ምድር ወዐስተር ናይለ ዐለ " ብጨር አው መሐረም " ለልትበህል ስሜት አምላክ ምነ ለመጽአት ተ።

• መትመዳ ' ድ ምልክ አክሱምሩ : ፦ መምለከት አክሱም እት ገሌ ምነ መደተ፡ እብ እንክር ቅብለት ምውዳቅ - ጸሓይ መምለከት መረዊ እንዴ ወረ ’ ት አስክ ሕሊል ኒል በጽሐት። እብ ግብለት አስክ ምድር አገው ( አቶብየ ) ሐቆ ጸብጠት፡ በሐር እንዴ ተዐዴትመ እት ግብለት ጀዚረት ዐረብ ( የመን ) ሐንቱ ምልከ ወዱቱ።

3.3 ዘዋል መምለከት አክሱም

• መምለከት አክሱም ምን ባካት ሳቤዕ ዘበን ናይ መደት - ሕበር እንዴ አንብተት፡ እብሊ ለተሌ አስባብ እግል ትህገግ አንበተት።

• ወራራት ገበይል ፋርስ ( ናይ አዜ ኢራናያም ) እት ጀዚረት ዐረብ ወአገንን በሐር - ቀየሕ

• በጢር ክጡጥ ወራታት ተጃቛረት ምድር ወበሐር

• ወራራት ወአማዳድ ብቖጀ

ሰኣሳት

1. እትለ ’. መንጠቀት ቀደም መምለከት አክሱም ለዐለ መምለካት ሳሙ።

2. ትኣምሪት መምለከት አክሱም ላቱ ተጠውራት ሽርሖ።

3. መምለከት አክሱም እት መደት ዕዘተ፡ ምልከ አስክ አዪ ምድር ባጹሕ ዐለ ?

4. አስባብ ዘዋል መምለከት አክሱም ሽርሖ።