Wp/tig/Main Page/ተእሪክ እርትርየ/ምህሮ 2 - መደት ቀደም ዘበን - ትእሪክ ወመትከላቅ ሸዐብ እርትርየ

ለትትስኤ ፍገሪት ድራሰት

• እት ደንጎበ ናይ እሊ ምህሮ እሊ፡ ደረሰ እብ ክሱስ እሊ ለተሌ ጋራት ሐብሬ ዕሙመይት እግል ልርከቦ ልትሰአው

• ቀደም - ዘበን ተእሪክ ለዐለት ሓለት አርትርየ

• ቅርድ ወመትከላቅ ሸዐብ እርትርየ

2.1 ቀደም ዘበን - ተእሪክ ለዐለት እርትርየ (Prehistoric Eritrea)

እብ ዓመት ተእሪክ እት ክልኤ ልትከፈል፡

1. ቀደም - መደት - ተእሪክ፦ - ፦ እሊ ክፋል ተእሪክ እሊ፡ ምን መደት አብህዞት ወድ - አዳም እት እዲነ እንዴ አንበተ፡ እግል ዐስሮታት ኣላፍ ሰኖታት ለልትመደድ እት ገብእ፡ አስክ ምህዞ ክታበት ወአብህዞት ናይለ ናይ ሰቃፋት ወሰልጠናት ለቅዱም፡ ቀደም 5000 ሰነት ለዐለት ለሬመት መደት ቱ፡

2. ተእሪክ ሐቆ ምህዞ ክታበትሩ ምስል አብህዞት ናይለ ናይ ሰልፍ ሰልጠናት ወሰቃፋት ቀደም 5000 ሰነት ለእንቡት፡ እብ ክሱሱ ሐብሬ ክትብት ለእንረክብ ምነ ናይ ቀደም - መደት - ተእሪክ፡ ዘበን ሰኒ ወአማን ለለሐጭረት መደት ተ።

እብ ክሱስ መደት ቀደም ዘበን ተእሪክ ለዐለት እርትርየ ዶል ነህድግ። እሊ ለአዜ እርትርየ ጸብጠቱ ህሌት ሕዱድ አእርትርየ እቱ ሌጠ ክምሰል ኢንትከረዕ እግል ንፍህም ወጅብ። ክምሰል ክሉ ድወል አፍሪቀ ለብዕድ እርትርያመ ፍገሪት እስትዕማር አሮበ ተ። ሰበት እሊ፡ ቀደም ዘበን ተእሪክ ወሐቆሁ አስክ አብህዞት እስትዕማር ጥልያን ለህሌት መደት ዶል ነህድግ - እብ ክሱስ እት እርትርየ ወድዋራተ ለዐለ ትእሪክ ንትሃጌ ህለዮትነ ዋዴሕ እግል ልግበአ ቡ።

· እብ ኣሳስለ አስክ እለ ጋብእ ለህለ ናይ ዘበን ቅዱም ብሑስ ( Archeological ) እብ ዓመት ቅርድ ወድ - አዳም ምን እሊ ጃው ዐቢ ለእት ምፍጋር - ጸሓይ አፍሪቀ ህዘለ ( Great Rift Valley): ክምሰል ቱ እኩድ ህለ። እርትርያመ ክፋል እለ መንጠቀት እለ ሰበት ተ፡ አሳስ ወድ - አዳም ክምሰል ተ ፍሂም ለአትሐዜ። እት ቡየ ደንከል ለጸንሐ ህይከል ናይ ቀደም ሚልዮን ሰነት ለዐለ አዳም - በዲር ህይ እለ ሐቂቀት እለ ለአሰብት።

• ለናይ ሰልፍ Home Sapiens ለልትበህል ጅንስ አዳም ( እሊ አዳም እሊ በህለት ቱ ) ጐሞ ቀደም ሐድ 100 አልፍ ሰነት ምን አፍሪቀ እብ ባብ አልመንደብ እንዴ አበለ ኣስየ ሰበት ተዐደ፡ አእርትርየ ቅርድ ወናይ መትዐዳይ ክብሪ ናይ ወድ - ኣዳም ክምሰል ዐለት ዋዴሕ ቱ።

• ተእሪክ እት ክልኤ ልትከፈል።

1. ቀደም ዘበን ተእሪክ፦ እለ መደት እለ ምን ዘበን መትከላቅ አዳም እት አዲነ ለተአነብት ወእግል ሰኖታት ለትትመደድ እት ገብእ፡ ቀደም 5 አልፍ ሰነት ክታበት እተ ትመህዘት እተ መደት አክተመት።

2. ተእሪክ ሐቆ መደት መትመሃዝ ክታበት፡ ምስል አብህዞት ናይለ ናይ ሰልፍ ሰቃፋት ወሰልጠናት ቀደም 5 አልፍ ሰነት ለተአነብት፡ ወእለ መደት አእለ ለትከስስ ሐብሬ ክትብት ለእንረክብ እግለ፡ ምነ ናይ መደት ቀደም - ተእሪክ ለሐጭረት መደት ተ።

• ግረ እለ ቀደም መደት - ተእሪክ እርትርየ ለትከስስ ሐብሬ ሕንፈል ወሐፍር ናይ ኣሳር ቅዱም ወብሑስ ወዲ ምህም ክምሰል ቱ እሙር ቱ። እበ አስክ እለ ጋብእ ለህለ ብሑስ ሕዱ ' ድ ህዪዩ፡ እት ድዋራት ስሉም - በዐቲ ( ጸ ሮነ ) ወቅሮረ ለህለ ናይ ቀደም - ተእሪክ ኣሳር፡ ምን ሕሊል ጋሽ - ተሓት አስክ አቅርደት ለጸንሐ ናይ መደት ቀደም - ተእሪክ መሳክብ፡ እት ድዋራት አስመረ ወአገንን ሕሊል ሴቲት፡ እት ወቅት ታውሪት ሰልፍ ወታያን ለትረከበ ኣሳር፡ እት እርትርየ እት መደት ቀደም ዘበን ተእሪክ ሐዳራት ክምሰል ነብረ እግል ዋገሞት ለአቀድር።

2.2 መትከላቅ ሸዐብ እርትርየ

• ሸዐብ እርትርየ ምን ዘበን - ቅዱም እንዴ አንበተ ምን ሕበር ናይለ ትፈናተ ገበይል ለክሉቅ ሸዐብ ቱ። ቅርዱ ኒላይ፡ ኩሻይ ወሴማይ ምነ ገብአ እብ ስግም ወመንከሶ (Migration) ወእብ ወራራት ለትሓበረ ወትዳቀለ ገቢል ቱ። እሊ መትሓባር እሊ ህይ ዓዳቱ ወዕላቀቱ ለኢበሌ አሰር ሓድግ እቱ ቱ።

• ክምሰለ ለዐል ለትህደገ፡ ሸዐብ እርትርየ ቅርዱ ምን ኒላያም :; ኩሽ ወሴማያም ቱ፡ ምናተ ዝያድ ረከዞት ለለሐዜ ጋር፡ ለኒሳይ፡ ኩሻይ ወሴማይ ልብል ተርቲብ እት ሚ እሱስ ቱ ለልብል መውዶዕ ቱ። ብዝሓም እለ ክፍለ እለ ናይ ዘርእ ወተለክ ለትመስሎም ህለው። ምናተ፡ እሊ መፍሁም እሊ ጊጉይ ቱ። ቀደም ክል ወድ - አዳም ቅርዱ ዎሮ ቱ። ተለክ ናይ ዎሮት አስልመ ልግበእ ሊበል እንድ - ኢኮን፡ እት መባትክ ገሮቡ ወሕብር ገኖበቱ እበ እንክር ለዎሮ፣፡ ወእብ ዓዳቱ ወህግያሁ ህይጹ እበ እንክር ብዕድ ፈርግ ወፍንቲት ቡ። እት ዓዳት ወህገጊ እንዴ አተንከብከ ገበይል በናቢን ልትረተብ። ምናተ፡ እሊ ተርቲብ እሊ ናይ ዘርእ ወተለክ እንዴ ኢገብእ፡ ኤትኒካይ (Ethnic) ቱ።

• ሰበት እሊ ሸዐብ አርትርየ ዲብለ ትፈናተ ከፈፍል (Categories) እንረትቡ እት ህሌነ እት ኢትኒካይ አሳስ እንዴ አተንከብነ ለሳረት ተ፡ እት ቅርድ ወተለክ ክምሰል ኢኮን አንተብሆት ለአትሕዜ። እተክምሰልሁመ ሸዐብ እርትርየ እት ናይ ዘበን ረዪም መራሕል ሄራሩ እት ሕድ ለትሓበረ ወትጻበጠ ገቢል ክምሰል ቱ እግል ንፍህም ወጅብ። ምናተ፡ እት ህገጊ ወዓዳት እንዴ አተንከብነ እት ተርቲብ ኤትኒካይ እግል ንካፍሉ እንቀድር።

1. አስል ኒላይ ለቡ ህገጊ ለልትሃገው፡ ቆምያት ኩናመ ወናረ

2. አስል ኩሻይ ለቡ ህገጊ ለልትሃገው ቆምያት፡ ብሊን፡፣ ሕዳረብ፡ ሳሆ ወዐፈር

3. አስል ሴም ለቡ ህገጊ ለልትሃገው ቆምያት፡ ትግርንየ፡ ትግየ፡ ወረሸይደ

ሰኣላት

1. አዳም ቅርዱ ምን አዪ ክፋል እዲነ ቱ ?

2. እት እርትርየ ገሌ ምነ ምህም ላቱ መሳክብ ቀደም ዘብን - ትእሪክ ሳሙ።

3. ተርቲብ ሸዐብ እርትርየ እት ቶምያት እት ሚ አስባብ ለአተንከበ ቴ ?