Wp/tig/Main Page/ሕላይ/አልአሚን፡ ሰር-ዘመ ን እት ፈን/6ይ ክፈል

አልአሚን፡ ሰር-ዘመ ን እት ፈን - 6ይ ክፈል

ኬትባይ፡ መሕሙድ ዐብደለ (አቡ-ኩፈሕ) መተርጅማይ፡ ዐብደለ መ/ዐሊ (መዐልም) ኤረትርየ ሓዳስ

እግል ቅሩብ ወቅት ልትዳወር ሐቆለ ጸንሐ እግል ልትሰአል አስክ ሙዲርለ ሸሪከት ጌሰ ወእብ ሽቅል ትሰአለዩ። ህቱመ ህግየ ወድራሰት ጥልያን ምን ለአምር ትሰአለዩ። ወፍዕለን አምር ቤለዩ። ሐቆ እለ አስክ መክተቡ እንዴ ነስአዩ፡ እምተሓን ወደ እግሉ። አልአሚን እተ እምተሓንመ ነጅሐ። ሐቆ እት ህግየ ጥልያን ነጅሐ፡ “ስዋገት ተአምር መኢፋልከ?” እት ልብል ለሙዲርለ ሸሪከት አዜመ ሰኣል ወጀሀ እቱ። አልአሚን፡ “አይወ” ቤለ። እሊ ላኪን እብ ኢትሕመቅ እንዲኮን ሐቴ አምር ስዋገት ይዐለ እግሉ። ሐቆ እለ ለሙዲር አስክ ቅስም ማሽኔሪ ሓለፈዩ ወእተ ገራጅ ዎሮት እብ እሙ ኤረትሪ መወለድ ጥልያን ጸንሐዩ። ወእግለ ናዩ ወረቀት እንዴ ገንሐ፡ “ማህየት ሰኔት ዋድያም እግልከ ህለው” ቤለዩ። በህለት እት አምዕል 7 ብር። እሊ ወቅት እሊ አልአሚን እበ ናዩ ማህየት ብሱጥ እት እንቱ ስዋገት እንዴ ኢልአምር አምር ሰበት ቤለዮም፡ ሚ ገብእ ልብሉኒ ቤለ ከምስል ረሑ እት ጎማት አተ። ወሐር ለምስሉ ልትሃጀክ ዐለ መወለድ ጥልያን፡ “አነ እት ስዋገት ብዙሕ ቅድረት አለብዬ ወአዜ ሚ ገብእ ትሰዴኒ ቤለዩ። ህቱመ ክልኢቶም ውላድ አስመረ ሰበት ገብአው፡ “እሊ እቼ እዘም ምኑ፡ ኖሼ እግል ዐልመካቱ” ቤለዩ ወእግል ኢልሕመቅ አትሓጠረዩ።

እት ክልኤ ዮም አልአሚን አክል አድሕድ ስዋገት ቀድረ ወመኪነቱ እንዴ ለአትገናቤ እግለ ሸሪከት ተሐት ወለዐል ትሳስዐ ዲበ ወእለ ሐዘው ልኡክ ለአትሳልጥ እግሎም። ሰዋግ ሰበት ገብአ ህዬ አስክ ናዝሬት ለአትቀባብል ወአስክ አስመረ ለሳፍሮ አንፋር ረክብ ወእብ መናበረት ዐዱ ታርህ ሰበት ዐለ ለናይ ሰልፍ ማህየቱ እብ ሸፋግ ለአከየ እቶም። ሐቆ ሰነት ወሰር እትለ ሸሪከት እለ ሸቀ፡ ለሸሪከት ሽቅለ እንዴ አትመመት ለእተ ሽቁ ዐለው ሸቃለ ሳርሐቶም። አልአሚን ብእስ ሕቱ አልሓጅ አቡበከር በናይ ሰበት ነብረ፡ ክምሰል ሰዋግ አዜመ እት ሸሪከት ሐዳስ ኣተዩ። አፍለ ምጽአቶም ህዬ ሐቴ ፍርቀት ፈንየት ምን አስመረ ማጽአት ዐለት። አልአሚን እበ ዐለት እቱ ህዋየት ፈን ተሐት ወለዐል ትረገሰ ምስሎም። ወሐር ህዬ፡ ምስል አቶብርሃን ሰጊድ ትዋጀሀ ወሕላይ ክምሰል ፈቴ ወሐልየት ብዕዳም እግል ልድገም ቅድረት ክምሰልቡ ሸርሐ እግሉ ወምንለ ሐልየት ዐጆላይ አስመዐዩ። ሔልያይ አቶብርሃን ሰጊድመ ፈዳብ ሔልያይቱ ለዐለ ወእግል ነኣይሽ ሔልየት ለአትናይት ወሰዴ ሰበት ዐለ፡ “አብሽርከ አልአሚን፡ እንተ ቅድረት ወመውህበት ሰበት ህሌት እግልከ እምበል መትሐላል እግል ትክደምቱ” ቤለዩ ወሰእየት ሀበዩ።

እተ ወክድ ለሀይ ለእግል ቃዐት አፍሪቀ ትሸቄ ለዐለት ሸሪከት ጥልያን ሽቅለ አተላሌት ወአልአሚን አዜመ ምስል ብእስ ሕቱ ምን ሸቃላለ ሸሪከት ገብአው። ላመ እት ጀፈርለ ቃዐት ልትሸቄ ለዐለ ሆቴል፡ እግል መትፋግዒ ሩአሰ አፍሪቀ እንዴ ትበሀለ እብ ፍንቱይ ሸክል ወግርመት ልትሸቄ ዐለ። ለፍንድቅ እብ ጃርዲን ወፈርያት ክሉብቱ ለዐለ። ሖድ ማይ ሕማሴ ወብዕድ እግል እሊ ፍንዱቅ ለአገርም ለትበሀለ አሽየእ፡ ከምሰልሁመ ለገረመየ አዋልድ እንዴ ተሐረየ እተ ፍንድቅ ሸቅየ ዐለየ። አልአሚን እትለ ሸሪከት እለ ክምሰል እዳሪ ወሰዋግ ስስ ወሬሕ ሐቆለ ሸቀ እግል እቅባለት እስክ ኤረትርየ ግድም ልቡ አተቅሰ ወትሰፋለለ። ወእብ ካልእ ጀሀትመ ሐቴ ወለት አቶብየ ወለት መስኡል ዐቢ ህተ ፈቴቱ ወህቱመ ፈተየ። አልአሚን እብ ፍቲ እለ ወለት እት ምሸክለት እግል ኢልትከሬ ሰኒ ፈርሀ ወእብሊ አስክ ዐዱ እግል ለአቅብል ነወ።

አዜመ አልአሚን ቀደም እቅባለቱ ምን አዲስ-አበበ፡ ፍርቀት ፈን ምን አስመረ መጽአት። ወለ በዐል ፍንድቅ ለእቱ ክሩያም ዐለው፡ አልአሚን ሐቆ ረከብካሁ ለሐዙከ ዐለው በሉ ቤለዉ። ህቱመ እስክ አልአሚን ልኡኩ አብጸሐ። ወአልአሚን ናዮም እሕትፋል ሐድረ ወሕለየት አቶብርሃን ሰጊድ ዐደዬ ዐዲ-ጀጋኑ ሰኒ አብኬቱ ወሰፋለለቱ። እትለ አምዕል እለ እግል ሰልፍ ዶል አልአሚን መክረፎን እንዴ ጸብጠ እት መስረሕ ዐርገ ወሕላየት ትግራይት ምን ሕላይ ወድ አሚር ወዐጆላይ ሐለ። ወአዳም እብ ሕላዩ ትሩድ ረድ ፍዕል ሀበዩ፡ እብ ጣቅዒት ወበሸሮት። ከአልአሚን ሽቅሉ እንዴ ሐድገ ምስለ ፍርቀት እስክ ሀረር ወናዝሬት ጌሰ። ምን እሊ ወክድ እሊ ህዬ ለናዩ መውህበት ወፍቲሁ እግል ፈን አትአከደ። ለፍርቀት ጀውለተ ሐቆለ አትመመት አልአሚን ደረቡ እንዴ ከምተተ እት ግርበት ሰነት 1959 አስክ ዐዱ አስመረ አቅበለ።

አልአሚን ዐብዱለጢፍ መናበረቱ ወመናበረት ዓይለቱ እግል ለአስኔ እት ዐለዮ ምድር አቶብየ ሐቆለ ጸንሐ፡ ምድሩ ወዐዱ ሰበት ትሰፋለለ አስክ መስከቡ አቅበለ። እግል ሽዑር ሰፈላሉ ለትሸሬሕ ሕላየቱ “ሰፈላል” ለትብል ትረኤቱ። “ትሰፋለልኮ ወሰፈላል ቀትሌኒ፡ ምን ናይ በዲር ናይ አዜ አኬኒ” እት ልብል ወእት ለሐሌ ህዬ አስክ ዐዱ ትወከለ።

አልአሚን ዐዱ ክምሰል አቅበለ እት ፍርቀት ፈንየት መሕበር ትያትር አስመረ (ማትአ) አተ። ሰበቡ ህዬ ምስል ከረ አቶብርሃን ሰጊድ እት አዲስ-አበበ እንዴ ትረከበ እግል ልሕሌ በክት ሰበት ሀበዉ፡ እት ደሚሩ ሐብዑ ለዐለ ሽዑር ፈን እግሉ ቆቀሰ እቱ ወእት ሐዲስ ሕላይ ወአስጎጋን ገብአ። አልአሚን ምን እሊ ወክድ እሊ ሕኔት ዲብ ሽቅል ሼርካት፡ እት ዐለም ፈን እብ ኽያል ልግበእ ወፍዕል ሐንበሰ ወአርወሐቱ መትመላኩ አቤት። አስክ ናይ ደንጎበ ምን እለ ዐለምነ ልትሳረሕ ህዬ ‘አክለ እግል ሕደጉ እቤ መትመላክዬ አቤት አርወሐቼ’ ልብል ዐለ መርሑም ሔልያይ አልአሚን ዐብዱለጢፍ።

ፍርቀት ፈንየት (ማትአ) እት ሰነት 1961 እብ ረስሚ ተአሰሰት ወማትአ ትሰሜት። 18 ነፈር ዐለው አንፋረ ወሙአስሰተ። አቶብርሃን ሰጊድ ህዬ እግል አልአሚን ጠለብከ እብ ክቱብ ቀድሙ ቤለዩ። ላኪን አልአሚን እብ ሸፋግ በሊስ እግል ልርከብ ኢቀድረ። ሐቆ ወቅት ህዬ ዎሮት ዕዱ ናይ እለ ፍርቀት ገብአ። እሊ ናዩ ጠለብ ህዬ እብ ገበይ ምደርሱ ለዐለ እስታዝ ነጋሽ ኣድም ቱ ከብቴ ለረክበ።  እሊ ወቅት እሊ እስታዝ ነጋሽ ኣድም እግል መስኡል ናይለ ፍርቀት ለዐለ አስረስ ተሰመ ንየት አልአሚን አሰአለዩ ወሐር ህዬ ንዛም እት ፍርቀት (ማትአ) ትግራይት እግል ተሀሌ ሰበትበ አልአሚን ዕዱ እት ፍርቀት (ማትአ) ገብእ ቤለዩ ወህቱመ ለናዩ ጠለብ ትከበተ። እብሊ ህዬ አልአሚን ጠለቡ ከብቴ ጀላብ እግል ልርከብ ወአዜ እብ ሸፋግ ሕላይ ለአስመዐነ ትበሀለ ወአልአሚመ እብ ሸፋግ ምን ሐልየት ወድ አሚር ወዐጆላይ አስመዐዮም። ላመ መአይደተ ፍርቀት ሐልየት አልአሚን እግል ልትደገም እሎም ሐዘው ወአድገመዉቱ ወናይረት ከብቴ ረክበ። ወእብሊ አልአሚን ዎሮት ምን ፍርቀት (ማትአ) ገብአ ወለ ናየ መርከዝ እት ጀፈር ጃልየት ዐለ። ወእተ አካን ዎሮት ክርሲ ሌጠ ዐለ እሎም። ወለ ክርሲ መደርስ ወመስኡል ናይለ ፍርቀት ላቱ መምህር ኣስረስ ተሰመ ልትገሴ እቱ ዐለ። ለብዕዳም እት ከነባት ልትገሰው ዐለው። ኣላት ሙሲቀት መ ይዐለ እግሎም። እግለ አልአሚን ሐለየ ሕላየት ዐጆላይ እት ትግርኛ ተርጅመ ቤለው። ወህቱ መ ተርጀመየ እግሎም። ወሐቆ እለ አልአሚን ኖሱ ሕላይ እግል ለአፍግር ወእግል ልልሐን አንበተ።  ከግደም አልአሚን አሌፍ እት ዐለም ፈን ሰበት ቤለ፡ ናዩ ፈን እግል ልፈትሽ አንበተ ወእት መአንበቲ፡ ውላድ ትግሬ እት ወቅት ሕጼ ካትም ልትሀየቦ ሰበት ይዐለው እሊ መፍሁም እሊ እብ ገበይ ፈን እግል ለአምጽኡ ሐስበ። “ካትም ሕጼ ትዛቤኮ” ለትብል ሕላየት እግለ አፍገረ። ወሐለየ በርዱ። እላመ እብ ትግርኛ ወአምሐርኛ ተርጅመ ትበሀለ ወተርጀመየ። ሐቆ እላመ ሔልያይ አልአሚን “እላመ ተሐልፈኒቱ ገብእ” ለትብል ሕላየት ከትበ ወሐለ። አልአሚን እለ ሕላየት እለ ሐቆ ሐለ እስታዝ አሕመድ ስሩር እት እዘን አልአሚን እት ለሐሸካሽክ ግድም ረቢ ሰዴነ ህለ እት ረአስ አባይነ ምስዳር ናስኣም ህሌነ ቤለዩ። እተ ወክድ ለሀይ ሀይአት መራቀበት ሰኒ ትርድት ዐለት።

እተ ወክድ ለሀይ ምነ ፍቱያም ሔልየት ማትአ ዎሮ ሔልያይ ዑስማን ዐብዱርሒምቱ ዐለ። ሕላዩ ናይ ሻም ሰፈላል ወስርቤብ ሰበት ዐላቱ። ሐቆ ዑስማን ህዬ አቶብርሃን ሰጊድ ወትበሪህ ተስፋሁነይ ወአልአሚን ዐለው። ላመ ሐፍለት ትገብእ እቱ መናሰባት እት ዒድ ሀይሌስላሴ ወዒድ ደውለት አቶብየ ቱ ለዐለ። ለህዳይ ትግርኘ ገብአ ምንገብእ፡ አቶብርሃን ለሐሌ ወአሰሩ አልአሚን እብ ትግሬ። ወትግሬ ገብአ ምንገብእ አልአሚን ወአሰሩ ብዕድ እብ ትግርኘ። እምበል ፍርቀት (ማትአ) ብዕደት ፍርቀት ፖሊስ ዐለት ወከረ ሔልያይ ዩንስ እብራሂም ወመሐመድብርሃን ዓጠ ወነጋሽ ተኪኤ ወዐሊ መሐመድ (የዐሲና) ዐለው እተ። ለበዝሐው ሔልየት ናይለ ፍርቀት ፖሊስ ህዬ እት አካን የታይም ለዐበው ወለትረበው ቶም። እተ መደት ለሀ መስኡል ፖሊስ ተድለ ዑቅቢት ዐለ።  ፍርቀት ፖሊስ እብ ትግርኛ ሌጣተ ተሐሌ ለዐለት ወሐቴ ዶል አልአሚን እግል ዐሊ (የዐሲነ) እብ ሳሆ ኢትሐሌ ቤለዩ ወህቱመ ትከበተዩ ወዲቡ የዐሲነ ለትብል ሕላየት ሐለ። ዐሊ የዐሲነ ክምሰል ሐላቱ ለሕላየት ስሜቱ እንዴ በደለት ክናየቱ ለገብአት። ለቴለል ክእነ እት እንቱ ሐቴ አምዕል ፍርቀት ፖሊስ እግል ፍርቀት (ማትአ) እት መርከዝ በለድየት አስመረ ዐዝመተ። ወሐር ለጀምሁር መትዐጃቡ ወፍቲሁ እግል ፍርቀት (ማትአ) ሸርሐ። ወህተ እንዴ ኢተአተምም ህቶም እግል ልብጠሮ ወፍርቀት ፖሊስ እግል ተአንብት አዋምር ተሀየበዮም። ፍርቀት ፖሊስ ህዬ ኣላት ጥዉር ዐለ እግለ። ላኪን ገቢል ብዙሕ ፈትዮም ይዐለ። ከፍርቀት ፖሊስ ሐቆ አንበተት ላመ እብ ዐሸም ፍርቀት ማትአ ማጽእ ለዐለ ሸዐብ ክሉ አድሕድ እንዴ ረፍዐ እግል ልፍገር አንበተ። እሊ ወቅት እሊ ሙዲር መዲነት ለዐለ ሐረጎት አባይ ሚ ቱ ለሐስለ? እት ልብል ሰኣል ወጀሀ ወሐር አሰአለዉ። ህቱ ህዬ ፍርቀት ማትአ እግል ተአተላሌ አማውር ሓለፈ።

ሐቴ ዶል መልከት-ጀማል አቶብየ ትትሐሬ ሰበት ዐለት። ሸሪከት እትሳላት አቶብየ እግል ሐቴ ፍርቀት ምን አቶብየ ጠልበት ወመስኡለ ጥላሁን ገሰሴ ዐለ። እለ ፍርቀት እለ ጥዉር አላት ሙሲቀት ለትመልክ ፈርቀት ተ ለዐለት። ላኪን ሸዐብ ኤረትርየ ክልዶል ምስል ሕላዩ ወዓደቱ ወለመዱ ሰበት በጥር፡ ለሸዐብ ክሉ ምስል ፍርቀት ማትአ በጥረ ወእግለ ዐቢ በክት ራክባም ለዐለው ዐባበዪ ሔልየት ብዙሕ ትሸነሀ እቶም። እሊ መባጥር እሊ ህዬ እግል ከረ አልአሚን እብ ዝያድ ሰጀዐዮም ወአትናየተዮም።

ከፍርቀት ማትአ ክልዶል ሀንደገት ገቢል ሰበት ትሰምዕ ወእት አስራር ደም እንዴ ዘሬት ሕብዕቱ ወምስጢሩ ሰበት ደሌ፡ ክልዶል ምንልዐል ክሉ ለአቀምተ ዐለ ወህታመ እግል ሸዐብ ሸንሀቱ ተአምር ወተአረዌ ዐለት። ፍርቀት ፖሊስ ለምስጢር ሰበት ኣመረቱ ወፍርቀት ማትአ ለእቡ ትትፈቴ ለህሌት ወጠንያይ ሐልየት ክምሰል ቱ ሰበት ኣመረት፡ ህታመ ወጠንያይ ሐልየት እግል ትሕሌ ትሸነሀት። መስኡል ፖሊስ ለዐለ ተድለ ዑቅቢት አስክ እስራኤል እግል ኮርስ ትበገስ ቴለቱ ሕኩመት አቶብየ፡ ህቱመ ሐቆ ምን ሸዐቡ ወወጠኑ አሬመዉ መሲሩ ሞት አው እስሮ ክምሰልቱ ትፈሀመዩ። ወእብሊ ህቱ ኖሱ ሐልየት ወጠን እግል ልትከበት አንበተ። ወእለ እግለ ከትበ ሕላየት እግል ፍርቀት ፖሊስ ሀበየ። ምናተ ለናዮም ለሐን ሰበት ይዐጅበዩ፡ አነ ሐዝዩ ለህሌኮ ለሐን ናይ ፍርቀት ማትኣ ቱ ወእብ ተሕዲድ እብ ትግሬ ሔልያይ አልአሚን ዐብዱለጢፍ ለሐልየ ሕላየት አቅብሊኒ ስራይ እት ሲነመት ኦድዮን ለሐለየ፡ ቤለ ጀነራል ተድላ ዑቅቢት። ወእብለ እግል ፍርቀት ፖሊስ አማውር ሓለፈ እቶም። ወእብ ሸፋግ እግል ሸምበል ያሲን አስክ ቤት ሔልያይ እስታዝ አልአሚን ዓብዱለጢፍ ለአከዩ።